بررسی سی بیت از ترجمه الشّواربی از غزلیات حافظ با رویکرد زبان‌شناختی

فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی

مقاله 11، دوره 12، شماره 48، اسفند 1397، صفحه 225-251   

نویسنده

علی قهرمانی

استادیار گروه زبان و ادبیات عربی، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان

چکیده

حافظ شیرازی به عنوان شخصیّتی ادبی- عرفانی در جهان عرب مورد توجه ادیبان و شاعران فراوانی قرار گرفته است. استفاده از اصطلاحات عرفانی از قبیل عشق آسمانی، خرقه، می و ... در اشعار شاعران عرب زبان نشان‌دهنده نفوذ و تأثیر اندیشه حافظ در ادب عربی است. ابراهیم امین شواربی یکی از مترجمانی به حساب می‌آید که زمینه را برای آشنایی اعراب با دیوان حافظ فراهم کرد. ترجمه غزلیات حافظ از ابراهیم امین شواربی یکی از نمونه­های زیبا و شایسته ترجمه­های شعر است. شواربی در این راستا، پایه کار خود را ترجمه غزل‌ها به نثر نهاده است. در این مقاله نگارنده بر آن است تا بر اساس شیوه توصیفی- تحلیلی و با رویکردی زبان­شناختی، دریافت و تلقی مترجم را مورد نقد و بررسی قرار دهد. برخی نتایج بدست آمده حاکی از آن است که با وجود تمامی دقتی که شواربی در این کتاب به کار بسته، اما در دریافت معنی و به عبارتی تلقّی وی، لغزش­هایی به چشم می­خورد. اغلب لغزش­ها و کژفهمی­ها در این اثر از عدم توجه به عوامل برون­زبانی، کم توجهی به عناصر فرهنگی متن مبدأ، ترجمه واژه‌ها بر اساس ساختار زبان عربی و بی­دقتی به ایهام نهفته در زبان حافظ ناشی می­شود.

کلیدواژه‌ها

تلقی؛ عرفان؛ نقد ترجمه؛ برون‌زبانی؛ عناصر فرهنگی؛ ایهام نهفته

مراجع

آذرنوش، آذرتاش. 1394ش، حافـظ در حـوزه زبان عـربی، مـرکز دائـرة المــعارف بـزرگ اسـلامی.

افشار، ایرج. بی‌تا، فهرست مقالات فارسی، ج 1، تهران: علمی و فرهنگی.

امامی، نصرالله. 1388ش، بر آستان جانان، چاپ اول، اهواز: انتشارات رسش.

برزگر خالقی، محمدرضا. 1384ش، شاخه نبات حافظ، تهران: بی‌نا.

بکار، یوسف حسن. 1352ش، جهود عربیة معاصر فی خدمة الادب الفارسی، مجموعه سخنرانی‌های دومین کنگره تحقیقات ایرانی، به کوشش حمید زرین‌کوب، مشهد: بی‌نا.

حافظ الشیرازی، محمد بن بهاء الدین. 1382ش، اغانی شیراز، ترجمه ابراهیم امین الشواربی، تهران: فرهنگ مشرق زمین.

حافظ الشیرازی، محمد بن بهاء الدین. 1999م، دیوان حافظ الشیرازی، ترجمه ابراهیم امین الشّواربی، تهران: مهر اندیش.

حافظ، محمد بن بهاء الدین. 1368ش،دیوان، نسخه محمد قزوینی و قاسم غنی، چاپ دوم، تهران: محمد.

خرمشاهی، بهاء الدین. 1366ش، حافظ نامه، چاپ اول، تهران: انتشارات سروش.

دستغیب، علی. 1373ش، از حافظ به گوته، تهران: انتشارات بدیع.

رجایی بخارایی، احمد علی. بی تا، فرهنگ اشعار حافظ، چاپ سوم، تهران: انتشارات علمی.

زریاب­خویی، عباس. 1368ش، آیینه جام، تهران: انتشارات علمی.

زرین کوب، عبدالحسین. 1375ش، از کوچه رندان، تهران: انتشارات سخن.

سودی بسنوی، محمد. ١٣72ش، شرح سودی بر حافظ، ترجمه عصمت ستارزاده، چاپ ششم، تهران: انتشارات نگاه.

فرشادمهر، ناهید. 1388ش، دیوان حافظ با معنی کامل، چاپ هشتم، تهران: گنجینه.

لاهیجی، شمس‌الدّین محمّد. 1378) مفاتیح‌الاعجاز فی شرح گلشن راز، با مقدّمه، تصحیح و تعلیقات محمّدرضا برزگر خالقی و عفّت کرباسی، تهران: انتشارات روزبه.

معلوف ، لویس. 1364ش، المنجد فی اللغة، افست، تهران: انتشارات اسماعیلیان.

معین، محمد. ١٣٦٤ش، فرهنگ فارسی، چاپ هفتم، تهران: امیرکبیر.

نور بخش، جواد. 1372ش، فرهنگ نور بخش، ،چاپ سوم، تهران: چاپخانه مروی.

هـروی، حسیـن علی. 1369ش، شـرح غـزل‌های حافـظ، چاپ ســوم، تــهران: چاپـخانه کیـــهان.

مقالات

آیینه‌وند، صادق. 1383ش، «حافظ الشّیرازی فی کتابات الباحثین العرب»، مجله شیراز، دانشگاه شیراز.

پاشا زانوس، احمد. 1390ش، «عبدالوهّاب البیاتی و حافظ شیرازی»، فصلنامه لسان مبین، دانشگاه بین المللی امام خمینی(ره)، شماره سوم.

حسینی، محمد. 1385ش، «نقد و نظر، ترجمه دیوان حافظ به زبان عربی اغانی شیراز»، پژوهشنامه فرهنگ و ادب، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد رودهن، شماره 3.

رسولی، حجت. 1393ش، «تلقى إبراهیم أمین الشواربی ومحمد الفراتی من الغزل الثامن لحافظ الشیرازی(دراسة مقارنة)»، کاوشنامه ادبیات تطبیقی، دانشگاه رازی، شماره 16.

زینی­وند، تورج. 1391ش، «گزارشی از حافظ پژوهی در ادب عربی»، فصلنامه نقد و ادبیّات تطبیقی، دانشکده ادبیّات و علوم انسانی دانشگاه رازی، شماره ششم.

سهیلی، ابوالقاسم. 1365ش، «دیدگاه­های نقد ترجمه»، فصلنامه ترجمه، دانشگاه علامه طباطبایی.

صفوی، کوروش. 1383ش، «طرح چند ملاک درون­زبانی در نقد نظام­مند ترجمه»، مطالعات ترجمه، شماره سوم.

میرفخرایی، مجدالدین. 1945م، «ترجمه عربی دیوان حافظ»، روزگار نو، برلین، شماره 4.