تبیین پویایی فضایی – کالبدی بخش مرکزی شهر رشت

مطالعات برنامه ریزی سکونتگاه های انسانی

مقاله 5، دوره 13، شماره 4 - شماره پیاپی 45، اسفند 1397، صفحه 873-892   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

احمد زنگانه^{* 1}؛ محمد سلیمانی²؛ تاج الدین کرمی³؛ مهدی عباس زاده⁴؛ رضا ویسی⁵

¹استادیار گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

²دانشیار، گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

³استادیار، گروه جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

⁴استادیار گروه جغرافیا، دانشگاه پیام نور، ایران

⁵دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

چکیده

بخش مرکزی شهرها همواره ظرفیت زیادی به منظور ارتقاء، رشد و توسعه شهر داشته است. همراه با گسترش شهر و ایجاد قطب‌های جدید فعالیت و سکونت در سایر نقاط شهر و از طرف دیگر ظهور مسائل و مشکلات فضایی در بخش مرکزی شهرها، ظرفیت‌های توسعه‌ای این بخش از شهر تحت تأثیر قرار گرفته است. مرکز شهر رشت در گذر زمان و تحت تأثیر اثرات کُنِش متقابل نیروهای پویا، پویایی‌هایی را تجربه کرده است. بنابراین لازم است این نیروها و فرآیندهای پویا را شناخت و دانست که، پویایی فضایی-کالبدی بخش مرکزی شهر رشت از چه ماهیتی برخوردار است، تحت تأثیر چه عواملی قرار داشته است، این پویایی در قالب چه فرایندهایی رخ داده است و کدام یک از عوامل بیشترین تأثیر را دگرگونی‌های این بخش از شهر داشته است.نوع تحقیق در این پژوهش شناختی- تبیینی، و پارادایم/ فلسفه­ی روش­شناختیِ آن نیز، پوزیتیویستی- تفسیری است. نتایج پژوهش نشان داد که عوامل مبتنی بر اجتناب از شرایط نامطلوب با دارا بودن 65 درصد از وزن کلیه عوامل اثر گذار بر پویایی بخش مرکزی شهری رشت، مهمترین عوامل در تصمیم‌گیری به جدایی‌گزینی و جابجایی خانوارها و در نتیجه پویایی فضایی کالبدی بخش مرکزی شهر رشت می‌باشند.  بر اساس یافته‌های تحقیق، علیرغم روند افزایشی کل جمعیت شهر رشت (82/36 درصد) طی دوره ده ساله 1380 الی 1390، اما جمعیت بخش مرکزی آن طی این دوره با کاهش (34/4 درصد) مواجه است، و الگوی کاربری اراضی و کارکرد املاک بخش مرکزی شهر تمایل شدید به کاهش کاربری مسکونی (19 درصد کاهش طی سال های 1352 الی 1397) و افزایش کاربری تجاری (75 درصد)، کاربری تفریحی گردشگری (2586 درصد)، کاربری پارکینگ (114 درصد) و کاربری فرهنگی (51 درصد) دارد. بنابراین ساختار اقتصاد سیاسی حاکم بر شهر رشت، از طریق تغییر در چرخه‌های سرمایه گذاری- سرمایه زدایی و اولویت ارزش مبادلاتی بر ارزش مصرفی زمین و املاک،  بر روند رو به افول بخش مرکزی شهر رشت از نظر سکونت و بازساخت‌های فضاهای فعالیتی اثر گذار بوده است. در نهایت بررسی و تجزیه و تحلیل داده‌ها نشان داد که تدوین راهبرد بازآفرینی و بهسازی محله‌های بخش مرکزی شهر رشت بر اساس توان فضایی قابلیت دسترسی، با تأکید بر رفع آسیب‌پذیری منطقه مورد مطالعه کارآمدترین راهبرد در توسعه این بخش شهری است.

کلیدواژه‌ها

پویایی؛ فضایی؛ کالبدی؛ بخش‌مرکزی شهر؛ رشت

مراجع

Alemi, R. (2004). Geographic Histology of old Birjand neighborhoods for restoration and prevention of burnout. Unpublished master's thesis. Shahid Beheshti University, Tehran, Iran. (In Persian).

Bradbury, K. L., et al. (1981). Urban Decline and the Futher of American Cities. (1^th Ed.). Washington D. C.: The Brookings Institution.

Burgess, E. (1925). The growth of the city: an introduction to a research project. (1^th Ed.). Chicago: University of Chicago Press.

Clark, D. (2013). Urban decline. Translation: Zanganeh, A. Janeh, B. Zanganeh, A. and Amir Hajjloo, E. (1^th Ed.). Tehran: University Jahad Publishing  Kharazmi Branch. (In Persian).

Clarke, D. (2013), Urban Decay, Translation: Ahmad Zanganeh, Bahareh Janeh, Abolfazl Zanganeh and Elham Amir Hajjlo, Jahad Publishing University, Kharazmi Branch. (In Persian).

Farjam, R. (2013). Spatial Analysis Mixuse Planning and Decline of Central City Division: Case Study: Shiraz Metropolis, PhD Thesisi. Kharazmi University, Tehran, Iran. (In Persian).

Firey, W. (1945). Sentiment and symbolism as ecological variables. American Sociological Review. 80(2), 140-148.

Galster, G., Cutsinger, J. and Malega, R. (2006). The social costs of concentrated poverty: externalities to neighboring households and property owners and the dynamics of decline. National Poverty Center Working Paper. 42(06), 15-28.

Goodwin, C. (1979). The Oak Park strategy. (1^th Ed.). Chicago: University of Chicago Press.

Grigsby, W. G., Baratz, M. and Maclellan, D. (1987). The dynamics of neighborhood change and decline. (1^th Ed.).  Pergamon: Oxford.

Gozineh Consulting Engineers Co. (2013). the study design of the central market structure of the city of Rasht. Rasht: Rasht Municipality. (In Persian).

Hosseini, S. A. (2004). The study of the physical transformations of Rasht city within the framework of urban development and urban development theories. Quarterly Journal of Guilan. 23 (1), 14-21. (In Persian).

Imamie Sigarudi, A. Dehqan Nayeri, N. Rahnavard, Z. Ali Nouri, S. (2012), Methodology of qualitative research: Phenomenology, Journal of Nursing and Midwifery Journals System, 22 (68), 56-63. (In Persian).

Iran Amayes Consulting Engineers Co. (1990). Development plan and spheres of influence of Rasht city. Rasht: Gilan Housing and Urban Development Organization. (In Persian).

Karami, T. (2011). Spatial inequality in the process of physical expansion of the city, case: Tehran city. Unpublished Phd thesis, Tarbiat Moalem University, Tehran, Iran. (In Persian).

Kitchen, P. and Williams, A. (2009). Measuring neighborhood social change in Saskatoon, Canada: a geographic analysis. Urban Geography. 30(3), 261-288.

Kohandej Architectural Consulting Engineers Co. (2001). Design and renovation of Rasht texture. Rasht: Gilan Civil Construction and Housing Complex. (In Persian).

Knox, P. and Pinch, S. (2010). Urban social geography, (6^th Ed.). London: Prentice Hall.

Logan J R. Swanstrom T. (1990). Beyond the City Limits, (1^th Ed.). Philadelphia: Temple University Press.

Management and Planning Organization of Guilan Province. (2016). Statistical Yearbook of Guilan Province, Deputy of Statistics and Information. (In Persian).

Metzger, J. (2000). Planned abandonment: the neighborhood life-cycle theory and national urban policy. Housing Policy Debate. 11(1), 7–40.

Meshkini, A. Zanganeh, A. Mahdanejad, H. (2014). Income on urban dispersal. (1^th Ed.).Tehran: University Jahad Publishing Kharazmi Branch. (In Persian).

Meteorological Organization of Guilan Province. (2016). Statistical data and statistics of climatic parameters of Rasht station during statistical period (1995-2015), Deputy of Statistics. (In Persian).

Nelson, R. (2006). Evolutionary social science and universal Darwinism. Journal of Evolutionary Economics. 16(5), 491–510.

Organization of Planning and Budget of Guilan Province. (2007). Detailed results of the census of population and housing in Rasht, 2006, Deputy of Statistics and Information. (In Persian).

Pacione, M. (2003). Quality-of-life research in urban geography. Urban Geography. 24(4), 314–339.

Papoli Yazdi, M. H. and Rajabi Sanaajerdi, H. (2013). Theories of the city and the surrounding area. (5^th Ed.). Tehran: Organization for the Study and Compilation of Humanities Books of Universities. (In Persian).

Park, R. and Burgess, E. (1925). The city.  (1^th Ed.). Chicago: University of Chicago Press.

Pitkin, B. (2001). Theories of Neighborhood Change: Implications for Community Development Policy and Practice, UCLA Advanced Policy Institute. 26(1), 46–58.

Petterson, P. (2017). New urban reality. Translation: Zanganeh, A. Karami, T. Talakbaki, H. R. and Janeh, B. (1^th Ed.).  Tehran:  University Jahad Publishing  Kharazmi Branch. (In Persian).

Rahnama, M. R. (1996). Old tissue revitalization and urban development. Sample: residential buildings in downtown Mashhad. Phd thesis published, Tarbiat Modarres University. Tehran, Iran. (In Persian).

Safardost, A. (2005). Research in recognition of identity of Rasht city. (1^th Ed.). Rasht: Ministry of Housing and Urban Development and Gilan Civil and Improvement Organization. (In Persian).

Sardar Afkhami Consulting Engineers Co. (1972). Rasht comprehensive plan. Rasht: Ministry of Housing and Urban Development, Urban Planning and Architecture. (In Persian).

Sartip poor, J. (1991). Names and names of Guilan. (1^th Ed.). Rasht: Gilakan Publication. (In Persian).

Sassen, S. (1990). Economic restructuring and the American city. Annual Review of Sociology. 16(1), 465–490.

Shine, Claude. (1993). Urban Dynamics or City Dynamics. Translation: Asghar Nazarian. (1^th Ed.). Mashhad: Publishing Department of Cultural Astan Quds Razavi. (In Persian).

Shokouee, H. and Mosa Kazemi, S. (2007), The Basics of Urban Geography, Payame Noor University Press. (In Persian).

Somerville, P. Van Beckhoven, E. and Van Kempen, R. (2009). The decline and rise of neighborhoods: the importance of neighborhood governance. European Journal of Housing Policy 9(1), 25–44.

Statistical Center of Iran. (2016). The results of the general census of population and housing in the whole country from 1956 to 2016. Tehran: Iran's Statistics Center. (In Persian).

Tarh and kauosh Consultant Engineers Co. (2007). Development plan and spheres of influence of Rasht city. Rasht: Gilan Housing and Urban Development Organization. (In Persian).

Temkin, K, and William, R. (1996). Neighborhood change and urban policy. Journal of Planning Education and Research. 15 (3), 159-170.

Temkin, K. and William, R. (1998). Social capital and neighborhood stability: an empirical investigation. Housing Policy Debate 9(1), 61–88.

Turchin, P. (2003). Historical dynamics. (1^th Ed.). Princeton: Princeton University Press.

Turchin, P. (2007). War and peace and war: the rise and fall of empires. (1^th Ed.).  New York: Plume.

Weaver, R. (2016). Evolutionary theory and neighborhood quality: a multilevel selection-inspired approach to studying urban property conditions. Applied Research in Quality of Life. 11 (2), 369-386.

Zanganeh, A. (2013). Explanation of Urban Wilt in District 12 of Tehran. Unpublished Phd thesis, University of Tehran. Tehran, Iran. (In Persian).

Zanganeh, A. (2014). Vocabulary dictionary of environmental hazards. (1^th Ed.). Tehran:  University Jahad Publishing Kharazmi Branch. (In Persian).