تحلیل الگوی گسترش شهری در شهرهای میانه‌اندام با استفاده از مدل‌های کمی (مطالعه موردی: شهر ملایر)*

آمایش محیط

مقاله 7، دوره 11، شماره 43، اسفند 1397، صفحه 147-182   

نوع مقاله: توصیفی

نویسندگان

میترا انصاری¹؛ مجید ولی شریعت پناهی^{* 2}؛ عباس ملک حسینی³؛ مهدی مدیری⁴

¹(دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران)

²(دانشیار گروه جغرافیا، واحد یادگارامام (ره) شهرری، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران)

³(دانشیارگروه جغرافیا، دانشگاه آزاد اسلامی، ملایر، ایران)

⁴(دانشیارگروه جغرافیا، دانشگاه صنعتی مالک اشتر، تهران، ایران)

چکیده

با وقوع انقلاب صنعتی روند توسعه شهرنشینی در دهه‌های اخیر ، فزونی یافته و باعث تقدم شهرنشینی بر شهرسازی شده است. شواهد نشان می‌دهد که در دهه‌های اخیر شهرها به صورتی بی‌برنامه رشد کرده و محدوده‌های شهری به چندین برابر وسعت اولیه خود رسیده‌اند.گسترش بی رویه و کنترل نشده شهرها،آسیب زیادی به بافت شهر از لحاظ انسجام فضایی و هم چنین پراکندگی مناسب خدمات وارد کرده است. به همین خاطر برنامه‌ریزان و سیاست‌گذاران در سراسر جهان تلاش می‌کنند تا با شناخت الگوی توسعه کالبدی شهر، رشد آن را در راستای توسعه پایدار شهری هدایت و مدیریت کنند. شهر ملایر نیز در طی 4 دهه، مستثنی از این حادثه عظیم شهرنشینی نبوده است. این تحقیق به صورت پیمایشی و توصیفی-تحلیلی با بهره‌گیری از مدل‌های آنتروپی شانون و هلدرن و تراکم و نیز با به کارگیری نقشه های موجود و عکس‌های هوایی و تصاویر ماهواره‌ایی، به تجزیه و تحلیل چگونگی توسعه فیزیکی شهر وتعیین پهنه ها و محلات شهری با هدف ساماندهی الگوی فیزیکی توسعه و توسعه درونی شهر ملایر می‌پردازد. براساس نتایج حاصل از یافته‌های تحقیق، باتوجه به گسترش شکاف عمیق بین ارزش آنتروپی ناشی از رشد افقی و اسپرال شهری، طی دهه‌های مختلف که خود متأثر از رشد قطاعی شهر می‌باشد،‌ الگوی‌ توسعه تمرکز درون بافتی با استفاده از افزایش تراکم ساختمانی و الگوی گسترش قطاعی- پیوسته، با توجه به محدودیت فیزیکی به دلیل عوامل طبیعی و وجود زمینهای کشاورزی، به عنوان الگوی توسعه آتی شهر پیشنهاد شده است.

کلیدواژه‌ها

الگوی گسترش شهری؛ شهر فشرده؛ توسعه پایدار شهری؛ مدل‌های کمی؛ ملایر

مراجع

 

1-     آیینی، م، )1388 (، هرم بازآفرینی مشارکت مردم معیار ارزیابی برنامه‌های توسعه درون‌زای شهری، نشریه هویت شهر.

2-     اکبری، م، بیک محمدی، حسن و وارثی، ح،(1390)، تحلیل فضایی و برنامه‌ریزی نارسائی‌های مراکز خدمات شهری یاسوج، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، سال 25، شماره 100.

3-     اطهاری، ک، (1379)، به سوی کارآمدی دخالت دولت در بازار زمین شهری، فصلنامه اقتصاد زمین، شماره 30، ص 24-38.

4-     استانداری همدان، سالنامه آماری استان همدان(1392 .(دفترآمار و اطلاعات، معاونت برنامه‌ریزی.

5-     استانداری همدان، سالنامه آماری استان همدان).1389 .(دفترآمار و اطلاعات، معاونت برنامه‌ریزی انتشار 1390.

6-      حکمت نیا، ح و موسوی، م، (1385)، کاربرد مدل در جغرافیا با تأکید بر برنامه‌ریزی شهری و ناحیه‌ایی، انتشارات علم نوین.

7-     حبیبی، م، (1375)، از شار تا شهر، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.

8-     رهنما، م، عباس زاده، غ، (1385)، مطالعه تطبیقی سنجش درجه پراکنش/فشردگی در کلان‌شهرهای سیدنی و مشهد، مجله جغرافیا و توسعه ناحیه‌ایی، شماره ششم، بهار و تابستان 1385، صفحات 121-128.

9-     زنگنه شهرکی، س، (1386)، «بررسی پراکنش افقی شهر تهران و تأثیر زمین‌های کشاورزی پیرامون»، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران.

10- شکور،ع، شمس الدینی، ع، حافظ رضا زاده، م، پاکزاد، س، بررسی تطبیقی راهکارهای توانمند سازی در بافت‌های فرسوده شهری(مطالعه موردی: محله‌های باربند و فاز 1 زمین شهری فیروزآباد)، فصلنامه علمی پژوهشی آمایش محیط، شماره 27( دوره 7)، ص 79-102.

11- دوروش، م، (1383)، بررسی رابطه متقابل رشد جمعیت و گسترش شهر تهران طی چهار دوره 45-75، پایان‌نامه کارشناسی دانشگاه تهران، به راهنمایی دکتر مهدی قرخلو.

12- عزیزی، م، (1383)، تراکم در شهرسازی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.

13- عباس‌زادگان، م و رستم یزدی، ب، (1387)، بهره­گیری از رشد هوشمندانه در ساماندهی رشد پراکنده شهرها؛ مجله فن‌آوری و آموزش، سال سوم، جلد 3، شماره 1، پاییز 1387.

14- قنبری، ا، کرمی، ف، حیدری نیا، س ا، 1395، تحلیل روند رشد و توسعه ناموزون شهرهای میانه‌اندام در ایران(مطالعه موردی: شهر مرند- آذربایجان شرقی)، فصلنامه علمی پژوهشی آمایش محیط، شماره 33( دوره 9)، ص 71-93.

15- کاتی، و، برتون،الیزابت و جنکز،م، (1383)، دستیابی به شکل پایدار شهری، ترجمه‌ واراز مرادی مسیحی، شرکت پردازش و برنامه‌ریزی شهری.

16-  کوان، ر، (1389)، فرهنگ شهرسازی. ترجمه یلدا بلارک؛ تهران: پرهام نقش.

17- مثنوی، م، (1381)، توسعه پایدار و پارادایم‌های جدید توسعه شهری: شهر فشرده و شهر گسترده، مجله محیط شناسی، شماره 31.صفحات 89-104.

18- مثنوی، م، (1383)، «هزاره جدید و پارادایم جدید شهری، در کتاب شکل پایدار شهری»، ترجمه واراز مرادی مسیحی، شرکت پردازش و برنامه‌ریزی شهری.

19- مرکز آمار ایران(1392)، نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن شهرستان ملایر.

20- ماجدی، ح، (1378)، زمین و جایگاه آن در توسعه شهری، ماهنامه شهرداری‌ها، شماره 37،صص 1-8.

21- مشهدی‌زاده دهاقانی، ن، (1383)، تحلیلی از ویژگی‌های برنامه‌ریزی شهری در ایران، تهران، انتشارات دانشگاه علم و صنعت.

22- معتمدی، م، (1379)، زمین و جایگاه آن در فرآیند توسعه شهری، مجموعه مقالات همایش زمین و توسعه شهری، مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران، تهران، صص 589-606.

23- موسوی، س د، نظریان، ا، زیاری، ی، مهدوی، م، سنجش میزان پایداری محله‌های شهری با استفاده از HDI و تکنیک پهنه‌بندی موریس(نمونه موردی شهر ملایر)، فصلنامه علمی پژوهشی آمایش محیط، شماره 25( دوره 7)، ص 83-110.

24- یوسفی‌فر، ش، (1385)، الگوهای گسترش کالبدی شهر در سده‌های میانه تاریخ ایران، پژوهشنامه علوم انسانی: شماره52.

 

25. Anderson, W.P., Kanaroglou, P.S. and Miller, E.J. (1996), Urban form,energy and the environment: a review of issues, evidence and policy,Urban Studies, 33(1), pp7-35

26.Akbari, M.(2006),"Analysis of the spatial distribution service centers YASUJ shortcomings" , MS Thesis, University of Tehran, Faculty of Literature and Humanities, Department of Geography.

27.Burchell RW, Shad NA, Listokin D, Phillips H, Downs A, Seskin S, Davis J, Moore T, Helton D, Gall M (1998), "The Costs of Dprawl-revisited". Transit Cooperative Research Program (TCRP), Report 39, Transportation Research Board, National Research Council, Washington DC Chaps 6-8, pp 83- 125.

28.Burton, E. (2000), "The Compact City: Just or Just Compact? A Preliminary Analysis", Urban Stud 37(11):1969-2001.

29.Brueckner, J.K. (2000), "Urban Sprawl: Diagnosis and Remedies", Int Reg Sci Rev, 23(2):160-171.

30.Couch.C and Karecha, J (2006), "Controlling Urban Sprawl:Some Experiences from Liverpool", Cities, Vol.23, No. 5. May Pp: 353-363.

31.Caves, Roger w. . (2005). Encyclopedia of the City; NewYork: Routledge.

32.Downs, A. (1998), How America’s Cities Are Growing: The Big Picture, Brooking Rev 16(4):8-12

33.Downs, A. . (1998). How America’s Cities Are Growing: The Big Picture. Booking Review, No.16(4),PP:8-12. Ewing, Reid. (1997). Is Los Angeles Style Sprawl Desirable?. Journal of The American Planning Association, Winter 1997, No.63(1), PP:107-126

34.Dadashpoor, H, Rostami, F. (2011), Public Utilities integrated assessment of climate justice on the basis of population distribution, accessibility and efficiency in the city of Yasouj, Journal of Urban and Regional Studies and Research, Vol. 3, No. 10: 1-22.

35.Ewing, R. (1997), "Is Los Angeles-Style Sprawl Desirable?" J Am Planning Associat 63(1):107-126.

36.Ewing R, Pendall R, Chen D (2002), "Measuring Sprawl and its Impact", Vol 1 (Technical Report), Smart Growth America,Washington DC. http://www.smartgrowthamerica.org.

37.Fulton W (1996), "The New Urbanism", Lincoln Institute of Land Policy, Cambridge.

38.R Pendall.1999, Environment and Planning B: Planning and Design, vol. 26, issue 4, pages 555-571.Issue published: August 1, 1999 .Department of City and Regional Planning, Cornell University, 106 West Sibley Hall, Ithaca, NY 14853, USA.

39.Glaster, G, et.al., (2001) Wrestling Sprawl to the Ground: Defining and Meaturing an Elusive Concept, Housing Policy Debate, Volume 12, Issue 4, pp681-717.

40.Gordon, P, Harry, W.Richarson (1997), Are Compact Cities a Desirable Planning Goal?, Journal of the American Planning Association, 63(1), pp89-106.

41.Galster, G., Hanson R, Ratcliffe M.R., Wolman H., Coleman S., Freihage, J. (2001), "Wrestling Sprawl to the Ground: Defining and Measuring an Elusive Concept", Housing Policy Debate, 12(4):681-717.

42.Gordon, P., Richardson, H.W. (1997), "Are Compact Cities a Desirable Planning Goal?" J Am Plann Assoc 63(1):95-106.

43.Longman Dictionary of contemporary English (2009);London: Pearson Education Limited

44.Malpezzi,Stephen.1999.Estimates of the measurement and determinants of urban sprawl in U.S.Metropolitan Areas. Unpublished paper .university of Wisconsin, Madison center for urban land Economics Research.

45.Marsousi, N., khazai, K. (2014), " Spatial distribution and its role in sustainable development of urban services (case study of Tehran's mother), Journal of Urban Studies and Planning, Vol. 5, No. 18: 21-40.

46. Newman, P. & Thornley, P. 2005 Planning World Cities: Globalization and Urban Politics, Palgrave MacMillan, Basingstoke.

47.Hartshorn T.A., Muller P.O. (1992), The Suburban Downtown and Urban Economic Development Today, In: Mills ES, McDonald JF. (eds), "Sources of Metropolitan Growth",Center for Urban Policy Research, New Jersey, pp 147-158.

48.Hess, G.R. (2001), "Just What is Sprawl, Anyway?", www4.ncsu.edu/grhess.

49.Hadly, CC. (2000), "Urban Sprawl: Indicators, Causes, and Solutions", Prepared for the Bloomington Environmental Commission. http://www.city.bloomington.in.us/planning/boardcomm/ec/rep orts/sprawl.html.p, Accessed 12/5/01.

50.Hataminegad, H. Manochehri Miandoab, A., Baharlo, I,. Ebrahimpour, A., Hataminegad, h.(2012), "City and Social Justice: An Analysis of the Nabrbryhay areas (case study: the city mentioned in old neighborhoods", Human Geography Research, No. 80: 41-63.

51.Schiffman, I. (1999a), "Alternative Techniques for Managing Growth", (2nd ed), Institute of Governmental Studies Press", University of California, Berkeley.

52.Taghvai, M. and Kiyoumarsi, H. (2011), Leveling the inner city on the enjoyment of facilities and utilities by using techniques. Topsis (Case Study: Neighborhoods Abade). Volume 2, Issue 5: 23-42.

53.Torrens,Paul M., and Marina Alberti.2000. Measuring Sprawl.Unpublished paper No.27. University College,London.Center for Advanced Spatial Analysis.

54.Varesi, H, . Gaedrahmati, S. , Bastanifr, I. (2008),"Distribution utilities spatial imbalances in population, the city case studies asfahan", geography and development, No. 9, Zahedan.

55.Peiser, R. (2001), "Decomposing Urban Sprawl", Town Planning Review, 72(3), 275-298.

56.Johnson, M.P. (2001), "Environmental Impacts of Urban Sprawl: A Survey of the Literature and Proposed Research Agenda", Environ Plann, A 33:717-735.

57.Jenks M.; Burton, E. and Williams, K. (1996), "The Compact City-a Sustainable Urban Form", E&FN Spon, London.

58.Wassmer, R.W. (2002), "Influences of the Fiscalization of Land Use and Urban-Growth Boundaies", www.csus.Edu /indiv/ w/ wassmerr/ sprawl.html.

59.Wang. J (2002), Searching for the urban developmentpattern, http://www.uncp.edu/mpa/papers/ professional papers.