بررسی معناشناختی واژگان اضداد در ترجمه‌های قرآن کریم

فصلنامه مطالعات قرآنی

مقاله 9، دوره 9، شماره 34، شهریور 1397، صفحه 177-198   

نویسندگان

محمدعلی کاظمی تبار¹؛ سید محمد سجادی پور²

¹استادیار گروه زبان و ادبیات عربی، دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران

²دانشجوی کارشناسی ارشد تفسیر قرآن مجید

چکیده

بخش قابل توجهی از واژگان عربی را لغاتی که اشتراک لفظی دارند، تشکیل می‌دهد. از جمله مشترکات لفظی، بحث واژگان متضادی هستندکه دو معنای متقابل دارند؛ مانند واژه «شراء» که بر «فروختن» و «خریدن» اطلاق می‌شود. طبیعی است که مقصود گوینده، یکی از دو معنای متقابل است که می‌توان با توجه به بافت جمله، سیاق کلام و قرائن موجود، مراد گوینده را به دست آورد. یکی از بحث‌های مهم در فهم، ترجمه و تفسیر دقیق آیات قرآن کریم بررسی واژگان اضداد است که از عوامل و اسباب پیدایش این واژگان می توان به وضع لغوی، تداخل لهجه‌ها، تطور لغوی، وام‌گیرى از زبان‌هاى دیگر، اسباب بلاغی، عوامل صرفی و ... اشاره کرد.در خصوص وجود یا عدم وجود اضداد و منشأ پیدایش آن‌ها میان علمای لغت اختلاف نظر وجود دارد. در مقاله حاضر این اختلاف نظر تبیین شده و چند نمونه از واژگان اضداد در آیات قرآن بررسی و به تأثیرپذیری یا عدم تأثیر آن در ترجمه‌های مترجمین پرداخته شده است. به عنوان نمونه در بررسی‌های انجام‌شده در آیه ﴿فَرَاغَ إِلَى أَهْلِهِ فَجَاءَ بِعِجْلٍ سَمِینٍ﴾(ذاریات/ 26) عبارت «راغ» در ترجمه الهی قمشه‌ای «رفت» و در ترجمه مکارم شیرازی «بازگشت» ترجمه شده است. بنابراین مترجمان از هر دو معنای متضاد استفاده کرده‌اند و هر کدام یک وجه معنا را ترجیح داده‌اند.

کلیدواژه‌ها

اشتراک لفظی؛ مترجمان؛ عوامل صرفی؛ تطور لغوى

مراجع

قرآن کریم.

ابن فارس، احمد. 1404ق، تذهیب اللغة، به تحقیق عبدالسلام محمد هارون، قم: مرکز النشر.

ابن فارس، احمد بن فارس. 1328ق، الصاحبی فی فقه اللغة وسنن العرب فی کلامها، قاهره: مؤید قاهره.

ابن فارس، احمد بن فارس. 1387ش، ترتیب مقاییس اللغة، به کوشش عبدالسلام محمد هارون، ترتیب و تنقیح از سعید رضا علی عسکری، وحیدی مسجدی، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.

ابن درید، محمد بن حسن. ۱۴۲۶ق، ترتیب جمهرة فی لغة، مشهد: مجمع البحوث الاسلامیة.

ابن منظور، محمد بن مکرم. 1346ق، لسان العرب، بیروت: احیاء الثرات العربی.

ابن اثیر جزری، مبارک بن محمد. 1367‏ش، النهایة فی غریب الحدیث والأثر، قم‏: مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان‏.

ابوالفتوح رازى، حسین بن على. 1408‏ق، روض الجنان وروح الجنان فى تفسیر القرآن‏، مشهد: بنیاد پژوهش‌هاى آستان قدس رضوى.

ازهرى، محمد بن احمد. 1421‏ق، تهذیب اللغة، بیروت: دار احیاء التراث العربی‏.

آلوسی، سید محمود. 1415‏ق، روح المعانى فى تفسیر القرآن العظـیم‏، بیـروت: ‏دار الکـتب العلـمیه.

الهی قمشه‌ای، مهدی. 1380ش، ترجمه قرآن، قم: فاطمة الزهرا.

رازی، ابوالفتوح. 1408‏ق، روض الجنان وروح الجنان فی تفسیر القرآن، مشهد: بنیاد پژوهش‌هاى اسلامى آستان قدس رضوى‏.

راغب اصفهانی، حسین بن محمد. 1386ش، ترجمه مفردات الفاظ القرآن، ترجمه مصطفی رحیمی‌نیا، تهران: نشر سبحان.

زمخشری، محمود. ‏1407‏ق، کشّاف‏، بیروت:‏ دار الکتاب العربی.

سیـوطی، عبدالرحـمن بن ابی بکر. 1421ق، ‏الإتقان فــی علوم القرآن، ‏بیــروت‏: دار الکتـاب العربى‏.

سیوطی، عبدالرحمن بن ابی بکر. ۱۹۹۶م، المزهر فی علوم اللغة وأنواعها، بیروت: دار الفکر.

شبّر، سید عبدالله. 1412ق، تفسیر القرآن العظیم، بیروت: دار البلاغه للطباعة والنشر.

صالح، صبحی. 1372ش، دراسات فی فقه اللغة، قم: الشریف الرضی.

طباطبایی، محمدحسین. 1387ش، المیزان فی تفسیر القرآن، ترجمه محمدباقر موسوی همدانی، قم: دفتر انتشارات اسلامی.

طبرسی، فضل بن حسن. 1372ش، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران: ناصرخسرو.

طنطاوی، محمد. 1387ش، معجم الفاظ القرآن الکریم، تصحیح محمد فهیم ابوعبیه، تهران: مؤسسة الصادق للطباعة والنشر.

فراهیدی، خلیل بن احمد. 1410ق، العین، به کوشش محمد مخزومی و ابراهیم سامرایی، قم: دار الشّجرة.

فیومی، احمد بن محمد. بی تا، المصباح المنیر، قم: دار الهجرة.

فاضل مقداد، مقداد بن عبد الله. 1419ق، کنز العرفان فى فقه القرآن‏، تهران: مجمع جهانى تقریب مذاهب اسلامى.

فیروزآبادى، محمد بن یعقوب. 1415ق، ‏القاموس المحیط، بیروت:‏ دار الکتب العلمیة.

قرشى، على اکبر. 1371ش، قاموس قرآن‏، تهران‏: دار الکتب الاسلامیه.

لغوی، عبدالرحمان بن علی. 1996م، الأضداد فی کلام العرب، به کوشش حسن عزه، دمشق: دار طلاس.

منجد، محمد نورالدین. ۱۴۲۰ق، التضاد فی القرآن الکریم، دمشق: دار الفکر المعاصر.

مصطفوی، حسن. 1360ش، التحقیق فی کلمات القرآن، تهران: بنگاه ترجمه و نشر.

مکارم، ناصر. 1373ش، ترجمه قرآن، قم: دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامى‏.

مکارم، ناصر. 1371ش، تفسیر نمونه، تهران: دار الکتب الاسلامیه.

 

پایان‌نامه‌ها

روح آبادی، حسن. 1391ش، «بررسی کلمات متضاد المعانی در قرآن کریم»، مشهد، دانشکده تربیت مدرس قرآن مشهد.