شیوه‌های برگردان مجاز مفرد مرسل سوره یوسف در چند ترجمه از قرآن

فصلنامه مطالعات قرآنی

مقاله 5، دوره 9، شماره 35، آذر 1397، صفحه 105-120   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

زهرا محمدی¹؛ سیمین ولوی²

¹دانشجوی دکتری زبان و ادبیات عرب دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی

²استادیار گروه زبان و ادبیات عرب دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی

چکیده

به دلیل گستردگی بکارگیری مجاز در قرآن کریم توجه به آن برای درک حقایق قرآنی ضروری است. در این مقاله روش‌های ترجمه قرآن و مفهوم و اقسام مجاز، مورد بررسی قرار گرفته و آنگاه با روش استقرائی- استنتاجی، مجازهای مفرد مرسل سوره یوسف جهت تبیین شیوه ترجمه آن در ترجمه‌های منتخب کهن(طبری، سور آبادی، میبدی، ابوالفتوح رازی) مورد بررسی قرار گرفته است. حاصل این پژوهش مشخص می‌کند مترجمان مورد بحث روش یکسانی در ترجمه مجاز مفرد مرسل نداشته‌اند، در برخی موارد مبدأ- محور و گاه مقصد- محور بوده‌اند. مترجمان ترجمه طبری بیش‌ترین ترجمه تحت اللفظی را داشته‌اند؛ سورآبادی بیش‌ترین ترجمه محتوایی را ارائه نموده است. میبدی و ابوالفتوح رازی به یک نسبت به ترجمه تحت اللفظی، ترجمه محتوایی و تفسیری پرداخته‌اند. در ترجمه مجاز مفرد مرسل نمی‌توان اسلوب مشخصی را ارائه داد بلکه از روش‌های مختلف ترجمه می­توان استفاده نمود.

کلیدواژه‌ها

ترجمه قرآن؛ مجاز مفرد مرسل؛ ترجمه طبری؛ سورآبادی؛ میبدی؛ ابوالفتوح رازی

مراجع

قرآن کریم.

ابن قتیبه، عبدالله بن مسلم. بی­تا، تأویل مشکل القرآن، قاهره: بی نا.

زجاج، ابراهیم بن سری بن سهل.1420ق، اعراب القرآن، قاهره- بیروت: دار الکتاب المصری ودار الکتاب اللبنانی.

ابن عاشور، محمد بن طاهر. بی­تا، التحریر و التنویر، ط 1، بیروت: موسسة التاریخ‏.

ابن منظور، محمد بن مکرم. 1414ق، لسان العرب المحیط، بیروت: دار صادر.

ابوالفتوح رازی، حسین بن علی. 1408ق، روض الجنان وروح الجنان فى تفسیر القرآن، تحقیق: دکتر محمدجعفر یاحقی و دکتر محمد مهدی ناصح، چ 1، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی‏.

ابوعبیده، معمر بن مثنی. 1381ق، مجاز القرآن‏، تحقیق محمد فؤاد سرگین، ط1، قاهره‏: مکتبة الخانجی‏.

آلوسی، سید محمود. 1415ق، روح المعانى فى تفسیر القرآن العظیم، تحقیق علی عبدالباری عطیة، ط 1، بیروت‏: دار الکتب العلمیة.

بی­آزار شیرازی، عبدالکریم. 1376ش، قرآن ناطق، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.

بیضاوی، عبد الله بن عمر. 1418ق، أنوار التنزیل وأسرار التأویل، ط 1، بیروت‏: دار احیاء التراث العربی.

تفتازانی، سعد الدین. 1387ق، المطول ومعه حاشیة العلامة السید الشریف الجرجانی، ط1، الناشر: دار الکوخ للطبعة.

تفتازانی، سعد الدین.1380ش، مختصر المعانی، ج7، قم: انتشارات دار الفکر.

جرجانی، عبدالقاهر. بی­تا، أسرار البلاغة، تحقیق محمود محمد شاکر، مصر- قاهرة: مکتبة المدنی القاهرة- دار المدنی بالجدة.

جصاص، احمد بن علی. 1405ق. احکام القرآن، تحقیق محمدصادق قمحاوی، بیروت: دار احیاء التراث العربی.

حقی بروسوی، اسماعیل. بی تا، تفسیر روح البیان، ط 1، بیروت: دار الفکر.

درویش، محی الدین. 1415 ق، اعراب القرآن وبیانه‏، ط4، سوریه: دار الارشاد.

راغب اصفهانی، حسین بن محمد. 1412ق، مفردات ألفاظ القرآن، ط1، بیروت‏: دار الکتب الاسلامیة‏.

زحیلی، وهبۀ بن مصطفی. 1418ق، التفسیر المنیر فی العقیدة والشریعة والمنهج، ط 2، بیروت- دمشق: دار الفکر المعاصر.

زمخشری، محمود. 1407ق، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، ط3، بیروت: دار الکتاب العربی‏.

سبزواری نجفی، محمد بن حبیب الله. 1419ق، ارشاد الأذهان الى تفسیر القرآن، ط 1‏، بیروت‏‏: دار التعارف للمطبوعات.

سکاکی، أبی یعقوب یوسف أبی بکر محمد علی. بی تا، مفتاح العلوم، بیروت- لبنان: دار الکتب العلمیة.

سورآبادی، ابو بکر عتیق بن محمد.1380ش، تفسیر سورآبادی، تحقیق علی اکبر سعیدی سیرجانی، تهران: فرهنگ نشر نو.

صافی، محمود بن عبد الرحیم. 1418ق، الجدول فى اعراب القرآن، ط4، دمشق: دار الرشید، بیروت: مؤسسة الإیمان‏.

طباطبایی، سید محمد حسین. 1417ق، المیزان فى تفسیر القرآن‏، چ5، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه‏ مدرسین حوزه علمیه قم.‏

طبرسی، فضل بن حسن. 1372ش، مجمع البیان فى تفسیر القرآن‏، چ3، تهران‏: انتشارات ناصرخسرو.

طبرسی، فضل بن حسن. 1377ق، تفسیر جوامع الجامع،تهران: انتشارات دانشگاه تهران و مدیریت حوزه علمیه قم.

قاسمی، محمد جمال الدین. 1418ق، محاسن التأویل، تحقیق محمد باسل عیون السود، ط 1، بیروت: دار الکتب العلمیه.

قرطبی، محمد بن احمد. 1364ش، الجامع لأحکام القرآن، چ1، تهران: انتشارات ناصرخسرو.

گنابادی، سلطان محمد. 1408ق، تفسیر بیان السعادة فی مقامات العبادة، ط 2، بیروت: مؤسسۀ الاعلمی للمطبوعات.

مترجمان. 1356ش، ترجمه تفسیر طبری، تحقیق حبیب یغمایی، تهران: انتشارات توس.

مظهری، محمد ثناء الله. 1412ق، التفسیر المظهرى‏‏، ط1، پاکستان‏: مکتبة رشدیة.

معرفت، محمد هادی. 1389ش، تاریخ قرآن، چ 12، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها(سمت).

میبدی، احمد بن سعد رشید الدین. 1371 ش، کشف الأسرار وعدة الأبرار، تحقیق علی­اصغر حکمت، تهران: انتشارات امیرکبیر.

نحاس، ابوجعفر احمد بن محمد. 1421ق، اعراب القرآن، بیروت: دار الکتب العلمیۀ.

کتب لاتین

 New Mark, Piter. 1981. Atext Translation. New York: prenticehall.

مقالات

اقبالی، عباس و رحیمی، زینب. 1393ش، «نگاهی به ترجمه مجاز مرسل در قرآن کریم»، پژوهش‌های ترجمه در زبان و ادبیات عربی، سال سوم، شماره 7، صص130- 105.

جواهری، سید محمد حسن. 1384ش، «پژوهشی در انواع ترجمه قرآن کریم»، پژوهش‌های قرآنی، شماره 42- 43، صص 159- 136.

حسنی، مریم. 1394ش، «شیوه ترجمه مجاز مرسل در ترجمه‌های معاصر قرآن با تکیه بر ترجمه‌های مکارم، فولادوند، الهی قمشه‌ای و معزی»، مطالعات ترجمه، شماره 52، صص 38- 19.

قلی زاده، حیدر. 1384ش، «مشکلات ساختاری ترجمه قرآن کریم»، مجله معارف، شماره 28، صص 52- 46.