تحلیل فرمالیستی سوره مبارکه قمر

فصلنامه مطالعات قرآنی

مقاله 3، دوره 9، شماره 34، شهریور 1397، صفحه 49-65   

نویسندگان

عسگر بابازاده اقدم¹؛ جواد کارخانه²؛ حسین تکتبار فیروزجایی³

¹استادیار و معاونت آموزشی وپژوهشی دانشگاه علوم ومعارف قرآن کریم

²استادیار زبان عربی دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم

³استادیار زبان عربی دانشگاه قم

چکیده

گفتار پیش رو بر آن است تا سوره قمر، یکی از سور مکّی قرآن کریم را از دیدگاه نقد فرمالیستی مورد تحلیل قرار دهد و به این مسأله بپردازد که در کلام الهی، که سرشار از مفهوم و معنا بوده و در هر حرکت و سکون آن دریایی از مفهوم وجود دارد، چگونه به نحو اعجاب­انگیزی، جانب شکل و فرم نیز رعایت شده است؛ و با ملاحظه گفتمان و مبانی نقد فرمالیستی که برای بررسی متن، خالق متن و جوانب متعدد دینی، سیاسی، فرهنگی و ... را نادیده می­گیرد، می­کوشد صرفاً با تمرکز بر خود متن، زیبایی­های اعجاب‌آمیز لفظی سخن الهی را به مخاطب عرضه کند. این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی به این نتیجه رسیده است که الفاظ و محتوا در قرآن کاملاً در تعامل دو طرفه و هماهنگ با هم بوده و الفاظ بکاررفته در آن محتوایی نو آفریده است که به جرأت می‌توان گفت تنها وسیله­ای که توان بیان این مفاهیم عمیق قرآن کریم را دارد، همین الفاظ استعمال‌شده است و هرگز نمی­توان لفظ دیگری را جایگزین آن ساخت. حاصل اینکه در پرتو این پژوهش، مسیری دیگر برای تبیین اعجازهای بی­شمار سخن الهی گشوده می­شود.

کلیدواژه‌ها

انسجام لفظ و معنا؛ آشنایی زدایی؛ برجسته سازی؛ زبان ادبی

مراجع

قرآن کریم.

ابن عاشور، الشیخ محمدطاهر. بی‌تا، تفسیر التحریر والتنویر، الطبعة الاولی، بیروت: مؤسسة التاریخ.

احمدی، بابک، 1386ش، ساختار و تأویل متن، چاپ نهم، تهران: نشر مرکز.

بدوی، احمد. 2005م، من بلاغة القرآن، القاهره: نهضة مصر للطباعة والنشر.

تفتازانی، سعدالدین مسعود بن عمر. 1387ش، المطول، الطبعة الاولی، قم: دار الکتب للطباعة والنشر.

الخطیب، عبدالکریم. 1974م، الاعجاز فی دراسات السابقین، الطبعة الاولی، بیروت: دار الفکر العربی.

سیوطی، جلال ‌الدین. 1426ق، الاتقان فی علوم القرآن، تحقیق مصطفی الشیخ و شعیب الأرنووط، دمشق: مطبعة الرساله.

شایگانفر، حمیدرضا.1380ش، نقد ادبی، چاپ اول، تهران: انتشارات دستان.

شمیسا، سیروس. 1381ش، نقد ادبی، چاپ اول، تهران: فردوس.

عبدالله، محمد فرید. 2008م، الصوت اللغوی ودلالاته فی القرآن الکریم، الطبعة الاولی، بیروت: دار ومکتبة الهلال.

علوی­مقدم، مهیار. 1377ش، نظریه­های نقد ادبی معاصر، تهران: انتشارات سمت.

قطب، سید. 1389ش، فی ظلال القرآن، ترجمه مصطفی خرمدل، چاپ سوم، تهران: نشر احسان.

مدرسی، فاطمه. 1390ش، فرهنگ توصیفی نقد و نظریه­های ادبی، چاپ اول، تهران: انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

 

مقالات

امانی، رضا و همکاران. 1394ش، «تحلیل تصویرآفرینی ساختارهای صرفی در ترجمه‌های قرآن کریم»، مجله پژوهش‌های قرآنی، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، صص 78-99.

البعد، محمد سلیمان. 1989م، «من صور الاعجاز الصوتی فی القرآن الکریم»، المجلة العربیة للعلوم الانسانیة.

متقی‌زاده، عیسی و همکاران 1395ش، «معنی­شناسی حرف فاء در قرآن و چالش­های ترجمه آن به زبان فارسی با تکیه بر دستور زبان عربی»، مجله پژوهش‌های ترجمه در زبان و ادبیات عربی، سال 6، شماره 14، صص 175- 198.

مرتضوی، سید ابراهیم و همکاران، 1395ش، «چرایی مرجعیت خداوند در ضمایر متکلم مع الغیر در قرآن»، فصلنامه مطالعات قرآنی، شماره 28، صص 33-46.