بررسی تأثیر محیط طبیعی خراسان در تکوین حماسه و شیراز در اعتلای غزل

فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی

مقاله 15، دوره 12، شماره 48، اسفند 1397، صفحه 325-350   

نویسندگان

هاجر جوکار¹؛ مریم پرهیزکاری²؛ سیدجعفر حمیدی³

¹دانش‌آموخته دوره دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد بوشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، بوشهر، ایران

²استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد بوشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، بوشهر، ایران

³استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد بوشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، بوشهر، ایران

چکیده

خراسان بزرگ و ادبیات فارسی پیوندی ناگسستنی با یکدیگر دارند. هرجا از ادبیات، شاعران، نویسندگان و آثار ادبی بزرگ، سخن باشد، بی­شک نام شهری از خراسان نیز با آن همراه می­شود. این قلمرو پهناور به دلیل ویژگی­های طبیعی و موقعیت­های خود بستر مناسبی برای رشد و شکوفایی و تکامل آثار و انواع ادبی بوده است. حماسه یکی از انواع ادبی است که زاییده و بالیده خراسان است و طوس مهد این نوع ادبی کهنسال بوده است. شیراز نیز شهری است که نامش با غزل همراه شده است و غزل فارسی با وجود شاعران بزرگی چون سعدی و حافظ در این شهر به اوج و اعتلا رسیده است. خراسان و شیراز در میان دیگر مناطق ادبی ایران بهترین مناطق برای تکوین و  اعتلای حماسه و غزل بوده است. پژوهش حاضر به استناد قرآن کریم و نهج البلاغه و مبتنی بر نظرات دانشمندانی چون ابن سینا، ابن خلدون، مونتسکیو و ... به شناخت تأثیرات محیط طبیعی خراسان و شیراز در تکوین حماسه و اعتلای غزل پرداخته است.

کلیدواژه‌ها

محیط؛ انواع ادبی؛ حماسه؛ غزل؛ خراسان؛ شیراز

مراجع

قرآن کریم.

نهج البلاغه.

ابن بطوطه. 1376ش، سفرنامه، ترجمه محمدعلی موحد، تهران: آگاه.

ابن حوقل. 1345ش، صورة الأرض، ترجمه جعفر شعار، تهران: تهران: بنیاد فرهنگ ایران.

ابن خلدون، عبدالرحمن. 1362ش، مقدمه، ترجمه محمد پروین گنابادی، تهران: انتشارات علمی فرهنگی.

امداد، حسن. بی تا، شیراز در گذشته و حال، شیراز: اتحادیه مطبوعاتی فارس.

آلتن، ا. 1382ش، محیط و رفتار اجتماعی، خلوت، فضای شخصی، قلمرو و ازدحام، ترجمه علی نمازیان، تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.

بهشتی، م و فقیهی، ع و رفیعی، ب و ابوجعفری، م. 1388ش، آراء دانشمندان مسلمان در تعلیم و تربیت و مبانی آن، جلد اول، تهران: سمت.

حافظ شیرازی، ش. 1379ش، دیوان، به کوشش خلیل خطیب رهبر، تهران: صفی علیشاه.

حمیدیان، س. 1390ش، شرح شوق، جلد اول، تهران: نشر قطره.

حمیدیان، س. 1393ش، سعدی در غزل، تهران: انتشارات نیلوفر.

خرّمشاهی، ب. 1378ش، حافظ­نامه، تهران: انتشارات علمی فرهنگی.

زرقانی، م. 1390ش، تاریخ ادبی ایران و قلمرو زبان فارسی، تهران: سخن.

زرکوب شیرازی، ا. 1350ش، شیرازنامه، تصحیح اسماعیل واعظ جوادی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.

سامی، ع. 1363ش، شیراز شهر جاویدان، شیراز: لوکس.

سعدی شیرازی، م. 1388ش، کلیات، سید حسین ترابی، تهران: الهام.

شمیسا، س. 1380ش، سیر غزل در شعر فارسی، تهران: فردوس.

شمیسا، س. 1383ش، انواع ادبی، تهران: فردوس.

صفا، ذ. 1379ش، حماسه­سرایی در ایران، تهران: امیرکبیر.

فارابی، ا. 1371ش، سیاست مدنیه، ترجمه سیدجعفر سبحانی، تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

فردوسی، ا. 1379ش، شاهنامه، به کوشش سعید حمیدیان بر اساس چاپ مسکو، تهران: قطره.

فسایی، ح. 1382ش، فارسنامه ناصری، تصحیح منصور رستگار فسایی، تهران: امیرکبیر.

قزوینی، ز. 1373ش، آثار البلاد وأخبار العباد، ترجمه میرهاشم محدث و جهانگیرمیرزا آقا، تهران: امیرکبیر.

مرتضوی، ش. 1380ش، روان‌شناسی محیط و کاربرد آن، تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.

مستوفی، ح. 1381ش،  نزهة القلوب، تصحیح محمّد دبیرسیاقی، قزوین: حدیث امروز.

مصباح، ع. و دیگران. 1374ش، روان‌شناسی رشد، ج اول، تهران: سمت.

مصطفوی، م. 1375ش، اقلیم پارس، تهران: اشاره.

مقدسی، م. 1361ش، احسن التقاسیم فی معرفة الأقالیم، ترجمه علی نقی منزوی، تهران: کومش.

منتسکیو. 1393ش، روح القوانین، ترجمه علی اکبر مهتدی، تهران: امیرکبیر.

نصر، ح. 1377ش، نظر متفکران اسلامی درباره طبیعت، تهران: انتشارات خوارزمی.

وحیدا، ف. 1390ش، جامعه شناسی در ادبیات فارسی، تهران: انتشارات سمت.

همایی، ج. 1377ش، فنون بلاغت و صناعات ادبی، قم: هما.

 

مقالات

امامقلی، ع و آیوازیان، س و زاده محمدی، ع و اسلامی، غ. زمستان 1391ش، «روان‌شناسی محیطی، عرصه مشترک معماری و علوم رفتاری»، مجله علوم رفتاری، دوره چهار، شماره چهارده، صص 44-23.

نقره کار، ع و حمزه نژاد، م و دهقانی تفتی، م. پاییز و زمستان 1389ش، «بررسی تأثیر محیط طبیعی بر رفتار و اخلاق از دید متفکران اسلامی و نتایج آن در طراحی محیط مصنوع»، مجله آرمانشهر، دوره سوم، شماره پنجم، صص 96-79.