تثلیث در عهد جدید و نگاه قرآن کریم در این زمینه

فصلنامه مطالعات قرآنی

مقاله 10، دوره 9، شماره 35، آذر 1397، صفحه 209-245   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

محمدرضا رحیمی¹؛ عباس همامی²

¹عضو هیأت علمی و مربی دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی شهید صدوقی یزد

²عضو هیأت علمی و استاد گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکزی

چکیده

در عهد جدید عیسی «مولود مقدس»، «بنده خدا»، « پسر انسان»، «مسیح»، «منجی»، «شبان نیکو»، «صورت خدای نادیده»، «پسر خدا»، «کلمه خدا» و نهایتاً در انجیل یوحنا و نوشته‌های او و رساله‌های پولس و اعتقادنامه‌ها، عیسی «خدا» نامیده می‌شود. اما در قرآن کریم عیسی علیه السلام با عنوان «پیامبر بزرگ»، «پیامبر اولو العزم»، «روح الله»، «کلمة الله»، «مؤید به روح القدس»، «دارای خلقتی استثنایی و معجزه آسا»، «عبد و بنده خدا»، «نشانه نزدیکی قیامت» ذکر شده است و فرزند خدا و یا خدا معرفی نمی‌شود. روش این مقاله، ﺗﻮﺻﻴﻔﻲ- تحلیلی و در عین حال تاریخی و مقایسه‌ای (تطبیقی)و کتابخانه‌ای و در مواردی هم معناشناختی است. آنچه در عهد جدید (در بخش «عیسی خدایی» آن) موجود است «تثنیه» است نه «تثلیث»، یعنی فقط از «پدر» و «پسر» سخن به میان آمده است. قرآن بر اساس نظام توحیدی، با صراحت و قاطعانه به انکار و نقد آموزه تثلیث پرداخته و با رد هرگونه اعتقاد به الوهیت عیسی مسیح علیه السلام یا همانیِ الله و مسیح، این عقیده را کفرآمیز و شرک آلود و غلوآمیز خوانده است.

کلیدواژه‌ها

تثلیث؛ مسیحیت؛ عهد جدید؛ روح القدس

مراجع

قرآن کریم.

نهج البلاغه. 

کتاب مقدس. 

قاموس کتاب مقدس.

ادیب آل علی، سید محمد. 1385ش، پرسش‌ها و پاسخ‌هایی درباره مسیحیت، قم: سپهر.

ایلخانی، محمد. 1380ش، متافیزیک بوئتیوس، تهران: انتشارات الهام.

برانتل، جورج. 1381ش، آیین کاتولیک، ترجمه حسن قنبری، چاپ اول، قم: مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب.

تیسن، هنری. بی تا، الهیات مسیحی، ترجمه طاطه وس میکائیلیان، تهران: انتشارات حیات ابدی.

دورانت، ویل. 1360ش، تاریخ تمدن، ترجمه حمید عنایت و همکاران، تهران: سازمان انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی.

زیبایی نژاد، محمدرضا. 1382ش، درآمدی بر تاریخ و کلام مسیحیت، قم: نشر معارف.

سلیمانی اردستانی، عبدالرحیم و محمدی مظفر، محمدحسن. 1390ش، اسطوره تجسد خدا، قم: مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب.

سلیمانی اردستانی، عبدالرحیم. 1378ش، پسر خدا در عهدین و قرآن، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.

شاذلی(سید قطب). 1408ق، الظلال فی تفسیر القرآن، بیروت- لبنان: دار الشروق.

صادقی، محمد. 1408ق، الفرقان فی‌ تفسیر‌ القرآن، تهران: فرهنگ اسلام.

صالحی مقدم، محمد اسماعیل. 1389ش، ادیان در گذر زمان از آغاز تا کنون، چاپ اول، قم: انتشارات اندیشه و فرهنگ جاویدان.

طارمی، حسن و همکاران. 1389ش، توحید، ثنویت، تثلیث، چاپ اول، تهران: نشر کتاب مرجع.

طالقانی، سید محمود. 1362ش، پرتوی از قرآن، چاپ چهارم، تهران: شرکت سهامی انتشار.

طباطبایی، سید محمدحسین. 1374ش، نهایة الحکمة، ترجمه و شرح از علی شیروانی، چاپ هفتم، قم: بوستان کتاب.

طباطبائی، سید محمدحسین. 1383ش، تفسیر المیزان، ترجمه سید محمدباقر موسوی همدانی، چاپ نوزدهم، قم: دفتر انتشارات اسلامی.

طباطبائی، سید محمدحسین. 1417ق، المیزان فی تفسیر القرآن، چاپ پنجم، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه‏ مدرسین حوزه علمیه قم.

طبرسی، فضل بن حسن. 1372ش، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، چاپ سوم، تهران: انتشارات ناصرخسرو.

طبری، محمد بن جریر. 1911م، جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت: چاپ افست.

طوسی، محمد بن حسن. بی تا، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار احیاء التراث العربی.

فخر الدین رازی، ابو عبدالله محمد بن عمر. 1420م، مفاتیح الغیب، چاپ سوم، بیروت: دار احیاء التراث العربی.

فهیم، عزیز. 1980م، المدخل الی العهد الجدید، قاهره: دار الثقافة المسیحیة. 

قرشی، ع. 1377ش، قاموس قرآن، چاپ ششم، تهران: دار الکتب الاسلامیه.

قنبری، بخشعلی. 1396ش، جزوه نظام‌های عرفانی مسیحیت، تهران: انتشارات نوشناخت.

کاشفی، محمدرضا. 1380ش، فرهنگ و مسیحیت در غرب، چاپ اول، تهران: مؤسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر.

کمیجانی، داوود. 1384ش، پژوهشی توصیفی در کتاب مقدس، چاپ اول، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

مجلسی، محمدباقر. 1403ق، بحار الأنوار، چاپ سوم، بیروت: دار احیاء التراث العربی.

مری جو ویور. 1381ش، درآمدی بر مسیحیت، ترجمه حسن قنبری، چاپ دوم، قم: دانشگاه ادیان و مذاهب.

مک گراس ادگار، الیستر. 1395ش، الهیات، ترجمه ا. ساوار، قم: نشر ادیان.

منوچهری، محمد علی. 1370ش، مذهب و سیاست در جهان، چاپ اول، تهران: انتشارات هدی.

میشل، توماس. 1377ش، کلام مسیحی، ترجمه توفیقی حسین، چاپ اول، قم: مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب.

ناس، جان بایر. 1388ش، تاریخ جامع ادیان(از آغاز تا امروز)، ترجمه علی ‌اصغر حکمت، چاپ نوزدهم، تهران: نشر پیروز.

نصر، سید حسین. 1390ش، دین و نظام طبیعت، ترجمه محمدحسن فغفوری، تهران: انتشارات حکمت.

نصری، عبدالله. 1373ش، خدا در اندیشه‌ بشر، چاپ اول، تهران: انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی.

و.م. میلر. 1311ش، تفسیر کتاب اعمال رسولان، ترجمه نخستین احمد، تهران: چاپ اگوست پریس.

ویلسون، برایان. 1376ش، دین مسیح، ترجمه حسن افشار، چاپ دوم، تهران: نشر مرکز.

هادی نیا، محبوبه. 1390ش، ریشه‌های الهیات مسیحی در مکاتب گنوسی و افلاطونی میانه، قم: مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب.

هیوم، دیوید. 1360ش، تاریخ طبیعی دین، ترجمه حمید عنایت، تهران: انتشارات خوارزمی.

هیوم، رابرت ارنست. 1391ش، ادیان زنده جهان، ترجمه عبد الرحیم گواهی، تهران: نشر علم.

یگر، ورنر. 1389ش، صدر مسیحیت و پایدیای یونانی، ترجمه فریده فرنودفر و امیر نصری، بی جا: انتشارات حکمت.

کتب لاتین

Cross ,F,Th Oxford Dictionary of Christian Church(ODC) London, Oxford university Press, P 853

Dahl, N. A. (1991), Jesus the Christ: The Historical Origins of Christologica1 Doctrine, Minneapolis: Fortress Press.

 

مقالات

اسدی، علی. 1389ش، «خدای سه‌گانه: سیر پیدایش و تحول عقدیه تثلیث و نگرش انتقادی قرآن کریم به آن»، مجله معرفت ادیان، سال اول، شماره چهارم، پاییز 1389، صص 56-35.

ایلخانی، محمد. 1374ش، «تثلیث از آغاز تا شورای قسطنطنیه»، مجله معارف، شماره 36، اسفند 1374، صص 100-73.

سلیمانی اردستانی، عبدالرحیم. 1382ش، «ارض موعود و صهیونیزم»، مجله هفت آسمان، شماره20، زمستان، صص 67-86.

سلیمانی اردستانی، عبدالرحیم. 1389ش، «سرشت انسان در اسلام و مسیحیت»، قم: مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب.

کیت کلمنتس. 1383ش، «الهیات در زمان حاضر»، ترجمه مهراب صادق نیا، مجله هفت آسمان، شماره 21، صص 181- 210.

ویلکن، رابرت ال. 1388ش، «خدای سه­گانه در کتاب مقدس و ظهور راست­دینی»، مجموعه مقالات، ترجمه الیاس عارف­زاده، مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب، قم، صص 235-237.