معناشناسی و تبیین واژه نفس یا روح در قرآن کریم و آتمن در اوپنیشادهای کهن

فصلنامه مطالعات قرآنی

مقاله 2، دوره 9، شماره 35، آذر 1397، صفحه 27-45   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

محمد رضا افروغ¹؛ علیرضا خواجه گیر²؛ علیرضا فهیم²

¹دانشکده حقوق و الهیات، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد،ایران

²دانشکده ادبیات و علوم انسانی،دانشگاه شهرکرد، ایران

چکیده

مسأله نفس یا روح در قرآن کریم و آتمن در اوپنیشادها از جمله آموزه‌های اساسی و زیربنایی برای شناخت انسان و معارف پیوندیافته با او هستند. شناخت صحیح و روشن از حقیقت "روح" یا "آتمن"، کلید فهم بسیاری از اصول و مبانی دینی در اسلام و هندوئیسم محسوب می‌شود. در این پژوهش با تتبع در موارد کاربرد واژه نفس و روح در آیات قرآن و پس از آن با ذکر بندهائی از اوپنیشادهای متقدم به بررسی و تجزیه و تحلیل واژه روح یا نفس انسان می‌پردازیم. نگاشته حاضر در تلاش است که با روش توصیفی- تطبیقی به بررسی آیاتی که در آن‌ها واژه روح مرتبه‌ای جاودان و غیرمادی از وجود معرفی می‌گردد که در پیکر انسان جریان یافته است و از آن با عنوان "روح نفخه‌ای" یاد می‌کند و از سوی دیگر با بیان بندهایی از اوپانیشادهای کهن که آتمن را امری نامیرا در انسان می‌داند و آن را به "نفس ناطقه" تفسیر می‌کند بپردازد. بر آیند این فرآیند اقرار به اشتراک در امر استکمال نفس و جاودانگی روح انسان یا آتمن در هر دو آئین می‌باشد.

کلیدواژه‌ها

روح ناطقه؛ روح نفخه‌ای؛ جاودانگی؛ استکمال نفس؛ برهمن

مراجع

قرآن کریم.

الیاده، میرچا. 1379ش، دین پژوهی، ترجمه بهاء الدین خرمشاهی، تهران: انتشارات سمت.

الیاده، میرچا. 1392ش، مجموعه مقالات، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

اکبری، رضا. 1382، جاودانگی، تهران: بوستان کتاب.

اونا مونو، میشل.د. 1383ش، درد جاودانگی، ترجمه بهاء الدین خرمشاهی، تهران: ناهید.

آیت اللهی، حمیدرضا. 1392ش، دین پژوهی معاصر، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

خسروپناه، عبدالحسین. 1388ش، کلام جدید با رویکرد اسلامی، قم: معاونت پژوهشی نهاد مقام معظم رهبری.

دارا شکوه، محمد. 1388ش، ترجمه اوپنیشادها(سر اکبر)، تهران: انتشارات علمی.

داور پناه، ابوالفضل. 1375ش، انوار العرفان فی تفسیر القرآن، تهران: انتشارات صدر.

رضازاده شفق‌، ‌صادق. ‌1365ش، اوپه‌نشیدها، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

شایگان، داریوش. 1383ش، ادیان و مکتب‌های فلسفی هند، تهران: امیرکبیر.

شوان، فریتیوف. 1383ف، اسلام و حکمت خالده، ترجمه فروزان راسخی، تهران: هرمس.

صدر المتالهین، محمد. 1368ش، مبدأ و معاد، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

صدوق، ابوجعفر. 1371ش، التوحید، قم: انتشارات اسلامی.

طباطبائی، محمدحسین. بی تا، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: انتشارات جامعه مدرسین.

طبری، ابی جعفر محمد بن جریر. 1362-1382 ق، جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت- لبنان: دار المعرفه.

طوسی، ابو جعفر. 1374ش، النهایة، قم: انتشارات علمی و فرهنگی.

فارس، احمد. 1404ق، معجم مقاییس اللغة، قم: انتشارات اسلامی.

فخر رازی، محمد،1386 نهایة العقول، قم: انتشارات اسلامیه.

کاشانی، ملا فتح الله. 1373ش، خلاصة المنهج، تهران: انتشارات اسلامیه.

کلینی، محمد. 1362ش، الکافی، تهران: انتشارات علمی.

گنون، رنه. 1374ش، معانی رمز صلیب، ترجمه بابک عالیخانی، تهران: سروش.

لاهیجی، عبدالرزاق. 1364ش، گزیده گوهر المراد، به اهتمام صمد موحد، تهران: چاپ گلشن.

مجلسی، علامه محمد باقر. 1403ق، بحار الأنوار، بیروت: دار الحیاة.

مشکینی، علی. 1367ش، تکامل در قرآن، قم: نشر هادی.

مکارم شیرازی، ناصر. 1376ش، تفسیر نمونه، قم: انتشارات اسلامی.

کتب لاتین

Abhedananda .swami, Does the soul exist after death? Internet Abhedananda.org  www.swemi edition .website

Dasgupta.s.A History of Indian Philosophy, Motile Banarsidass, Delhi, vol, 1, 1997.

Edwards , Paul (ed), The Encyclopedia Of Philosophy,  s.v." Personal identity", New York, Macmillan publishing , 1964 , v.6. p.95 .

Hiriyanna, M., Qutlines of Indian philosophy, MotilalBanarsidass publishers, Delhi, 2000. 

keith Agustin, “The case against immortality” vol. 5. 1997

Radhakrishnan. S, Introduction on The principal Upanishads, Harpcollins, India, Nadia, 5nd impression, 1997. A.

Sankaracarya.Com, Chandogya Upanishads, trans by Swami Gambhirananda, advaitaAshrama, Calcutta, 3nd Reprint, 1997. A.

Stutiey James and Margaret,  A. Dictionary of Hinduism, Rouledege / Kegan Paul, London. Melbourne and Heleney, 1985.

The Principal Vpanisads, Trans. By S.Radhakrishnan, Harper Collins publishers, India, New delhi, 2007.

The thirteen principal vpanishads, Trans. By R.E. Hume, Oxford University press, 2006.

 

مقالات

حسنی، نعمت اله و محمود خورسندی. 1396ش، «پژوهش تطبیقی آیه "نفخت فیه من روحی" در تفاسیر علامه طباطبایی و علامه جعفری»، فصلنامه مطالعات قرآنی، شماره 34، صص239-261.

رضوی، رسول. 1384ش، «نقد آیین هندوئیسم»، ماهنامه آموزشی، اطلاع رسانی معارف، شماره 33، بهمن.

هارولدای. کریچلو. «مقایسه دیدگاه‌های فلسفی کانت و هگل درباره دین»، ترجمه عبدالعلی دستغیب، نامه فلسفه، ش 7، ص 122.