وام‌گیری نهج البلاغه از عناصر تصویرساز قرآنی

فصلنامه مطالعات قرآنی

مقاله 8، دوره 9، شماره 33، خرداد 1397، صفحه 131-161   

نویسندگان

ولی الله حسومی¹؛ مرضیه ناروئی²

¹استادیار دانشگاه سیستان و بلوچستان

²دانشجوی مقطع کارشناسی ارشد رشته علوم قرآن و حدیث.

چکیده

ارتباط متن شریف نهج البلاغه با قرآن از وجوه مختلف قابل بررسی است. یکی از این ابعاد تحلیل مناسبات بینامتنی و زمینه­های شکل­گیری و تأثیر قرآن در شکل­گیری آن است. مناسبات بینامتنی وجوه مختلفی را شامل می‌شود. نوشتار حاضر با هدف نشان‌دادن این ارتباط بین قرآن و نهج البلاغه، مناسبات بینامتنی را در عناصر تصویرساز مورد بررسی قرار داده است. بدین منظور با روش توصیفی- تحلیلی وجوه اشتراک را شناسایی و تحلیل کرده تا پاسخ روشنی به این سؤالات ارائه کند: وجوه اشتراک نهج البلاغه با قرآن در استفاده از عناصر تصویرساز برای مفهوم سازی چیست؟ عناصر تصویرسازی که زمینه‌ساز مناسبات بینامتنی در قرآن و نهج البلاغه هستند از چه اموری انتخاب شده­اند؟ مناسبات بینامتنی آن‌ها در چه حدی قابل شناسایی است؟ فراوانی عناصر تصویرساز در آن دو چگونه است؟

کلیدواژه‌ها

بلاغت؛ بینامتنیت؛ مفهوم‌سازی؛ تمثیل؛ نماد

مراجع

القرآن الکریم.

نهج البلاغه.

کتب عربی

ابن ابی الحدید، عزالدین عبدالحمید بن محمد بن محمد بن حسین. 1404ق، شرح نهج البلاغه، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، قم: منشورات مکتبة آیة الله العظمی المرعشی النجفی.

ابن جوزی، ابوالفرج عبدالرحمن بن علی. 1422ق، زاد المسیر فی علم التفسیر، بیروت: دار الکتب العربی.

إبن منظور، ابوالفضل جمال­الدین محمد بن مُکرم. 1988م، لِسانُ العرب، بیروت- لبنان: دار الفکر.

ابن میثم، کمال الدین میثم بن علی بن میثم البحرانی. 1362ش، شرح نهج البلاغه، به اهتمام گروهی از فضلاء، قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.

الإصبهانِی، حمزه بن الحسن. 1972م، الدّرة الفاخِرَة، تحقیق عبدالمجید قطامش، القاهره: دار المعارف.

الجاحظ، عمرو بن بحر. بی تا، الحَیَوان، شرح و تحقیق عبدالسلام محمد هارون، بیروت: دارُ إحیاء التراث العَربی.

جرجانی، ابوالمحاسن حسین بن حسین. 1377ش، جلاء الأذهان وجلاء الأحزان، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

الزبیدی، محمد مرتضی. بی تا، تاج العروس من جواهر القاموس، بیروت: دار ومکتبة الـحیاة.

زمخشری، ابوالقاسم جارُالله محمود بن عمر. 1962م، المستقصی فی الأمثال، حیدرأباد الدکن- الهند.

ضبّی، مفضّل بن محمد. 1981م، امثال العرب، الطبعة الأولی، لبنان- بیروت: دار الرائد العربی.

المیدانی، ابوالفضل. بی تا، مجمع الأمثال، بیروت- لبنان: دار ومکتبة الحیاة.

ناهم، أحمد. 2007م، التناص فی شعر الرواد، القاهرة: دار الآفاق العربیة.

هاشمی خوئی، میرزا حبیب الله. 1387ش، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة، تهران: انتشارات مکتبة الاسلامیة.

کتب فارسی

احمدی، بابک. 1385ش، ساختار و تأویل متن، تهران: مرکز.

جعفری، یعقوب. بی تا، تفسیر کوثر، قم: انتشارات هجرت.

حاجی حسین نژاد، غلامرضا. 1371ش، زیبایی شناسی تصویر، تهران: انتشارات تربیت.

حسینی شاه عبدالعظیمی، حسین بن احمد. 1363ش، تفسیر اثنا عشری، تهران: انتشارات میقات.

طبرسی، ابوعلی فضل بن حسن. بی تا، مجمع البیان، ترجمه حسین نوری و محمد مفتح، تهران: انتشارات فراهانی.

مترجمان. 1377ش، تفسیر هدایت، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.

مترجمان.1360ش، ترجمه مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران: انتشارات فراهانی.

مکارم شیرازی، ناصر. 1374ش، تفسیر نمونه، تهران: دار الکتب الاسلامیه.

موسوی همدانی، محمدباقر. 1374ش، ترجمه المیزان، قم: دفتر انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.

 

مقالات

جعفری، سیدمهدی. 1381ش، «تصویرآفرینی در نهج البلاغه»، مجله علوم اجتماعی و انسانی، شماره17، دانشگاه شیراز، صص 65-73.

زبرجد، سید محمدهادی. 1379ش، «بلاغت قرآن کریم؛ همگون یا ناهمگون»، فصلنامه اندیشه دینی، شماره2، دانشگاه شیراز، صص45-56.

سبزیان پور، وحید و طیبه حمزوی و پیمان صالحی. 1391ش، «نگاهی به تصویرگری و جایگاه آن در قرآن کریم و نهج البلاغه(مطالعه مورد پژوهانه: تشبیه تمثیل)»، مجله ادب فارسی، دوره 2، شماره 1، تابستان.

شوهانی، علیرضا و مریم تکش. 1393ش، «تصویرسازی با عناصر طبیعت در شعر ایلام با تکیه بر شعر ده شاعر ایلامی»، مجله فرهنگ ایلام، دوره 15، شماره 42 و 43، بهار و تابستان.

فروزنده، مسعود. 1386ش، کاربرد «تصویر شاعرانه در شعر بهار»، پژوهشنامه ادب غنایی، سال پنجم، پائیز و زمستان.

کرمی فرد، غلامرضا و رضا نیک­دل. «بررسی زیبایی شناسی تشبیه در نهج البلاغه»، فصلنامه ادب و زبان فارسی دانشکده ادبیات و علوم انسانی، شماره 28، پیاپی 25، دانشگاه کرمان، صص 265-290.

محمودی، رحمان. 1385ش، «مقایسه عناصر تصویرساز امثال عربی و فارسی»، پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه رازی کرمانشاه.

ممتحن، مهدی و فاطمه قربانی. 1393ش، «نماد عنکبوت و زنبور عسل در قرآن و مثنوی»، فصلنامه مطالعات قرآنی، دانشگاه آزاد جیرفت، دوره 5، شماره 17، صص 157-172.

نامور مطلق، بهمن. 1384ش، «متن‌های درجه دو»، خردنامه، ضمیمه فرهنگی اندیشه، ش59.

نامور مطلق، بهمن. 1386ش، «ترامتنیت مطالعه روابط یک متن با دیگر متن­ها»، پژوهشنامه علوم انسانی، ش56.