حقوق و وظائف همسری و مادری زنان از دیدگاه قرآن

فصلنامه مطالعات قرآنی

مقاله 2، دوره 8، شماره 32، اسفند 1396، صفحه 29-58   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

رضا دهقان نژاد¹؛ حسین بستان(نجفی)²

¹استادیار دانشکده الهیات، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان

²استادیار گروه علوم اجتماعی، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه

چکیده

این مقاله با رویکرد تفسیر موضوعی و تحلیل مضامین آیات قرآن با استفاده از آراء مفسران به ویژه مفسران شیعه، به بررسی آن دسته از حقوق و تکالیف خانوادگی که به نقش‌های همسری و مادری زن مرتبط می‌شوند و متضمن ثبوت وظیفه‌ای بر عهده طرف مقابل(شوهر و فرزندان) هستند، می‌پردازد. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهند که قرآن کریم حقوق عاطفی، حق جنسی و حقوق مالی که شامل حق مهریه، حق نفقه و حق متعه(نحله) طلاق است را از مهم‌ترین حقوق زن به عنوان همسر به شمار آورده و در مقابل، حمایت عاطفی، تمکین، امانتداری و نگهداشتن عدّه را از تکالیف اختصاصی وی در قبال شوهر محسوب کرده است. همچنین حق اطاعت، حق حمایت، حق احترام و حق حضانت و شیردهی از جمله حقوق زن به عنوان مادر و وظیفه حفظ و مراقبت، تعلیم و تربیت، حمایت و نظارت از مهم‌ترین وظائف مادر در قبال فرزند از دیدگاه قرآن کریم هستند.

کلیدواژه‌ها

حقوق عاطفی همسر؛ حق جنسی همسر؛ تمکین؛ حمایت و نظارت

مراجع

قرآن کریم.

 

کتب فارسی

امام خمینی، سید روح‌الله. 1422ق، استفتاءات‌، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ پنجم.

امام خمینی، سید روح‌الله. 1424ق، توضیح المسائل(محشّی)، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ هشتم‌.

امامی، سیدحسن. بی‌تا، حقوق مدنی(6 جلد)، تهران: انتشارات اسلامیه.

بستان(نجفی)، حسین. 1388ش، اسلام و تفاوت‌های جنسیتی، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و دفتر امور بانوان وزارت کشور، چاپ اول.

تبریزی، میرزا جواد. 1378ش، استفتائات جدید، قم: انتشارات سرور، چاپ اول.

خامنه‌ای، سیدعلی. 1388ش، رسالة اجوبة الاستفتائات، تهران: انتشارات بین‌المللی الهدی، چاپ پانزدهم.

سگالن، مارتین. 1388ش، جامعه‌شناسی تاریخی خانواده، ترجمه حمید الیاسی، تهران: نشر مرکز، چاپ پنجم. 

شبیری زنجانی، سید موسی. بی‌تا، تقریرات درس نکاح، قم: مؤسسه تبیان.

صفایی، سیدحسین و امامی، اسدالله. 1392ش، مختصر حقوق خانواده، تهران: نشر میزان، چاپ سی‌وششم.

کاتوزیان، ناصر. 1393ش، مقدمه علم حقوق و مطالعه در نظام حقوقی ایران، تهران: شرکت سهامی انتشار، چاپ نودوشش.

گلپایگانی، سید محمد رضا‌. 1409ق، مجمع المسائل(5جلد)، تحقیق علی کریمی جهرمی و علی ثابتی همدانی و علی نیری همدانی‌، قم: دار القرآن الکریم، چاپ دوم‌.

مطهری، مرتضی. 1385ش، نظام حقوق زن در اسلام، تهران: صدرا، چاپ چهل و سوم.

مکارم شیرازی، ناصر و همکاران. 1374‏ش، تفسیر نمونه، تهران: دار الکتب الإسلامیة.

 

کتب عربی

اصفهانی(فاضل هندی)، محمد بن حسن‌. 1416ق، کشف اللثام والإبهام عن قواعد الأحکام‌، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ اول.  

امام خمینی، سید روح‌الله. بی‌تا، تحریر الوسیلة‌، قم: مؤسسه مطبوعات دار العلم‌.

آلوسی، سید محمود. 1415ق، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم‏، بیروت: دار الکتب العلمیه‏.                       

بیضاوی، عبدالله بن عمر. 1418ق، أنوار التنزیل وأسرار التأویل‏، بیروت: دار احیاء التراث العربی‏.

حر عاملی، محمد بن حسن. 1409ق، وسایل الشیعه، قم: مؤسسۀ آل البیت.

حکیم، سید محسن. 1410ق، منهاج الصالحین(2 جلد)، تعلیق السید محمدباقر الصدر، بیروت: دار التعارف.

حلّی(علامه)، حسن بن یوسف بن مطهر اسدی. 1420ق، تحریر الأحکام الشرعیة علی مذهب الإمامیة، قم: نشر مؤسسه امام صادق علیه السلام، چاپ اول.

خوانساری، سید احمد‌. 1405ق، جامع المدارک فی شرح مختصر النافع‌‌، قم: مؤسسه اسماعیلیان، چاپ دوم.

خویی، سید ابوالقاسم. 1410ق،‌ منهاج الصالحین(2 جلد)، قم: مدینة العلم، چاپ اول‌.

خویی، سید ابوالقاسم‌. 1416ق، صراط النجاة، قم: مکتب نشر المنتخب، چاپ اول.

راغب اصفهانی، حسین. 1412ق، المفردات فی غریب القرآن‏، دمشق و بیروت: دار العلم و الدار الشامیة، چاپ اول‌‏.

زحیلی، وهبة. 1418ق، ‏التفسیر المنیر فی العقیدة والشریعة والمنهج‏، بیروت و دمشق: دار الفکر المعاصر.

زمخشری، محمود. 1407ق، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل‏، بیروت: دار الکتاب العربی.

سیستانی، سیدعلی. 1416ق، منهاج الصالحین(3 جلد)، قم: مکتب آیة الله العظمی السیستانی.

شهید ثانی، زین الدین بن علی. 1410ق، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة(المحشّی- کلانتر)، قم: کتابفروشی داوری.

شهید ثانی، زین الدین بن علی. 1413ق، ‌مسالک الأفهام إلی تنقیح شرائع الإسلام، قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة، چاپ اول‌.

طباطبایی یزدی، سید محمد کاظم. 1419ق‌، العروة الوثقی(المحشی)، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ اول.

طباطبایی، سید محمدحسین‏.1417ق، المیزان فی تفسیر القرآن‏، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‏.

طبرسی، فضل بن حسن‏.1372ش، مجمع البیان فی تفسیر القرآن‏، تهران: انتشارات ناصر خسرو، چاپ سوم.

طریحی، فخر الدین. 1375ش، مجمع البحرین‏، تهران: کتابفروشی مرتضوی، چاپ سوم.

طنطاوی، سید محمد. بی‌تا، التفسیر الوسیط للقرآن الکریم، بی‌جا، بی‌نا.

طوسی، محمد بن حسن. بی‌تا، التبیان فی تفسیر القرآن‏، بیروت: دار احیاء التراث العربی.

فخرالدین رازی، محمد. 1420ق، مفاتیح الغیب‏‏، بیروت: دار احیاء التراث العربی.

فضل‌الله، السید محمدحسین. 1418ق، دنیا المرأة، بیروت: دار الملاک.

کلینی، محمدبن یعقوب. 1365ش، الکافی، تهران: دار الکتب الاسلامیه.

مجلسی، محمدباقر. 1404ق، بحار الأنوار، بیروت: مؤسسة الوفاء.

مراغی، احمد بن مصطفی. بی‌تا، تفسیر المراغی‏، بیروت: دار احیاء التراث العربی.

مغنیه، محمد جواد. 1424ق‏، تفسیر الکاشف، تهران: دار الکتب الإسلامیة.

مکارم شیرازی، ناصر. 1421ق، الأمثل فی تفسیر کتاب الله المنزل(20جلد)، قم: مدرسة الإمام علی بن أبی‌طالب(ع).

نجفی، محمد حسن‌. 1404ق، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام‌، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، چاپ هفتم‌.

نوری، میرزا حسین. 1408ق، مستدرک الوسایل، قم: مؤسسة آل البیت.

 

مقالات

اکبری راد، طیبه و ملک زاده، فهیمه. 1388ش، «معناشناسی معروف در قرآن و رابطه آن با حقوق زن در خانواده»، دو فصلنامه فقه و حقوق خانواده( ندای صادق)، سال چهارم، شماره 51، صص 70-85.

بهره مند، مهدی و عسکری بدوی، محبوبه. 1394ش، «نفقه از دیدگاه قرآن و روایات»، فصلنامه مطالعات قرآنی، سال ششم، شماره 23، صص 119-131.

دهخدا، زهره. 1383ش، «حقوق زن از منظر قرآن و قانون مدنی ایران»، فصلنامه بانوان شیعه، سال اول، شماره 2، صص 147-164.

رضایی، جمال و نراقی، علی اصغر. 1389ش، «بررسی الگوی خانواده سالم در سیره تربیتی پیامبر اسلام(ص)»، فصلنامه فدک سبزواران، سال اول، شماره 4، صص 93-124.