ششه دالو نمادی از الهۀ آب و ایزد باران

فصلنامۀ ادبیات و زبان های محلی ایران زمین

مقاله 1، دوره 8، شماره 4 - شماره پیاپی 22، اسفند 1397، صفحه 17-40   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

نویسنده

امین احمدی بیرگانی^*

عضو پژوهشکدۀ قوم بختیاری شهرکرد

چکیده

ایرانیان باستان، عناصر مفید و سودمند را که به نحوی در زندگی مؤثر بوده است مقدّس داشته و ایزدی را نگهبان آن می‌دانستند. پس از آتش، آب برای ایرانیان مقدس‌ترین عنصر بوده است. «آناهیتا» ایزد و فرشتۀ موکل آن و «تیشتر» ایزد نگهبان باران و فرشتۀ روزی و رزق است. با وجود تمام تغییر و تحولات در این گذار، آنچه همواره پایدار مانده است، روح معنایی آن‌هاست؛ تقابل «نیکی و بدی» یا «خیر و شرّ» به عنوان یک بن‌مایۀ کهن و اصیل اسطوره‌ای در قالب نبرد تیشتر در برابر دیو «اپوش» حضور پررنگی دارد. بررسی‌های میدانی در مناطقی که هنوز بکر و دست نخورده باقی مانده‌اند، نشان می‌دهد که باورهای اساطیری پس از قرن‌ها همچنان زنده‌اند و با اندکی تغییر و تحول به حیات خود ادامه می‌دهند. این باورها گاه چنان با زندگی مردم آمیخته‌اند که بر‌ همۀ ارکان آن تأثیر می‌گذارند؛ به گونه‌ای که جداکردن و گاه  تشخیص آن‌ها بسیار دشوار است. قوم بختیاری یکی از منابع غنی اسطوره‌ها و باورهای کهن ایرانی است که پیوندی عمیق و مانا با اسطوره‌ها و باورهای ساکنان سرزمین ایران و حتی بین‌النهرین دارد. «شَشَه دالو» آیینی است که طی قرن‌های متمادی، سینه به سینه و نسل به نسل منتقل شده است و یکی از اسطوره‌های این قوم، مرتبط با آب و بارندگی است. رمزهایی از ایزدان آناهیتا و تیشتر را به وضوح می‌توان در آیین «ششه دالو» در قوم بختیاری مشاهده کرد.

کلیدواژه‌ها

آب؛ آناهیتا؛ تیشتر؛ ششه دالو؛ بختیاری؛ اسطوره

مراجع

کتاب‌ها

-  آموزگار، ژاله،(۱۳۸۷)، تاریخ اساطیر ایران، تهران، سمت.

- آخته،ابوالقاسم،(۱۳۸۵)، جشن‌ها و آیین‌های شادمانی ایران، تهران، اطلاعات.

- استرابو، ( ۱۳۸۲ )، جغرافیای استرابو، همایون صنعتی زاده، تهران: بنیاد موقوفات دکتر افشار.

- اسماعیل‌پور، ابوالقاسم، (۱۳۸۷)، اسطوره، بیان نمادین، چاپ دوم، تهران: سروش.

- اوستا ،( ۱۳۸۵) ، به کوشش جلیل دوستخواه،  چاپ دهم، تهران، مروارید .

- بهار، مهرداد،(۱۳۹۱)، پژوهشی در اساطیر ایران، چاپ نهم، تهران: آگه.

- بهار، مهرداد، (۱۳۸۶)، ادیان آسیایی،.تهران: چشمه.

- بیرونی، ابوریحان، (۱۳۶۳)، آثارالباقیه ، ترجمۀ اکبر داناسرشت، چاپ سوم،  تهران: امیرکبیر.

- پورداوود، ابراهیم، (۱۳۷۰) ، یشت‌ها، به کوشش بهرام فره‌وشی، جلد اول، تهران: دانشگاه تهران.

- پورداود، ابراهیم، (۱۳۰۷ )، ادبیات مزدیسنا(یشت‌ها)،جلد اول، انتشارات انجمن زرتشتیان ایرانی بمبئی و ایران لیگ.

 - رجبی، پرویز،(۱۳۸۰)٬ هزاره‌های گمشده، جلد اول، تهران: توس.

- رضی،‌هاشم،(۱۳۸۴ )، دین و فرهنگ ایرانی، تهران: سخن .

- عظیم پور، پوپک، (۱۳۸۹)، فرهنگ عروسک‌ها و نمایش‌های عروسکی آیینی و سنّتی ایران، تهران: نمایش .

- عفیفی، رحیم،(۱۳۷۴)، اساطیر و فرهنگ ایران در نوشته‌های پهلوی، تهران: توس.

- کریستن سن،(۱۳۸۵)، ایران زمان ساسانیان، رشید یاسمی، تهران: دنیای کتاب.

- مالووان، م. ا،( ۱۳۷۲)، بین النهرین و ایران باستان، ترجمۀ رضا موستوفی، تهران.

- نگهبان،عزت الله،( ۱۳۷۲ )، حفاری هفت‌تپه دشت خوزستان، تهران: انتشارات سازمان میراث فرهنگی.

- هینلز، جان راسل،( ۱۳۶۸)، شناخت اساطیر ایران، ترجمۀ ژاله آموزگار و احمد تفضلی، تهران: چشمه.

- یاحقی، محمد جعفر، ( ۱۳۸۸)، فرهنگ اساطیر و داستان‌واره‌ها در ادبیات فارسی، تهران: فرهنگ معاصر.

- هرودت،( ۱۳۶۲ )،تاریخ هرودت، ترجمۀ وحید مازندرانی،چاپ سوم، تهران: انتشارات علمی‌فرهنگی.

مجلات

- ابراهیمی‌پور فرسنگی، مریم،( ۱۳۹۱ )، « بازتاب باورهای مرتبط با آب در آثار هنری ایلامیان»، فصل‌نامۀ نگره، ش ۲۱ ، صص 85_94.

- اسماعیل‌پور، ابوالقاسم، (1381)،«تیرما، سیزّهشو»(جشن تیرگان و اسطوره تیشتر)، نامۀ علوم انسانی، دوره اول ، ش اول، صص  ۷۷-۹۹.

- افضل طوسی، عفت السادات ،(۱۳۹۱)، «گلیم حافظ نگاره بز کوهی از دوران باستان»، فصل نامۀ نگره، ش ۲۱ ، صص 54_68.

- پورداود،ابراهیم، (۱۳۲۲)، «تتبعات تاریخی (داد، دادستان، دادور)»، مجلۀ مهر ایران، سال هفتم ش ۷و۸ ، صص ۳63_۳71.

- تسلیمی، علی و نیکویی، علیرضا، (1384)، «نگاهی اسطوره‌شناختی به داستان ضحاک و فریدون بر مبنای تحلیل عناصر ساختاری آن»، مجلۀ دانشکده ادبیات و علوم انسانی مشهد، ش۱۵0 ، پاییز، صص ۱5۵_۱7۵.

- جاوید، هوشنگ، (۱۳۷۶ )، «سیری در ترانه‌های باران»، مجله شعر، سال چهارم، ش ۲۱ ، صص ۱45_۱55

- شهبازی، محمدرضا، (۱۳۸۷)،«آیین و مراسم نمایش‌واره‌ای در ایل بختیاری»، فصلنامۀ تخصصی تئاتر صحنه، ش ۷۶، صص ۷0_۷5 .

- شیرمحمدی، مهری، (۱۳۸۹)، «باران‌خواهی در ایران »(آیین پنجاه بدر در قزوین)، ماهنامۀ حافظ، ش ۷۳، صص 11-16.

- عناصری، جابر،(۱۳۶۱)، «دردانه‌های خلوت اهورایی؛ بغدخت«آناهیتا»، آب بانوی محبوب و ملکۀ انهار»، مجلۀ چیستا، صص ۴10_۴36.

- گویری، سوزان،(۱۳۷۱)، «آناهیتا ایزد‌بانویی از تبار خدایان کهن»، مجلۀ چیستا، ش ۹۰_۸۹ ، صص ۱۰1۲_.۱۰4۲

- نعمت‌الهی، مریم،(۱۳۹۱)، «رمز‌گشایی پاره‌های آیین‌های باران‌خواهی ایران»، مجله مطالعات ایرانی، سال یازدهم ، ش۲1 ، صص271-285.

- وارنر، رکس، (۱۳۷۹)،«مفهوم اسطوره»، ابوالقاسم اسماعیل پور، کتاب ماه هنر، آذر و دی،صص 16_25.