مبانی کاربرد جری و تطبیق در تفسیر قرآن

فصلنامه مطالعات قرآنی

مقاله 8، دوره 9، شماره 34، شهریور 1397، صفحه 153-175   

نویسندگان

هدیه مسعودی صدر¹؛ قاسم بستانی²؛ سید یوسف محفوظی³

¹عضو هیأت علمی‌گروه معارف دانشگاه شهید چمران اهواز

²دانشیار و عضو هیأت علمی دانشگاه شهید چمران اهواز

³استادیار و عضو هیأت علمی دانشگاه شهید چمران اهواز

چکیده

یکی از قواعد در فهم و بهرمندی از آیات هدایت‌بخش قرآن کریم، قاعده مشهور به «جری و تطبیق» است که از دیرباز نزد علمای دین و مفسران قرآنی شناخته شده و به کار می‌رفته است، امّا این قاعده و مبانی کاربرد آن، حداقل از جهت نظری و تئوریک چندان شناخته‌شده نیست و پرسش‌هایی چون مبنای کاربرد قاعده جری و تطبیق در فهم آیات قرآن چیست؟ جری و تطبیق با دیگر روش‌های تفسیر قرآن(در اشکال مختلف تفسیر، تأویل و باطن) چه نسبتی دارد؟ همچنان به قوت خود باقی می‌باشند، لذا نوشتار پیش‌ رو شامل مفهوم‌شناسی «جری و تطبیق»، تحلیل و بیان نسبت منطقی آن با فهم قرآن در اشکال مختلفش و دسته‌بندی مبنای کاربرد قاعده جری و تطبیق در سه شاخه قرآنی، روایی، عقلی و زیر شاخه‌های آن(عمومیت مفاهیم قرآنی، بسط گستره تفسیر آیات قرآن، انطباق آموزه‌ها و مفاهیم قرآن با فطرت انسان و ...) است.

کلیدواژه‌ها

باطن؛ تأویل؛ جری؛ مبنا؛ عقل؛ روایت

مراجع

قرآن کریم.

ابن‌ جوزى، عبدالرحمن‌ بن ‌على. 1422ق، زاد ‌المسیر فى ‌علم‌ التفسیر، تحقیق عبدالرزاق ‌المهدی‏، بیروت: دار ‌الکتاب ‌العربی‏.

ابن‌‌سعد، محمد. 1968م، الطبقات ‌الکبرى، تحقیق إحسان ‌عباس، بیروت: دار ‌صادر.

ابن‌منظور، محمد بن ‌مکرم‏. 1414ق، لسان‌ العرب‏، بیروت: دار‌ صادر‏.

ایازی، محمد‌علی. 1380ش، جامعیت‌ قرآن: پژوهشی ‌استنادی و تحلیلی از مسأله جامعیت و قلمرو آن، رشت: انتشارات کتاب مبین.

بحرانی، هاشم. بی‌تا، غایة المرام، تحقیق السید علی عاشور، بی‌جا: بی‌نا.

جوهری، اسماعیل‌ بن‌حماد. 1407ق، الصحاح تاج اللغة وصحاح‌ العربیة، تحقیق احمد عبدالغفور عطار، بیروت: دار ‌العلم للملایین.

حریری، محمد یوسف. 1384ش، فرهنگ اصطلاحات قرآنى، قم: هجرت‏.

خرمشاهی، بهاء الدین. 1377ش، دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی، تهران: انتشارات دوستان.

ذهبی، محمد حسین. بی‌تا، التفسیر والمفسرون، بیروت: دار احیاء التراث العربى‏.

راغب، حسین بن محمد. 1412ق، المفردات فی غریب القرآن، تحقیق صفوان عدنان داودى‏، دمشق- بیروت: دار العلم- الدار الشامیه.

رستمی، علی‌اکبر. 1380ش، آسیب‏شناسى و روش‏شناسى تفسیر معصومان علیهم السلام‏، بی‌جا: کتاب مبین.

زرقانی، محمد عبدالعظیم. 1415ق، مناهل ‌العرفان فی علوم ‌القرآن، تحقیق فواز احمد زمرلی، بیروت: دار الکتاب ‌العربی.

سبحانی، جعفر. 1379ش، محاضرات جعفر السبحانی، تنظیم جعفر الهادی، قم: مؤسسه حضرت الصادق.

سعیدی روشن، محمدباقر. 1383ش، تحلیل زبان قرآن‏، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامى/ مؤسسه پژوهشى حوزه و دانشگاه‏.

شاکر، محمدکاظم. 1376ش، روش‌هاى تأویل قرآن، قم: دفتر تبلیغات اسلامى‏.

صفار، محمد بن ‌حسن. 1362ش، بصائر الدرجات، تحقیق حاج میرزا حسن کوچه ‌باغی، تهران: منشورات الأعلمی.

طباطبایى، محمدحسین‏. 1353ش، قرآن در اسلام‏، تهران: دار الکتب الاسلامیه‏.

طباطبایى، محمدحسین‏. 1417ق، المیزان فى تفسیر القرآن‏، قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعه‏ مدرسین حوزه علمیه قم‏.

طبرسى، فضل ‌بن ‌حسن. 1372ش، مجمع البیان فى تفسیر القرآن‏، با مقدمه محمدجواد بلاغى، تهران: انتشارات ناصرخسرو.

طبری، محمد بن ‌جریر. 1412ق، جامع ‌البیان فى تفسیر القرآن، بیروت: دار ‌المعرفة‏.

طریحى، فخرالدین‏. 1375ش، مجمع البحرین‏، تحقیق سید احمد حسینى، تهران: کتابفروشى مرتضوى‏.

طوسی، محمد بن ‌حسن. بی‌تا، التبیان فى تفسیر القرآن‏، بیروت: دار احیاء التراث‌ العربى.

عمید زنجانی، عباسعلى. 1373ش، مبانى و روش‌هاى تفسیر قرآن، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى‏.

عیاشی، محمد بن ‌مسعود. بی‌تا، تفسیر العیاشی، تحقیق هاشم الرسولی المحلاتی، تهران: المکتبة العلمیة ‌الإسلامیة.

فخر رازی، محمد بن ‌عمر. 1420ق، مفاتیح ‌الغیب، بیروت: دار احیاء التراث العربى‏.‏

فراهیدی، خلیل‌ بن ‌احمد. 1410ق، العین‏، قم: انتشارات هجرت‏.

کمالی‌ دزفولی، علی. 1370ش، شناخت قرآن، قم: اسوه‏.

متولی الشعراوی، محمد. بی‌تا، معجزة القرآن، بی‌جا: بی‌نا.

مجتهد شبستری، محمد. 1377ش، هرمنوتیک کتاب و سنت، تهران: طرح نو.

مجلسی، محمدباقر. بی‌تا، بحار الأنوار، بیروت- لبنان: مؤسسة الوفاء.

مصباح یزدی، محمدتقی. 1380ش، قرآن‏ شناسى، قم: مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى‏.

مطهری، مرتضی. 1376ش، خاتمیت، تهران: انتشارات صدرا.

معرفت، محمدهادی. 1379ش، تفسیر و مفسران‏، ترجمه خیاط و نصیرى، قم: ‏مؤسسه فرهنگى التمهید.

نصری، عبدالله. 1381ش، راز متن(قرائت‌پذیری متن و منطق فهم دین)، تهران: انتشارات آفتاب توسعه.

نعمانی، محمد بن ‌ابراهیم. 1422ق، الغیبة، تحقیق فارس حسون کریم، قم: أنوار الهدى.

 

مقالات

پارسایی، تهمینه و سید محمدعلی ایازی. 1391ش، «توسعه‌پذیری معنا در تفسیر قرآن»، فصلنامه مطالعات قرآنی، سال سوم، شماره 12.

دقیق العاملی، معین. بی‌تا، «الجری والتطبیق عند مفسری الامامیة؛ قراءة فی المفهوم والثمرات»، رسالة الثقلین، شماره 55.

رستم‌نژاد، مهدی. 1388ش، «گونه‌شناسی روایات تفسیری»، فصلنامه علوم قرآن و حدیث حسنا، شماره 1.

رضایی اصفهانی، محمد‌علی. 1386ش، «تجلی جاودانگی قرآن در قاعده جری و تطبیق»، اندیشه دینی، شماره 25.

نصیری، علی. 1380ش، «علامه مجلسی و تعامل با روایات تفسیری اهل بیت(ع)»، مجله علوم حدیث، شماره 22.