رابطه شفاعت و عدل الهی از دیدگاه برخی محققان معاصر

فصلنامه مطالعات قرآنی

مقاله 10، دوره 9، شماره 34، شهریور 1397، صفحه 199-219   

نویسندگان

محسن احتشامی نیا¹؛ مریم میناخانی²

¹استادیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی

²دانش آموخته کارشناسی ارشد علوم قرآن و حدیث دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکزی

چکیده

شفاعت از مباحث مهم اسلامی است که در قرآن کریم و احادیث معصومین(علیهم السلام) عنایت ویژه‌ای به آن شده است. مسلمانان نیز به طور اجماعی، اصل شفاعت را پذیرفته و از مسلّمات و ارکان عقاید اسلامی به حساب آورده‌اند. آیات و روایات زیادی هم بر عدالت الهی گواهی می‌دهند و به صراحت و اشارت، ذات مقدس او را از ظلم و ستمکاری تنزیه می‌کنند. از نظر اسلام عدل الهی حقیقی است و عدالت از صفاتی است که قطعاً باید خداوند را به آن موصوف نمود. حال در این مجال ضمن بررسی مختصر واژگان شفاعت و عدالت، چگونگی رابطه شفاعت با عدالت خدا بررسی می‌شود، اینکه چه رابطه‌ای میان شفاعت و عدالت الهی وجود دارد؟ آیا درخواست شفاعت به واسطه توسل، که نوعی فضل و کرم و مغفرت و رحمت الهی است، عدل خدا را زیر سؤال می‌برد؟ و آیا با وجود عدل الهی می‌توان امید به شفاعت داشت؟ مورد بررسی قرار گرفته و در نهایت به این نتیجه خواهیم رسید که شفاعت نه‌تنها عدل خدا را نقض نمی‌کند بلکه وجود شفاعت و شرایط استحقاق آن برای برخی افراد، عین عدالت و دادگری حق تعالی است.

کلیدواژه‌ها

شفیع؛ بداء؛ طباطبائی؛ امام خمینی(ره)

مراجع

قرآن کریم.

نهج البلاغه.

کتب عربی

ابن بابویه، محمد بن علی. 1362ش، الخصال، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه.

ابن بابویه، محمد بن علی. 1378ق، عیون أخبار الرضا علیه السلام، تهران: نشر جهان.

ابن بابویه، محمد بن علی. 1398ق، التوحید(للصدوق)، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه.

ابن بابویه، محمد بن علی. 1413ق، من لا یحضره الفقیه، قم: دفتر انتشارات اسلامی.

ابن فارس، احمد بن فارس. 1404ق، معجم مقاییس اللغة، قم: مکتب الاعلام الاسلامی.

تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد. 1410ق، غرر الحکم ودرر الکلم(مجموعة من کلمات وحکم الامام علی علیه السلام)، قم: دار الکتب الاسلامی.

حر عاملی، محمد بن حسن. 1409ق، وسائل الشیعة، قم: مؤسسة آل بیت علیهم السلام.

راغب اصفهانی، حسین بن محمد. 1412ق، مفردات الفاظ قرآن، بیروت: دار القلم.

طباطبائی، سید محمدحسین. 1417ق، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه.

طبرسی، فضل بن حسن. 1372ش، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران: انتشارات ناصرخسرو.

عبدالباقی، محمدفؤاد. 1372ش، المعجم المفهرس لألفاظ القرآن الکریم، تهران: انتشارات اسلامی.

کلینی، محمد بن یعقوب. 1407ق، الکافی(ط- الاسلامیه)، تهران: دار الکتب الاسلامیه.

مجلسی، محمد باقر بن محمدتقی. 1403ق، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الائمة الأطهار، دار احیاء التراث العربی.

نوری، حسین بن محمدتقی. 1408ق، مستدرک الوسائل ومستنبط المسائل، قم: مؤسسة آل البیت علیهم السلام.

کتب فارسی

امینی، محمدعلی. 1390ش، ابعاد شفاعت در قرآن کریم و حدیث همراه پاسخ به شبهات، مشهد: نشر صیانت.

برنجکار، رضا. 1393ش، معرفت توحید و عدل، تهران: مؤسسه فرهنگی نبأ.

خرمشاهی، بهاءالدین. 1381ش، دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی، تهران: انتشارات دوستان- ناهید.

دشتی، محمد. 1380ش، ترجمه فارسی نهج البلاغه، قم: انتشارات بخشایش.

دهخدا، علی اکبر. 1377ش، لغتنامه دهخدا، تهران: مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.

روحانی، سید محمدکاظم. 1385ش، شفاعت و توسل، قم: دفتر نشر معارف.

روحی، محمد و فیاض بخش، محمدتقی. 1392ش، تفسیر واژگان قرآن کریم برگرفته از تفاسیر مجمع البیان و المیزان، تهران: نشر فردافر.

سبحانی، جعفر. 1354ش، شفاعت در قلمرو عقل و قرآن و حدیث، تهران: دار الکتب الاسلامیة.

سبحانی، جعفر. 1410ق، منشور جاوید پیرامون شفاعت، توبه، احباط و تکفیر، دار القرآن الکریم.

عمید، حسن. 1357ش، فرهنگ فارسی عمید، تهران: انتشارات امیرکبیر.

قرشی، سید علی اکبر. 1371ش، قاموس قرآن، تهران: دار الکتب الاسلامیة.

قریب، محمد. 1366ش، تبیین اللغات لتبیان الآیات یا فرهنگ لغات قرآن، تهران: انتشارات بنیاد.

قریب، محمد. 1369ش، اصول کافی ترجمه مصطفوی، تهران: کتابفروشی علمیه اسلامی.

مترجمان. 1360ش، ترجمه مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران: انتشارات فراهانی.

محلاتی، شهربانو. 1389ش، شرح و ترجمه شواهد ربوبیه در مناهج سلوکیه، انتشارات برگ سبز.

مصلح، جواد. 1339ش، فلسفه عالی یا حکمت صدر المتألهین(تلخیص و ترجمه کتاب اسفار)، انتشارات دانشگاه تهران.

مطهری، مرتضی. 1385ش، عدل الهی، تهران: انشارات صدرا.

موسوی خمینی، روح الله. 1378ش، عدل الهی از دیدگاه امام خمینی(ره)(تبیان آثار موضوعی دفتر هفدهم)، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).

موسوی همدانی، سید محمدباقر. 1374ش، ترجمه تفسیر المیزان، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه.

هاشم‌زاده هریسی، هاشم. 1360ش، حقایق تحریف شده مسأله شفاعت، قم: دفتر نشر تعالیم اسلام.

 

مقالات

عربشاهی کریزی، احمد. زمستان 1395، «بررسی عدالت در قرآن کریم در سه محور»، فصلنامه مطالعات قرآنی، سال هفتم، شماره 28.