سنت امداد و گونه‌های آن در قرآن کریم

فصلنامه مطالعات قرآنی

مقاله 3، دوره 9، شماره 35، آذر 1397، صفحه 47-73   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

علی بنایی

استادیار و عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی

چکیده

سنت‌های الهی عبارت‌اند از روش‌هایی که خدای متعال امور عالم و آدم را بر پایه آن‌ها تدبیر و اداره می‌کند. یکی از مهم‌ترین سنن الهی، سنت امداد است. بر مبنای این سنت، خداوند متعال تمامی بندگان خویش را اعم از خوبان و بدان، در راه دستیابی به اهدافشان، یاری می‌رساند و آنان را در به ثمر نشستن تلاش‌هایشان کمک می‌کند. آیات مختلفی در خصوص این سنت الهی نازل شده است. بر مبنای این آیات، سنت امداد، به اعتبارات مختلفی قابل تقسیم است و از این رو بر گونه‌های محتلفی انقسام می‌شود. همچنین سنن دیگری در قرآن کریم مورد اشاره قرار گرفته‌اند که با توجه به جهت مشترکشان با سنت امداد می‌توان آن‌ها را سنن هم‌عرض این سنت الهی دانست. در این پژوهش که با روش کتابخانه‌ای و رویکردی توصیفی- تحلیلی سامان یافته، علاوه بر تأملی در مفهوم سنت و گونه‌های سنت امداد، به سنت‌های هم‌عرض آن نیز پرداخته می‌شود و در عین حال، نتایج اعتقاد به سنت امداد مورد بررسی قرار می‌گیرند که در پی این بررسی‌ها، ماهیّت دقیق این سنت الهی روشن می‌گردد.

کلیدواژه‌ها

سنت؛ سنت امداد؛ انواع امداد؛ مهدویت؛ قرآن کریم

مراجع

کتب عربی 

قرآن کریم.ترجمه آیت الله مکارم شیرازی.

نهج البلاغه. ترجمه جعفر شهیدی.

ابن اثیر، مبارک بن محمد جزری. بی تا، النهایة فی غریب الحدیث والأثر، ج2، چاپ اول، قم: مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان‌.

ابن عاشور، محمد بن طاهر. بی تا، التحریر والتنویر، بی‌جا: بی‌نا.

ابن منظور، محمد بن مکارم. 1414ق، لسان العرب، چاپ سوم، بیروت: دار الفکر للطباعة والنشر والتوزیع: دار صادر.

احمد بن فارس زکریا، ابوالحسین. 1404ق، معجم مقاییس اللغة، چاپ اول، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.‌

امامی کاشانی، محمد. 1434ق، بشارة الامان بموعود الادیان، بی‌جا: بی‌نا.

بغدادی، علاء الدین علی بن محمد. 1415ق، لباب التأویل فی معانی التنزیل، چاپ اول، بیروت: دار الکتب العلمیه.

جواد، علی. 2005م، المهدی المنتظر عند الشیعة الاثنی عشریة، ترجمه ابوالعید دودو، الطبعة الاولی، النجف: المکتبة طریق المعرفة.

پاینده، ابوالقاسم. 1382ش، نهج الفصاحة(مجموعه کلمات قصار حضرت رسول صلى الله علیه وآله)، چاپ چهارم، تهران: دنیای دانش‏.

جوهری، اسماعیل بن حماد. 1410ق، الصحاح- تاج اللغة وصحاح العربیة، چاپ اول، بیروت: دار العلم للملایین.

حقی بروسوی، اسماعیل. بی‌تا، تفسیر روح البیان، بیروت: دار الفکر.

حمیری، نشوان بن سعید.‌ 1420ق، شمس العلوم ودواء کلام العرب من الکلوم‌، چاپ اول، بیروت: دار الفکر المعاصر.‌

داورپناه، ابوالفضل. 1375ش، أنوار العرفان فی تفسیر القرآن، چاپ اول، تهران: انتشارات صدر.

زمخشری، ابو القاسم محمود بن عمر. 1417ش، الفائق فی غریب الحدیث، چاپ اول، بیروت: دار الکتب العلمیة‌.

سید قطب، سید بن قطب بن ابراهیم شاذلی. 1412ق، فی ظلال القرآن، چاپ هفدهم، بیروت- قاهره: دار الشروق.

سیوطی، جلال الدین. 1404ق، الدر المنثور فی تفسیر المأثور، قم: کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی.

شیبانی، محمد بن حسن. 1413ق، نهج البیان عن کشف معانی القرآن، چاپ اول، تهران: بنیاد دایرة المعارف اسلامی.

صاحب بن عباد کافی الکفاة، اسماعیل بن عباد. 1414ق، المحیط فی اللغة، چاپ اول، بیروت: عالم الکتاب.

طبرسی، فضل بن حسن. 1372ش، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، چاپ سوم، تهران: انتشارات ناصرخسرو.

طوسی، محمد بن حسن. بی‌تا، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.

فخر رازی، ابو عبدالله محمد بن عمر. 1420ق، مفاتیح الغیب، چاپ سوم، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.

فضل الله، سید محمد حسین. 1419ق، تفسیر من وحی القرآن، چاپ دوم، بیروت: دار الملاک للطباعة والنشر.

فیض کاشانی، ملا فتح الله. 1423ق، زبدة التفاسیر، چاپ اول، قم: بنیاد معارف اسلامی.

فیض کاشانی، ملا فتح الله. 1336ش، تفسیر منهج الصادقین فی الزام المخالفین، تهران: کتابفروشی محمد حسن علمی.

مصطفوی، حسن. 1402ق، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، چاپ اول، تهران: مرکز الکتاب للترجمة والنشر.

نووی جاوی، محمد بن عمر. 1417ق، مراح لبید لکشف معنى القرآن المجید، چاپ اول، بیروت: دار الکتب العلمیه.

واسطی زبیدی، سید محمد مرتضی حسینی. 1414ق، تاج العروس من جواهر القاموس، چاپ اول، بیروت: دار الفکر للطباعة والنشر والتوزیع.

کتب فارسی

رهنما، زین العابدین. 1346ش، ترجمه و تفسیر رهنما، تهران: انتشارات کیهان.

مصباح یزدی، محمدتقی. 1380ش، جامعه و تاریخ از دیدگاه قرآن، قم: شرکت چاپ و نشر بین المللی سازمان تبلیغات اسلامی.

مطهری، مرتضی. 1386ش، مجموعه آثار استاد شهید مطهری، چاپ چهاردهم، تهران: انتشارات صدرا.

مکارم شیرازی، ناصر. 1374ش، تفسیر نمونه، چاپ اول، تهران: دار الکتب الاسلامیه.

موسوی همدانی، سید محمد باقر. 1374ش، ترجمه المیزان، چاپ پنجم، قم: دفتر انتشارات اسلامیه مدرسین حوزه علمیه قم.

سعیدی مهر، محمد. 1393ش، آموزش کلام اسلامی: خداشناسی، چاپ پانزدهم، قم: کتاب طه.