بررسی و تحلیل ساختار شعر ابن حسام بر اساس نظریه جفری لیچ

فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی

مقاله 17، دوره 12، شماره 48، اسفند 1397، صفحه 371-401   

نویسندگان

فرشته خاوری¹؛ حبیب الله جدید الاسلامی²؛ بهروز رومیانی³

¹دانشجوی دکترای زبان و ادبیات فارسی، دانشکده علوم انسانی، واحد زاهدان، دانشگاه آزاد اسلامی، ایران

²استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده علوم انسانی، واحد زاهدان، دانشگاه آزاد اسلامی، زاهدان، ایران

³استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد زاهدان، دانشگاه آزاد اسلامی، زاهدان، ایران

چکیده

پژوهش‌های سنتی در عین آنکه نارسا، پراکنده و فاقد مبانی نظری می‌باشند، در واقع جایی هستند که ادبیات به طور انتزاعی مورد مطالعه و بررسی قرار می‌گیرد. در این شکل از مطالعه دیدگاهی تجویزی و گونه­ای از باید و نبایدها درباره ادبیات مطرح می‌شود. پژوهش‌گران ادبی با ورود نظریه پژوهش‌های ادبی جنبه‌های گوناگون ادبیات را مورد بررسی قرار داده و با بکارگیری آن، آن‌ها را از مقام نظر به عمل آورده‌اند. فایده این نوع مطالعات عملی، به کار بستن و انطباق نظریه‌ها با متون ویژه است تا این نظریه‌ها ملموس و عینی شوند. در این پژوهش بر مبنای الگوی هنجارگریزی لیچ (1969) که با دیدگاهی ساختارگرایانه طرح شده با روش تحلیلی- توصیفی به بررسی هشت نوع هنجار گریزی(واژگانی، نحوی، آوایی، نوشتاری، معنایی، گویشی، سبکی، زمانی) در اشعار ابن حسام پرداخته شده است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که بسامد وقوع هنجارگریزی معنایی در سخن وی بیش از سایر هنجارگریزی­هاست و هنجارگریزی نحوی، زمانی و واژگانی و آوایی و سبکی و گویشی ترتیب در جایگاه­های بعدی قرار گرفته­اند و هنجارگریزی نوشتاری که بیش‌تر مربوط به شعر نو است، بسامد صفر داشته است.

کلیدواژه‌ها

ساختار؛ هنجارگریزی؛ برجسته سازی؛ لیچ؛ ابن حسام خوسفی

مراجع

ابن حسام خوسفی، م. 1366ش، دیوان اشعار، به تصحیح احمد احمدی بیرجندی و محمدتقی سالک، مشهد: اداره کل حج اوقاف و امور خیریه استان خراسان.

احمدی، ب. 1370ش، ساختار و تأویل متن، جلد 1 و 2، تهران: نشر مرکز.

اسکولز، رابرت. 1387ش، درآمدی بر ساختارگرایی در ادبیات، ترجمه فرزانه طاهری، تهران: آگه.

انوری، ح و احمدی گیوی، ح. 1387ش، دستور زبان فارسی 2، چاپ چهارم، تهران: فاطمی.

ایرنا، ریما مکاریک. 1384ش، دانشنامه نظریه­های ادبی معاصر، ترجمه مهران مهاجر و محمد نبوی، تهران: آگه.

ایگلتون، ق. 1388ش، پیش درآمدی بر نظریه­های ادبی، ترجمه عباس مخبر، تهران: مرکز.

تجلیل، ج. 1376ش، معانی و بیان، تهران: انتشارات مرکز نشر دانشگاهی.

حق شناس، م. 1356ش، آواشناسی، تهران: آگاه.

خلیلی جهان تیغ، م. 1380ش، سیب باغ جان، جستاری در ترفندها و تمهیدات هنری، تهران: سخن.

سنگری، م. 1382ش، هنجارگریزی و فراهنجاری در شعر، رشد آموزش زبان و ادب فارسی، شماره 65، صص 8- 4.

سوسور، ف. 1391ش، سبک شناسی، ج 1، تهران: سخن.

شفیعی کدکنی، م. 1383ش، ادوار شعر فارسی از مشروطیت تا سقوط سلطنت، تهران: سخن.

شفیعی کدکنی، م. 1368ش، موسیقی شعر، تهران: نشر آگاه.

شریفیان، م؛ مرتضائی کمریم. 1395ش، «هنجارگریزی در غزلیات بیدل دهلوی بر مبنای الگوی لیچ»، شماره 14، صص 105- 134.

شمیسا، س. 1381ش، نگاهی تازه به بدیع، تهران: فردوس.

شمیسا، س. 1372ش، بیان، چاپ سوم، تهران: تابش.

صمصام ح و همایون فر، ف. 1388ش، درآمدی بر نقد شعر فارسی، تهران: دستان.

صفوی، ک. 1383ش، از زبان‌شناسی به ادبیات، ج 2، تهران: سوره مهر.

عزیزی، فاطمه و کهزادی، حامد رضا. 1392ش، «صنعت ادبی تناقض در آثار جان دان و سعدی شیرازی»، مطالعات ادبیات تطبیقی، سال هفتم، شماره 25.

علوی مقدم، م. 1377ش، نظریه­های نقد ادبی معاصر، تهران: سمت.

فتوحی، م. 1391ش، سبک‌شناسی، ج1، تهران: سخن.

کمالی بانیانی، مهدی رضا. 1392ش، «تطبیق ما بین عناصر زبانی سبک اصفهانی و شعر نیمایی»، مطالعات ادبیات تطبیقی، سال هفتم، شماره 27، پاییز.

مشفقی، آ و حیدری، ف. 1389ش، آرکائیسم در اشعار نیما یوشیج، نیما و میراث نو، دومین همایش نیماشناسی بابلسر: دانشگاه مازندران.

مشکوة الدینی، م. 1377ش، ساخت آوایی زبان، مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.

نوری علاء، ا. 1348ش، صور و اسباب در شعر امروز ایران. ج 1، تهران: بامداد

ولک، ر. 1373ش، تاریخ نقد ادبی، ترجمه سعید ارباب شیرانی، ج 4 تهران: نیلوفر.

همایی، ج. 1381ش، فنون بلاغت و صناعات ادبی، تهران: هما.