بینامتنیت(تناص) واژه عدل بین زبان عربی و قرآن

فصلنامه مطالعات قرآنی

مقاله 4، دوره 8، شماره 32، اسفند 1396، صفحه 95-114   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

نصره باجی¹؛ قاسم بستانی²

¹دانشجوی دکتری دانشگاه کاشان

²دانشیار، عضو هیأت علمی دانشگاه شهید چمران اهواز

چکیده

قرآن وحی منزل الهی در شکل ظاهری آن بر زبان عربی نازل شده است، لذا از دیرباز لغت‌شناسان و مفسران برای فهم آیات و الفاظ قرآنی، به زبان عربی و اشعار معاصر زمان نزول یا پیش از آن مراجعه می‌کردند، امّا به طور قطع، معانی و مدلولات چنین متن مقدسی که تأثیری شگرف در زندگی عرب آن زمان و سپس در انسان‌ها در مناطق مختلف با زبان‌های گوناگون گذاشته و می‌گذارد، نمی‌تواند محدود به معانی متداول زمان خود باشد. از این رو، از دیرباز، دانشمندان مسلمان، در صدد کشف نسبت معنایی بین زبان عربی و قرآن بوده‌اند تا به دقت آشکار شود، الفاظ قرآن در چه معانی، با زبان معاصر خود، مشترک و در چه معانی متفاوت است. در این مقاله، بر اساس این رویکرد که در حقیقت کشف بینامتنیت(تناص) است، به روش تحلیلی توصیفی و کتابخانه‌ای، تلاش می‌شود ماده عدل در زبان عربی و قرآن با توجه به منابع اصیل و معتبر بررسی شده و اشتراکات و تفاوت‌های کاربرد قرآن با زبان عربی کشف و ذکر شود.

کلیدواژه‌ها

معناشناسی؛ اشعار جاهلی؛ کاربرد قرآنی؛ وجوه و نظائر

مراجع

ابن أبی الحدید، عبد الحمید بن هبۀ الله. بی‌تا، شرح نهج البلاغة، تحقیق محمد أبوالفضل إبراهیم، بی‌جا: دار إحیاء الکتب العربیة - عیسی البابی الحلبی وشرکاه.

ابن أنباری، محمد بن قاسم. 1412ق، الزاهر فى معانى کلمات الناس، تحقیق حاتم صالح الضامن، چاپ اول، بیروت: مؤسسة الرسالة.

ابن ‏جوزی، عبدالرحمن بن علی. 1404ق، نزهة الأعین النواظر فی علم الوجوه والنظائر، تحقیق محمد عبد الکریم کاظم الراضی، چاپ اول، بیروت: مؤسسة الرسالة.

ابن ‏جوزی، عبدالرحمن بن علی. 1422ق، زاد المسیر فى علم التفسیر، تحقیق عبد الرزاق مهدی‏، چاپ اول، بیروت: دار الکتاب العربی.

ابن‏ عاشور، محمد طاهر.1420ق، تفسیر التحریر والتنویر، چاپ اول، بیروت: مؤسسة التاریخ العربی.

ابن فارس، احمد.1404ق، معجم مقاییس اللغة، تحقیق عبد السلام محمد هارون، بی‌جا: مکتبة الإعلام الإسلامی.

ابن فارس، احمد.1910م، الصاحبی، قاهره: المکتبة السلفیّه.

ابن‏ کثیر، اسماعیل بن عمر. 1419ق، تفسیر القرآن العظیم، تحقیق محمد حسین‏ شمس‏الدین، چاپ اول، بیروت: دار الکتب العلمیة- منشورات محمد علی بیضون‏.

ابن منظور، محمد بن مکرم. 1405ق، لسان العرب، قم: نشر أدب الحوزۀ.

ابوالسعود، محمد بن محمد. 1983م، ارشاد العقل السلیم إلى مزایا القرآن الکریم، چاپ اول، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.

ابوالفتوح رازی، حسین بن علی. 1408ق، روض الجنان وروح الجنان فی تفسیر القرآن‏، تحقیق محمدمهدىی ناصح و محمدجعفر یاحقی، چاپ اول، مشهد مقدس: آستان قدس رضوی- بنیاد پژوهش‌های اسلامی.

ابوحیان، محمد بن یوسف‏.1420ق، البحر المحیط فى التفسیر، تحقیق صدقی محمد جمیل، چاپ اول، بیروت: دار الفکر.

أبوعوده، عودة خلیل. 1405ق، التّطوّر الدّلالی بین لغة الشعر الجاهلی ولغة القرآن الکریم، چاپ اول، اردن: مکتبة المنار.

أبوهلال عسکری، حسن بن عبدالله. 1428ق، الوجوه والنظائر، تحقیق محمد عثمان، چاپ اول، قاهره: مکتبة الثقافة الدینیة.

أبوهلال عسکری، حسن بن عبدالله. بی‌تا، الفروق اللغویة، تحقیق محمد إبراهیم سلیم، قاهره: دار العلم والثقافة للنشر والتوزیع.

ازهری، محمد بن أحمد. 2001م، تهذیب اللغة، تحقیق محمد عوض مرعب، چاپ اول، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.

آلوسی، محمود بن عبدالله. 1415ق، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم والسبع المثانی‏،تحقیق علی عبدالباری عطیه، چاپ اول، بیروت: دار الکتب العلمیة- منشورات محمد علی بیضون.

بیهقی، احمد بن حسین.1410ق، شعب الإیمان، تحقیق محمد سعید بسیونی زغلول، چاپ اول، بیروت: دار الکتب العلمیة.

تفلیسی، حبیش بن ابراهیم. 1360ش، وجوه القرآن، تحقیق مهدی محقق، چاپ چهارم، تهران: بنیاد قرآن.

ثعلبی، احمد بن محمد. 1422ق، الکشف والبیان‏، تحقیق ابومحمد ابن عاشور و نظیر ساعدی، چاپ اول، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.

جریر بن عطیه. 1406ق، دیوان، بیروت: دار بیروت للطباعۀ والنشر.

حسین، طه. 1998م، فی الشعر الجاهلی، چاپ دوم، تونس: دار الطباعه والنشر.

ذو الرّمه، غیلان بن عقبه. 1996م، دیوان، تحقیق مجید طراد، چاپ دوم، بیروت: دار الکتاب العربی.

ذهبی، محمد بن احمد، 1407ق، تاریخ الإسلام، تحقیق عمر عبد السلام تدمری، چاپ اول، بیروت، دار الکتاب العربی.

راغب اصفهانی، حسین بن محمد.1404ق، مفردات غریب القرآن، چاپ دوم، بی‌جا، بی نا.

زبیدی، سید محمد مرتضی. 1414ق، تاج العروس، بیروت: دارالفکر.

زجاج، إبراهیم بن سری. 1408ق، معانی القرآن وإعرابه، تحقیق عبدالجلیل عبده شلبی، چاپ اول، بیروت: عالم الکتب.

زمخشری، محمود بن عمر. 1407ق، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل وعیون الأقاویل فى وجوه التأویل‏، تحقیق مصطفی حسین احمد‏، چاپ سوم، بیروت: دار الکتاب العربی‏.

زهیر بن أبی سلمی. 1988م، دیوان، تحقیق علی حسن فاعور، چاپ اول، بیروت: دار الکتب العلمیه.

سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‏بکر. 1404ق، الدرالمنثور فى التفسیر بالمأثور، چاپ اول، قم: کتابخانه عمومی حضرت آیت الله العظمی مرعشی نجفی(ره).

طباطبایی، محمدحسین.، 1390ق، المیزان فی تفسیر القرآن‏، چاپ دوم، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات‏.

طبرسی، فضل بن حسن‏. 1372ش، مجمع البیان فی تفسیر القرآن‏، تحقیق فضل‏الله‏ یزدی طباطبایی و هاشم رسولی، چاپ سوم، تهران: ناصرخسرو.

طبری، محمد بن جریر. 1412ق، جامع البیان فى تفسیر القرآن، چاپ اول، بیروت: دار المعرفة.

طریحی، فخر الدین. 1408ق، مجمع البحرین، تحقیق سید أحمد حسینی، چاپ دوم، بی‌جا: مکتب النشر الثقافة الإسلامیة.

طوسی، محمد بن حسن. بی‌تا، التبیان فی تفسیر القرآن‏، تحقیق احمد حبیب‏ عاملی، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.

عزام، محمد. ۲۰۰۱م، النص الغائب، دمشق: منشورات اتحاد الکتاب العرب.

عیاشی، محمد بن مسعود.1380ق، التفسیر، تحقیق هاشم رسولی، تهران: مکتبة العلمیة الاسلامیة.

فخر رازی، محمد بن عمر.1420ق، التفسیر الکبیر(مفاتیح الغیب)، تحقیق مکتب تحقیق دار احیاء التراث العربی‏، چاپ سوم، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.

فراهیدی، خلیل بن احمد. 1409ق، العین،تحقیق مهدی مخزومی و إبراهیم السامرائی، چاپ دوم، بی‌جا، مؤسسة دار الهجرة.

قائمی نیا، علیرضا. 1393ش، بیولوژی نص، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.

قرطبی، محمد بن احمد. 1364ش، الجامع لأحکام القرآن‏، چاپ اول، تهران: ناصرخسرو.

قمی، علی بن ابراهیم. 1363ش، التفسیر، تحقیق طیب موسوی جزایری، قم: دار الکتاب‏.

کاشانی، فتح‏ الله بن شکر الله‏. بی‌تا، منهج الصادقین فی إلزام المخالفین‏، چاپ اول، تهران: کتابفروشی اسلامیه.

کلینی، محمد بن یعقوب. 1367ش، الکافی، تحقیق علی أکبر غفاری، چاپ سوم، تهران: دار الکتب الإسلامیة.

مازندرانی، محمد صالح. 1421ق، شرح أصول الکافی، تحقیق أبو الحسن شعرانی و سید علی عاشور، چاپ اول، بیروت: دار إحیاء التراث العربی للطباعة والنشر والتوزیع.

محلی، جلال الدین و سیوطی، جلال الدین. 1416ق، تفسیر الجلالین‏، چاپ اول، بیروت: مؤسسة النور للمطبوعات.

مسلم، ابن حجاج. بی‌تا، الصحیح، بیروت: دار الفکر.

مقاتل بن سلیمان‏. 1423ق، التفسیر‏، تحقیق عبدالله محمود شحاته، چاپ اول، بیروت: دار إحیاء التراث العربی‏.

مهلهل بن ربیعه. بی‌تا، دیوان، تحقیق طلال حرب، بی‌جا: دار العالمیه.

نامور مطلق، بهمن.1390ش، درآمدی بر بینامتنیت: نظریه‌ها و کاربردها، تهران: انتشارات سخن.

نیشابوری، اسماعیل بن احمد. 1996م، وجوه القرآن الکریم، دمشق: دار السقا.

وائلی، کریم. 2002م، الشعر الجاهلی، قضایاه وظواهره الفنیة، چاپ دوم، بی جا: مکتبۀ الجیل.