تناص قرآنی و دینی در اشعار عبدالوهاب البیاتی؛ مطالعه قرآن و انجیل

فصلنامه مطالعات قرآنی

مقاله 1، دوره 9، شماره 34، شهریور 1397، صفحه 9-32   

نویسندگان

محمد احمدزاده رودی¹؛ لیلا قاسمی حاجی آبادی²؛ کتایون فلاحی²؛ طاهره چالدره²

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات عرب، واحد گرمسار، دانشگاه آزاد اسلامی، گرمسار، ایران.

²گروه زبان و ادبیات عرب، واحد گرمسار، دانشگاه آزاد اسلامی، گرمسار، ایران

چکیده

شاعران توانسته‌اند با روش‌های گوناگونی بر غنای شعر خود بیفزایند. این ابزارها و تکنیک‌ها همچون مباحث قدیم بلاغی(تشبیه، استعاره، مجاز و ...) و مباحث نقد جدید مانند نقاب، نماد، اسطوره و ... توانسته‌اند شعر را به حد اعلای خود برسانند. یکی از این روش‌ها، تناص است که شاعر با ورود متون دیگر، به شعر خود استحکام و مقبولیت مضاعفی می‌دهد. عبدالوهاب بیاتی از جمله شاعران معاصر عراق است که تناص را یکی از کلیدی‌ترین تکنیک‌های بیان معانی در شعر خود قرار داده است که به وسیله آن توانسته است اغراض خود را به گونه‌ای زیبا بیان نماید. این تناص بیش‌تر از هر چیزی به نصّ قرآنی یا معانی مطرح‌شده در آن، نظر دارد. بیاتی علاوه بر قرآن، از کتب مقدس دیگری از جمله انجیل، در شعر خود استفاده نموده است. تناص دینی در شعر بیاتی کارکردهای مختلف سیاسی- اجتماعی دارد؛ گاهی ابزاری است تا از معضلات اجتماعی بگوید و گاهی آن را در راستای نکوهش سیاستمداران، به کار برده است. مقاله حاضر می­کوشد تا با روش توصیفی- تحلیلی، تناص متون دینی(قرآن و انجیل) را در شعر عبدالوهاب بیاتی مورد تحلیل و بررسی قرار دهد.

کلیدواژه‌ها

عبدالوهاب البیاتی؛ قرآن کریم؛ انجیل؛ تناص

مراجع

قرآن کریم.

انجیل. 1387ش، ترجمه پیروز سیار، تهران: نشر نی.

ابن منظور، محمد بن مکرم. 1414ق، لسان العرب، چاپ سوم، بیروت: دار صادر.

البعینی، نجیب. 2009م، موسوعة الشعراء العرب المعاصرین؛ دراسات ومختارات، الطبعة الأولی، لبنان: دار المناهل.

البیاتی، عبدالوهاب. ۱۹۷٢م، تجربتی الشعریة، بیروت: دار العودة.

البیاتی، عبدالوهاب. 1990م، الدیوان، الطبعة الرابعة، بیروت: دار العودة.

توفیق بیضون، حیدر. 1993م، اسطورة التیه بین المخاض والولادة، بیروت: دار الکتب العلمیة.

جمعه، حسین. 2003م، المسبار فی النقد الأدبی، دمشق: منشورات اتحاد الکتاب العرب.

الخیاط، جلال. ١۹۷٠م، الشعر العراقی الحدیث، بیروت: دار صادر.

زبیدی، مرتضی. 1979م، تاج العروس، تحقق عبدالکریم الغرباوی، کویت: وزارة الإعلام.

زغبی، احمد. 2000م، التناص نظریا وتطبیقا، اردن: مؤسسة عمان للنشر والتوزیع.

زمخشری، محمود بن عمر. 1981م، أساس البلاغة، تحـقیق عبـدالرحیم محـمود، بیروت: دار المـعرفة.

عباس، احسان. 1995م، عبدالوهاب البیاتی والشعر العراقی الحدیث، بیروت: دار بیروت.

عبدالعاطی، کیوان. 1998م، التناص القـرآنی فی شـعر أمل دنـقل، قاهره: مــکتبة النـهضة العــربیة.

الغذامی، عبدالله. 1985م، الخطیئة والتفکیر، چاپ اول، جدة: النادی الریاضی.

فوزی، ناهدة. 1383ش، عبدالوهاب البیاتی حیاته وشعره، ط1، تهران: انتشارات ثار اللّه.

مرتاض، عبدالملک. 1991م، فکرة السرقات الادبیةونظریة التناص، علامات فی النقد، جدة: النادی الأدبی الثقافی.

 

مقالات

امانی جاکلی، بهرام و سفری، رقیه. 1432ق، «القناع وقناع الإمام الحسین(ع) فی شعر عبد الوهاب البیاتی»، المجلد 3، العدد 12، صص 9-22.

جابر، ناصر. 2007م، «التناص القرآنی فی الشعر العمانی الحدیث»، مجلة جامعة النجاح للأبحاث، مجلد 12، شماره 4.

سیفی، طیبه. 1390ش، «بینامتنی اشعار عبدالوهاب البیاتی با قرآن کریم»، دوفصلنامه تخصصی پژوهش‌های میان رشته‌ای قرآن کریم، سال دوم، شماره پنجم، صص 71-79.