بررسی موارد اختلافی تعیین مرجع ضمایر در ترجمه‌های قرآن(مکارم شیرازی، رضایی و صفوی)

فصلنامه مطالعات قرآنی

مقاله 13، دوره 9، شماره 36، اسفند 1397، صفحه 283-309   

نویسندگان

حسین تک تبار فیروزجائی¹؛ مهدی ناصری²؛ محمد جعفری پنجی³

¹استادیار زبان و ادبیات عربی دانشگاه قم، قم، ایران

²دانشیار زبان و ادبیات عربی دانشگاه قم، قم، ایران

³دانش‌آموخته کارشناسی ارشد زبان و ادبیات عربی دانشگاه قم، قم، ایران

چکیده

ضمایر گوناگونی در قرآن کریم وجود دارد که این امر دشواری امر ترجمه کتاب هدایت را دوچندان می­کند؛ زیرا مترجم نیازمند دقت و توجه بیش‌تری در ترجمه مرجع ضمیر می‌شود. به دلایلی چون عدم آگاهی کافی مترجمان از زبان عربی و یا عدم توجه کافی آنان، شاهد بروز اختلافاتی میان مفسران و مترجمان در تعیین مرجع ضمیر هستیم. تعیین مرجع ضمیر، امری مهم در حیطه ترجمه بوده و تشخیص صحیح آن، کمک شایانی به ترجمه این کتاب آسمانی می‌کند. در قرآن کریم ضمیرهای مختلفی بنا به دلایل بلاغی و صرفی و نحوی به ‌کار رفته و مترجمان در تعیین مرجع ضمیر، در برخی از موارد با هم اختلاف نظر داشته و هر کدام ضمیر را به مرجع خاصی اختصاص داده‌اند. در این پژوهش سعی بر آن است تا با رویکرد توصیفی- تحلیلی و روش کتابخانه‌ای، به بررسی مهم‌ترین موارد اختلافی تعیین مرجع ضمیر در ترجمه‌های آقایان مکارم شیرازی، رضایی و صفوی از قرآن کریم پرداخته شود. مهم‌ترین هدف این پژوهش، کشف نقاط اختلافی در این سه ترجمه، با کمک علم تفسیر است.

کلیدواژه‌ها

ترجمه؛ قرآن؛ ضمیر؛ مترجمان؛ مفسران

مراجع

قرآن کریم.

آلوسی، سید محمود. 1415ق، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، ج 15،8،7،3،1، تحقیق علی عبدالباری عطیه، چاپ اول، بیروت: دار الکتب العلمیه.

ابن عطیه اندلسی، عبد الحق بن غالب. 1424ق، المحرر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز، ج 1، 3، 4، 5، تحقیق عبدالسلام عبدالشافی، چاپ اول، بیروت: دار الکتب العلمیه.

ابوالفتوح رازی، حسین بن علی. 1408ق، روض الجنان وروح الجنان فی تفسیر القرآن، ج2، 3، 13، 14، تحقیق دکتر محمدجعفر یاحقی و دکتر محمدمهدی ناصح، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی.

ابوحیان الاندلسی، محمد بن یوسف. 1420ق، البحر المحیط فی التفسیر، ج 9،8،6،1، تحقیق محمد صدقی جمیل، بیروت: دار الفکر.

بلخی، مقاتل بن سلیمان. 1423ق، تفسیر مقاتل بن سلیمان، ج 1، تحقیق عبدالله محمد الشاحنه، چاپ اول، بیروت: دار احیاء التراث العربی.

ثعالبی، عبدالرحمن بن محمد. 1422ق، جواهر الحسان فی تفسیر القرآن، ج 4،3، تحقیق محمد علی معوض، چاپ اول، بیروت: دار احیاء التراث العربی.

ثعلبی نیشابوری، ابواسحاق. 1422ق، الکشف والبیان عن تفسیر القرآن، ج 3، چاپ اول، بیروت: دار احیاء التراث العربی.

حسنی، ابوالمکارم محمود بن محمد. 1382ش، دقائق التأویل وحقایق التنزیل، تحقیق جویا جهان‌بخش، تهران: میراث مکتوب.

حسینی، سید علی. 1367ش، شرح انموذج، چاپ اول، قم: دار العلم.

حسینی شاه ‌عبدالعظیمی، حسین. 1363ش، تفسیر اثنا عشری، ج 1، تهران: میقات.

حسینی همدانی، سید محمدحسین. 1404ق، انوار درخشان، ج 1، تحقیق بهبودی، چاپ اول، تهران: بی‌نا.

رامیار، محمود.1379ش، تاریخ قرآن، چاپ چهارم،تهران: امیرکبیر.

رضایی اصفهانی، محمدعلی. 1383ش، ترجمه قرآن،قم: دار الذکر.

رعینی، محمد بن محمد. 1990م، الکواکب الدریة، ج 1، شرح احمد ابن عبدالباری، بیروت: دار الکتب.

شبّر، سید عبدالله. 1412ق، تفسیر القرآن الکریم، ج 1، چاپ اول، بیروت: دار البلاغة للطباعة والنشر.

شریف، محمدحسن. 1996م، معجم حروف المعانی، ج 2، چاپ اول، بیروت: مؤسسة الرسالة.

شریف لاهیجی، محمد بن علی. 1373ش، تفسیر شریف لاهیجی، ج 4،3، چاپ اول، تهران: نشر داد.

شوکانی، محمد بن علی. 1419ق، فتح القدیر، ج 2، چاپ اول، دمشق: دار ابن کثیر.

شیبانی، محمد بن حسن. 1413ق، نهج البیان عن کشف معانی القرآن، ج 2، تحقیق حسین درگاهی، چاپ اول، تهران: بنیاد دایرة المعارف اسلامی.

صبرة، محمد حسنین. 2001م، مرجع الضمیر فی قرآن الکریم، قاهره: دار غریب.

صفوی، محمد رضا. 1388ش، ترجمه قرآن کریم، چاپ اول، تهران: دفتر نشر و معارف اسلامی.

طباطبایی، محمدحسین. 1417ق، المیزان فی تفسیر القرآن ، قم: دفتر انتشارات حوزه علمیه.

طبرسی، فضل بن حسن. 1372ش، مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن، چاپ سوم، تهران: ناصرخسرو.

طبرسی، فضل بن حسن. 1377ش، تفسیر جوامع الجامع، ج 7،3، چاپ اول، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

طبری، محمد بن جریر. 1412ق، جامع البیان فی تفسیر القرآن،‌ چاپ اول، بیروت: دار المعرفه.

طوسی، محمد بن حسن. بی‌تا، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار احیاء التراث العربی.

طیب، سید عبدالحسین. 1378ش، البیان فی تفسیر القرآن، چاپ دوم، تهران: انتشارات اسلام.

فخرالدین رازی، ابوعبدالله محمد بن عمر. 1420ق، مفاتیح الغیب، چاپ سوم، بیروت: دار احیاء التراث.

فیض کاشانی، ملا حسن. 1415ق، التفسیر الصافی، تحقیق حسین اعلمی، چاپ دوم، تهران: انتشارات صدر.

قرطبی، محمد بن احمد. 1364ش، الجامع لأحکام القرآن، ج 21،14،7، چاپ اول، تهران: ناصرخسرو.

کاشانی، محمد بن مرتضی. 1410ق، التفسیر المعین، ج 3، تحقیق حسین درگاهی،‌ چاپ اول، قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی.

کاشفی سبزواری، حسین. 1369ش، مواهب علیه، تحقیق سید محمدرضا جلالی، تهران: انتشارات اقبال.

مصطفوی، حسن. 1360ش، التحقیق فی کلمات القرآن، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.

مکارم شیرازی، ناصر. 1373ش، ترجمه قرآن کریم، قم: دار القرآن الکریم.

مکارم شیرازی، ناصر. 1371ش، تفسیر نمونه،‌ ج 14،9،5، تهران: دار الکتب الاسلامیه.

نجفی خمینی، محمدجواد. 1398ش، تفسیر آسان، چاپ اول، تهران: انتشارات الاسلامیه.