تطبیق الهام‌پذیری مهدی اخوان ثالث و عبدالوهاب بیاتی از اسطوره «سیزیف»

فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی

مقاله 10، دوره 12، شماره 46، مرداد 1397، صفحه 235-251   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

فاطمه دلیری¹؛ هوشنگ زندی²؛ محمود شکیب³

¹دانش آموخته دکتری زبان و ادبیات عربی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران

²استادیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران

³دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران

چکیده

یکی از مهم‌ترین منابع الهام‌بخش شاعران معاصر فارسی و عربی اسطوره سیزیف است. در افسانه‌های یونان باستان، چنین آمده که سیزیف به خاطر سرپیچی و مخالفت با خدایان، محکوم شد و مجازات او این بود که سنگ بزرگی را از شیب تند کوهی تا قله آن بغلتاند و آنجا به حکم سرنوشتی محتوم، سنگ از دستش رها شده و برای همیشه مجبور به تکرار آن گردد. اما خوانش‌های متفاوت ادیبان، از این اسطوره و زاویه دید فلسفی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی آنان باعث الهام‌پذیری‌های گوناگونی از آن شده است. این پژوهش، از میان شاعران معاصری که خوانش سیاسی از این اسطوره داشته‌اند. شعر مهدی اخوان ثالث، شاعر برجسته ایرانی، و عبدالوهّاب بیاتی، شاعر نامدار عراقی را مورد بررسی و تحلیل قرار داده و در پی آن است تا پاسخگوی مسائل زیر باشد: چرا اخوان ثالث و بیاتی از این اسطوره، خوانش سیاسی داشته‌اند؟ این دو شاعر، برای بیان اهداف خویش، این اسطوره را با چه عناصر دیگری همراه کرده‌اند؟ آیا این دو شاعر در کاربرد سیاسی خود از این اسطوره، از یکدیگر متأثر شده‌اند؟

کلیدواژه‌ها

اسطوره سیزیف؛ شعر معاصر؛ الهام‌پذیری؛ خوانش سیاسی

مراجع

کتب فارسی

احمدپور، علی. 1374ش، رمز و رمزگرایی در اشعار مهدی اخوان ثالث، مشهد: ترنج.

اخوان ثالث، مهدی. 1368ش، دیوان، چاپ اول، تهران: مروارید.

اوجی، منصور. 1370ش، گلگشتی در اوزان اشعار معروف اخوان، چاپ اول، تهران: سخن.

زرین‌کوب، عبدالحسین. 1355ش، شعر بی‌ دروغ، شعر بی ‌نقاب، تهران: جاویدان.

شاهین دژی، شهریار. 1387ش، نقد و تحلیل اشعار مهدی اخوان ثالث، تهران: سخن.

شفیعی کدکنی، محمدرضا. 1359ش، ادوار شعر فارسی از مشروطیت تا سقوط سلطنت، تهران: توس.

کامو، آلبرت. 1385ش، اسطوره سیزیف، ترجمه محمود سلطانیه، چاپ اول، تهران: جامی.

کتب عربی

بسیسو، عبدالرحمن. 1999م، قصیدة القناع فی الشعر العربی المعاصر، الطبعه الأولی، بیروت: المؤسسة العربیة للدراسات والنشر.

بلحاج، کاملی. 2004م، أثر التراث فی تشکیل القصیدةالعربیة، الطبعة الأولی، دمشق: اتحاد الکتاب العرب.

بیاتی، عبدالوهاب. 1990م، الدیوان، المجلد الاول، الطبعة الرابعة، بیروت: دار العودة.

بیاتی، عبدالوهاب. 1999م، ینابیع الشمس السیرةالشعریة، الطبعة الأولی، دمشق: دار الفرقد.

حدّاد، علی. 1996م، أثر التراث فی الشعر العراقی المعاصر، الطعبة الأولی، بغداد: دار الشؤون الثقافیة العامة.

داود، أنس. 1999م، الأسطورة فی الشعر العربی الحدیث، القاهرة: المنشأة الشعبیة.

علی التوتر، عبدالرضا. 1998م، القناع فی الشعر العربی المعاصر، الطبعة الثانیة، بیروت: دار الرائد العربی.

کرّو، أبوالقاسم محمد. 2000م، عبدالوهّاب البیاتی بین الذکریات والوثائق، الطبعة الأولی، تونس: دار المعارف.

 

مقالات

امن خانی، عیسی. 1387ش، «اسطوره سیزیف و تأثیر آن بر شعر معاصر»، پژوهشنامه علوم انسانی، ش57.

رزوق، أسعد. 1959م، «الاسطورة فی الشعر المعاصر»، مجلة آفاق، بیروت، العدد 12.

روزبه، محمدرضا. 1385ش، «نگرشی بر شعر کتیبه اخوان ثالث»، مجله آفتاب، تهران، ش7.

سرکوهی، فرج. 1369ش، «ناگه غروب کدامین ستاره»، آدینه، ش49.

سلیمی، مهدی. 1385ش، «افسانه سیزیف(بار معنایی سنگ)»، مجله شعر در هنرنویسی، تهران، ش21.

سیاب، بدر شاکر. 1957م، «أخبار وقضایا»، مجلة شعر، بیروت، العدد 3.

قحطانی، سلطان سعد. 2005م، «تیار الحداثة والنقد غیر مبرر الرمزیة»، مصر، مجلة الثقافه، العدد94.