معناشناسی «هدایت» با تأکید بر روش‌های آن در قرآن کریم

فصلنامه مطالعات قرآنی

مقاله 7، دوره 9، شماره 34، شهریور 1397، صفحه 125-152   

نویسندگان

شهین سیمیاری¹؛ علی قائمی امیری²؛ محمد آرمند³

¹دانشجوی دکتری فلسفه تعلیم و تربیت، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

²عضو هیأت علمی دانشکده علوم انسانی و اجتماعی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران(استاد)

³عضو هیأت علمی دانشکده علوم انسانی و اجتماعی، دانشگاه علوم تحقیقات، تهران، ایران(استادیار)

چکیده

هدف اساسی پژوهش، تحلیل نقش هدایتی کتاب آسمانی مسلمین قرآن کریم و تبیین بهره مندی از تعالیم رهایی‌بخش آن در زمینه "هدایت" است. روش این پژوهش تحلیلی و استنباطی و جمع آوری اطلاعات، کتابخانه‌ای و با فیش برداری می‌باشد. جامعه تحلیلی، تمام اسنادی است- دست اول و دست دوم- که درباره قرآن کتاب "هدایت" در دسترس می‌باشد. نمونه تحلیلی، شامل روایات معصومین و کتب تفسیر قرآن کریم در زمینه "هدایت" خواهد بود. روش نمونه گیری در این مطالعه هدفمند و بر اساس هدف تحقیق است. در این مقاله ابتدا مفهوم لغوی هدایت از کتاب‌های لغت و معنای اصطلاحی آن از تفاسیر و شرح‌ها استخراج شده است و سپس به بیان شرح و تفسیر آیات هدایتی قرآن کریم در حد بضاعت پرداخته شده است. یافته‌ها نشان می‌دهد که قرآن در مسیر هدایت انسان "تبیان کل شیء" بوده و برای تکامل و تربیت فرد و جامعه در همه جنبه‌های معنوی و مادی رهنمود و دستورالعمل دارد. با جست‌وجو در آیات الهی، درمی‌یابیم که هدایت پذیری و هدایت ناپذیری در شکل‌ها و نام‌های مختلف و با ویژگی‌های گوناگون در قرآن مطرح شده که هر یک مستعد هرگونه کمال یا سقوطی برای انسان است.

کلیدواژه‌ها

هدایت الهی؛ معارف قرآنی؛ انسان؛ هدایت پاداشی

مراجع

قرآن کریم.

ابن ابی الحدید، عبدالحمید. ۱۴۰۴ق، شرح نهج ‌البلاغه، قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشی.

ابن اثیر، مبارک بن محمد. النهایة فی غریب الحدیث، نرم افزار گنجینه روایات نور.

ابن فارس، ابوالحسن احمد. 1404ق، معجم مقاییس اللغة، قم: مکتب الاعلام الاسلامیه.

انیس، ابراهیم و همکاران. 1371ش، المعجم الوسیط، ترجمه محمد بندرریگی، قم: انتشارات اسلامی.

بروجردی، سیدحسین. ۱۳۸۶ش، منابع فقه شیعه، تهران: فرهنگ سبز.

تاجدینی، علی. 1381ش، فرهنگ جاودان المیزان، تهران: مهاجر.

تفلیسی، ابوالفضل. بی‌تا، وجوه قرآن، ترجمه مهدی محقق، تهران: بی‌نا.

تیجانی سماوی، محمد. ۱۳۶۹ش، آنگاه هدایت شدم، ترجمه محمدجواد مهری، قم: بنیاد معارف اسلامی.

جعفری، محمدتقی. ۱۳۵۹ش، ترجمه و تفسیر نهج ‌البلاغه، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.

جعفری، محمدتقی. ۱۳۹۲ش، حرکت و تحول از دیدگاه قرآن، بی‌جا: بی‌نا.

جوادی آملی، عبدالله. ۱۳۷۰ش، رسالت قرآن کریم، تهران: نشر فرهنگی رجاء.

جودی آملی، عبدالله. ۱۳۶۷ش، هدایت در قرآن، تهران: نشر فرهنگی رجاء.

حجتی، محمدباقر. ۱۳۶۰ش، پژوهشی در تاریخ قرآن کریم، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.

حر عاملی، محمد بن حسن بن حسین. ۱۴۰۲ق، وسایل الشیعة إلی تسهیل مسائل الشریعة، تهران: المکتبة الاسلامیه.

حرانی، ابو محمدحسن بن علی بن حسین شعبه. ۱۳۶۷ش، تحت العقول عن آل الرسول، ترجمه احمد حیثی، تهران: مؤسسه انتشارات امیرکبیر.

خلیل جر. 1973م، فرهنگ لاروس، ترجمه حمید طبیبیان، تهران: انتشارات امیرکبیر.

دهخدا، علی‌اکبر. ۱۳۷۷ش، لغتنامه دهخدا، تهران: مؤسسه لغتنامه دهخدا.

رازی، ابوالفتوح. 1389ش، تفسیر روح الجنان وروح الجنان، تهران: المکتبة الاسلامیه.

راغب اصفهانی، حسین بن محمد. ۱۴۱۶ق، مفردات ألفاظ القرآن، بیروت: دار العلم.

زرکشی، محمد. 1408ق، البرهان فی علوم القرآن، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: بی‌نا.

زمخشری، محمد بن عمر. 1856م، الکشاف عن حقایق غوامض التنزیل وعیون الاقأویل فی وجوه التأویل، بیروت: دار الکتاب العربی.

سجادی، سیدجعفر. 1338ش، فرهنگ لغات و اصطلاحات فلسفی، به اهتمام حسام الدین قهاری، تهران: بی‌نا.

سرمد، زهره. ۱۳۸۹ش، روش‌های تحقیق در علوم رفتاری، چاپ بیستم، تهران: انتشارات آگاه.

سیوطی، جلال الدین. ۱۴۱۱ق، الإتقان فی علوم القرآن، قم: زاهدی.

شریعتی، محمدتقی. ۱۳۶۵ش، تفسیر نوین، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.

شیخ صدوق ابوجعفر، محمد بن علی بن حسین بن موسی بن بابویه قمی. ۱۳۶۲ش، أمالی، بیروت: اعلمی.

صاحب، اسماعیل بن عباد. 1414ق، المحیط فی اللغة، بیروت: عالم الکتاب.

طالقانی، محمود. ۱۳۴۸ش، پرتوی از قرآن، تهران: شرکت سهامی انتشار.

طباطبایی، سید محمدحسین. 1374ش، ترجمه تفسیر المیزان، ج 5، قم: انتشارات اسلامی.

طبرسی، فضل بن حسن. ۱۳۴۹ش، مجمع ‌البیان، ترجمه بدیع الزمان فروزانفر، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

طبری، محمدبن جریر. 1421ق، جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار الکتب العلمیه.

طریحی، فخرالدین. ۱۳۶۵ش، مجمع البحرین، انتشارات مکتبة المرتضویه.

طوسی، محمد بن حسن. 1409ق، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار احیاء التراث العربی.

علامه طبرسی، فضل بن حسن. ۱۳۶۰ش، مجمع ‌البیان فی تفسیر القرآن، ترجمه مترجمان، تهران: انتشارات فراهانی.

قائمی، علی. ۱۳۶۴ش، شناخت، هدایت و تربیت، تهران: انتشارات امیری.

قرشی، علی اکبر. 1361ش، قاموس قرآن، تهران: انتشارات پیام.

متقی هندی، علی بن حسام الدین. بی‌تا، کنز العمال فی سنن الأقوال والأفعال، بیروت: مؤسسة الرساله.

محقق، محمدباقر. 1346ش، نمونه بینات در شأن نزول آیات، تهران: انتشارات اسلامی.

محقق، محمدباقر. 1364ش، تفسیر المحقق لمؤلف المحقق، تهران: انتشارات اسلامی.

مطهری، مرتضی. ۱۳۷۸ش، انسان کامل، قم: صدرا.

مکارم شیرازی، ناصر و دیگران. ۱۳۷۴ش، تفسیر نمونه، تهران: دار الکتب الاسلامیه.

ملاصدرا، صدرالدین محمد بن ابراهیم شیرازی. 1361ش، تفسیر القرآن الکریم، قم: بی‌نا.

میبدی، ابوالفضل رشیدالدین. بی‌تا، کشف الأسرار وعدة الأبرار، تهران: انتشارات امیرکبیر.

 

پایان‌نامه‌ها

جاویدان، تقی. ۱۳۷۲ش، «روش‌های هدایتی قرآن کریم»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد علوم قرآنی و حدیث، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه تربیت مدرس.