بررسی محتوایی عناصر و درونمایه‌های مشترک در نقایض جریر و اخطل

فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی

مقاله 14، دوره 12، شماره 48، اسفند 1397، صفحه 297-323   

نویسندگان

حمید متولی زاده نائینی¹؛ رضا افخمی عقدا²؛ رحمت الله حیدری منش³

¹دانشجوی دکتری زبان و ادبیات عربی، دانشگاه یزد

²عضو هیأت علمی گروه زبان و ادبیات عربی، دانشگاه یزد(دانشیار)

³دبیر آموزش و پرورش، خراسان رضوی، منطقه تبادکان

چکیده

 نقائض از جمله مهم‌ترین متون شعری در دوره اموی در حوزه شامات به شمار می‌رود که ابو تمام در کتاب خود با عنوان «نقایض جریر والاخطل» به جمع آوری آن اقدام کرده و الأب انطوان صالحانی الیسوعی در دهه‌های اخیر به شرح آن پرداخته است. نقائض جریر و اخطل از چند مضمون اساسی بهره برده است. برخی از این مضامین کمرنگ و برخی پررنگ هستند اما در همه نقائض به کار رفته است. این پژوهش با هدف بررسی محتوایی عناصر و درونمایه‌های مشترک در نقایض جریر و اخطل انجام شده است و با روش تحلیلی- توصیفی با بررسی بیش از 840 بیت در قالب 20 قصیده یعنی(تمام اشعار نقایض) دریافته می‌شود که تعصّبات قبیله‌ای، حسب و نسب، ایام العرب، سیاست، زن و دین از جمله مهم‌ترین اندیشه‌های بنیادین در نقایض جریر و اخطل هستند که مورد توجه هر دو شاعر قرار گرفته‌اند.

کلیدواژه‌ها

مضمون شعری؛ ایّام العرب؛ زن؛ دین؛ تعصّب قبیله‌ای

مراجع

کتب فارسی

آجودانی، ماشاء الله. 1371ش، یا مرگ یا تجدد، تهران: زوار.

انوشه، حسین. 1376ش، فرهنگنامه ادبی فارسی، تهران: سازمان فرهنگ و ارشاد اسلامی.

عبدالجلیل، ج.م. 1393ش، تاریخ ادبیات عرب، ترجمه آذرتاش آذرنوش، تهران: امیرکبیر.

مطهری، مرتضی. 1389ش، مجموعه آثار، قم: نشر صدرا.

کتب عربی

ابن ‌الأثیر، عز الدین. 1979م، الکامل فی التاریخ، بیروت: دار صادر.

ابن حبیب، محمد بن حبیب. 1964م، المنمَّق فی اخبار قریش، بیروت: عالم الکتب.

ابن رشیق، ابوعلی. 1963م، العمدة فی محاسن الشعر و آدابه، تحقیق محمد محی الدین عبدالحمید، القاهرة: مطبعة السعادة.

ابن سعد، محمّد. 1322ق، الطبقات الکبری، لیدن: مطبعة بریل.

ابن منظور، محمد بن مُکرِم. 1990م، لسان العرب، بیروت: دار صادر.

ابوتمام، حبیب بن اَوس. 1922م، نقائض جریر واخطل، بیروت: المطبعة الکاتولیکیة.

اخطل، غیاث بن غَوث. لا تا، شعرُ الاخطل، محقِّق: محمد بن عباس یزیدی، بیروت: دار احیاء التُّرات العربی.

الأخطل، غیّاث بن غوث. 1994م. دیوان الأخطل، شرح مهدی محمّد ناصرالدین، ط2، بیروت: دار الکتب العلمیّة.

الإصفهانی، أبو الفرج. لا تا، الأغانی، بیروت دار الکتب.

جاد المولی، أحمد. 1989م، أیّام العرب فی الجاهلیّة، بیروت: دار الفکر.

جریر. لا تا، دیوان جریر بن عطیّة، شرح محمّد إسماعیل عبدالله الصَّاوی، مصر: مطبعة الصاوی.

حر عاملی، محمد بن حسن. 1416ق، وسائل الشیعه، قم: موسسة آل البیت لاحیاء التراث.

دورکیم، امیل. 1383ش، صور بنیانی حیات دینی، ترجمه باقر پرهام، تهران: نشر مرکز.

الشایب، احمد. 1954م، تاریخ النقائض فی الشعر العربی، قاهره: نشر مکتبة النهضة المصریة.

ضیف، شوقی. 1977م، التَّطور والتجدید فی الشعر الأموی، ط6، القاهرة: دار المعارف.

غازی، مصطفی. 1957م، الاخطل شاعر بنی امیة، الاسکندریة: دار نشر الثقافة.

الفاخوری، حنّا. 1386ش، تاریخ الأدب العربی، تهران: انتشارات توس.

الفراهیدی، خلیل بن احمد. 1409ق، کتاب العین، ذیل حَسَب، قم: چاپ مهدی مخزومی و ابراهیم سامرایی. 

فیروز آبادی، محمد بن یعقوب. 1991م، القاموس المحیط، بیروت: لا مک. 

القَطّ، عبدالقادر. 1979م، فی الشعر الإسلامی والأموی، بیروت: دار النهضة العربیّة.

کُلِینی، محمد بن یعقوب. 1377ش، اصول کافی، ترجمه و شرح: جواد مصطفوی، تهران: ولی عصر.

المُحتَسَب، عبدالمجید عبدالسَّلام. 1972م، نقائض جریر والاخطل، بیروت: دار الفکر.

مفید، محمَّد بن محمَّد. 1413ق، الارشاد فی معرفة حُجَج الله علی العباد، قم: المؤتمر العالمی لالفیة شیخ المفید.

 

مقالات

آل بویه لنگرودی، عبدالعلی و ناطق تجرق، ابراهیم. 1393ش، «التزام دینی در شعر معاصر عربی (بررسی موردی شعر معروف الرصافی)»، فصلنامه ادبیات دینی، دوره ‌3، شماره 7، صص 33- 52.