ﺗﺎﺛﻴﺮ اﺳﺘﺮس ﺷﻮری ﺑﺮ میزان رشد، پارامترهای خون شناسی و بازماندگی بچه ﻣﺎﻫیان شیربت Arabibarbus grypus

مجله پلاسما و نشانگرهای زیستی

مقاله 2، دوره 12، شماره 2 - شماره پیاپی 45، فروردین 1398، صفحه 13-27   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

پروین اقامحمد پور¹؛ حدیده معبودی²؛ نرگس جواد زاده¹

¹گروه شیلات، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز، ایران

²دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهواز.ایران

چکیده

زمینه و هدف: میزان رشد و بازماندگی و مقادیر فاکتورهای خونی مبنای بررسی در شرایط استرس های محیطی یا اختلالاتی که در بدن ماهی ایجاد می شود، می باشد. هدف از این ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺑﺮرﺳﻲ ﺗﺎﺛﻴﺮ استرس ﺷﻮری ﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ ( 1<، 5، 10 و 15 قسمت در هزار) ﺑﺮ پارامترهای رشد و بقا و شاخص های خونی ﻣﺎﻫﻲ شیربت Arabibarbus grypus  می باشد تا شرایط مناسب رشد، بازماندگی و حد تحمل فیزیولوژیک آن به هنگام سازش پذیری در انتقال به آب با شوری های مختلف معین گردد.
روش کار: بدین منظور، 120 قطعه بچه ماهی شیربت ﺑﺎ ﻃﻮل ﻛﻞ 5±0/15 ﺳﺎﻧﺘﻲ ﻣﺘﺮ و وزن 5±30ﮔﺮم در مخازن 300 لیتری فایبرگلاس در دمای 47/1±16/25 درجه سانتی­گراد در 4 تیمار آب شیرین و شوری های 5 و10و 15قسمت در هزار با سه تکرار در ﻳﻚ دوره 30 روزه پرورش یافتند. ماهیان دو بار در روز و به میزان 3% وزن بدن با غذای کنسانتره غذادهی شدند. ماهی­ها در ابتدا و انتهای دوره جهت ارزیابی رشد زیست سنجی شدند و در اﻧﺘﻬﺎی دوره آزمایش، فاکتورهای رشد(درصد افزایش وزن بدن، نرخ رشد ویژه، نرخ رشد روزانه)، بقا و فاکتورهای خونی(هموگلوبین، هماتوکریت، گلبول قرمز، گلبول سفید، لنفوسیت، مونوسیت، نوتروفیل و اندیس های گلبولی) سنجیده ﺷﺪ.
یافته ها: طبق نتایج به دست آمده، افزایش شوری سبب کاهش معنی دار درصد افزایش وزن بدن، نرخ رشد ویژه، نرخ رشد روزانه و میزان بقائ گردید(05/0>p). هم چنین مشاهده گردید تأثیر معنی دار بر گلبول قرمز، هماتوکریت و اندیس های گلبولی نشان نداد اما تعداد نوتروفیل های خون افزایش معنی دار نشان داد، بیشترین مقدار آن در تیمار با شوری PPT15 به دست آمد.
نتیجه­گیری: بر اساس نتایج به دست آمده با توجه به کاهش فاکتورهای رشد و میزان بقائ با افزایش شوری به خصوص در شوری­های بالاتر از PPT5 ؛ اگرچه پارامترهای خونی به علت روند سازش پذیری تحت تاثیر قرار نگرفتند اما به نظر می رسد آب شیرین بهترین تیمار و شوری PPT 5 با کنترل سایر شرایط محیطی، حداکثر شوری قابل تحمل(حد بحرانی) آب جهت پرورش اقتصادی ماهی شیربت باشد.

کلیدواژه‌ها

شوری؛ فاکتورهای خون شناسی؛ رشد؛ بازماندگی؛ شیربت Arabibarbus grypus

اصل مقاله

ﻣﺎﻫﻲ شیربتArabibarbus grypus)) از ﺧﺎﻧﻮاده Cyprinidae  از جمله گونه­های با ارزش اقتصادی و مقاوم نسبت به شرایط نامساعد محیطی است، به طوری­که در آب­های راکد و گرم که میزان اکسیژن آن­ها کم است به راحتی زندگی می­کند. این گونه ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻜﻲ از ﻣﺎﻫﻴﺎن ﻣﻬﻢ ﭘﺮورﺷﻲ و ﻛﻨﺘﺮل ﻛﻨﻨﺪه زﻳﺴﺘﻲ ﮔﻴﺎﻫﺎن آﺑﺰی ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ که از نظر اقتصادی و ذائقه پسندی مردم مورد توجه مردم خوزستان بوده و تکثیر و پرورش آن مورد حمایت متولیان صنعت تکثیر و پرورش آبزیان قرار دارد و حفاظت از این ذخائر ارزشمند مستلزم در اختیار داشتن اطلاعات جامع وکاملی از ویژگی های زیستی و فیزیولوژیک آنها می باشد(3). زیستگاه اصلی ماهی شیربت در استان خوزستان در رود خانه کارون، دز، کرخه، جراحی، بهمن شیر، ورود زرد و تالاب شادگان و هورالعظیم می باشد .قابلیت سازگاری در شرایط مختلف را داراست اما بیشتر محیطی را ترجیح می دهد که دمای آن به طور متوسط به 5/22 درجه سانتی گراد برسد و اکسیژن 6/7 – 5/7ppm  و شوری 5/1 – 1 ppt و عمق 5 متر با pH خنثی تا کمی قلیایی و جریان آرام و بستر لجنی باشد. ماهی شیربت در رود خانه زهره در شوری 6 - 5 ppt در دمای 3/29 -8/10 زندگی طبیعی خود را می­گذراند(5). استفاده از روش­ها و آلات صید مخرب از یک­ سو و آلودگی آب­ها از سوی دیگر بقای نسل این ماهی با ارزش و اقتصادی را به شدت به خطر انداخته است و چنان که این روند ادامه یابد نسل این ماهی منقرض خواهد شد. بدین منظور سالانه میلیون­ها بچه ماهی انگشت­قد که نتیجة تکثیر مصنوعی این گونه است تولید می­شود و بخش اعظم این بچه ماهیان از طریق شیلات خوزستان در هور شادگان و هورالعظیم، رودخانه­های استان خوزستان و دریاچه­های سد کرخه و دز رها می­شوند(5). ﻣﺎﻫﻴﺎن در ﺷﺮاﻳﻂ ﭘﺮورﺷﻲ اﻏﻠﺐ در ﻣﻌﺮض ﺗﻐﻴﻴﺮات ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺘﻲ ﻳﺎ ﻋﻮاﻣﻞ اﺳﺘﺮس زا از ﻗﺒﻴﻞ دﺳﺘﻜﺎری، ﺗﺮاﻛﻢ، ﺣﻤﻞ و ﻧﻘﻞ و ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﻛﻴﻔﻴﺖ آب ﻗﺮار دارﻧﺪ(24). ماهیان، در محیط های طبیعی و پرورشی با شرایط مختلفی مواجه می شوند که ممکن است منجر به بروز استرس اختلال در شرایط هموستازی آن ها شود(19). اﺳﺘﺮس ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی ﻳﻚ ﺟﺮﻳﺎن ﻓﻴﺰﻳﻮﻟﻮژﻳﻚ از وﻗﺎﻳﻌﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺟﺎﻧﻮر ﺳﻌﻲ در اﻳﺠﺎد دوﺑﺎره وﺿﻌﻴﺖ ﻫﻤﻮﺳﺘﺎزی ﺧﻮد ﺑﻌﺪ از ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﺑﺎ ﺗﻬﺪﻳﺪات درﻳﺎﻓﺘﻲ را دارد، رخ ﻣﻲ دﻫﺪ(26) و ﺑﺎ ﻗﺮار دادن ﻣﺎﻫﻲ در ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻣﺎورائ ﺳﻄﺢ ﺗﺤﻤﻞ ﻋﺎدی آن اﻳﺠﺎد ﻣﻲ ﺷﻮد(15). اغلب هر تحریکی که در حیوان ایجاد شود، سبب ایجاد یک یا چند تغییر فیزیولوژیک و رفتاری می شود. برخی از این پاسخ های عادی در برابر تغییرات ایجاد شده در شرایط محیط یا وضعیت جانور هستند. در حالی که برخی دیگر از این محدوده عادی فراترند و در مجموع به عنوان "استرس" در نظر گرفته می شوند. استرس به عنوان وضعیتی ناشی از شرایط محیطی که حیات را تهدید می کند مطرح می باشد(10). انواع مختلف تنش ها شامل تنش های شیمیایی(مانند آلاینده ها، کاهش اکسیژن محلول، اسیدی شدن و شوری)، تنش های فیزیولوژیکی(ماند حمل و نقل، صید و دستکاری) و تنش های ادراکی(مانند روبرو شدن با صیاد و پاسخ های مربوط به ایجاد وحشت) سه سطح پاسخ به استرس را در ماهیان ایجاد می کنند(3). لذا اثرات استرس زا به شکل داخلی یا خارجی خود را آشکار می سازند. برخی از نشانه های ظاهری استرس در ماهی عدم تعادل، تنفس سریع یا تغییر رنگ می باشد. محدوده ی وسیعی از پاسخ های داخلی ماهی به استرس توصیف شده اند که از جمله آن می توان به میزان ضربان قلب، تغییرات شاخص های خونی مانند رقت یا تغلیظ هماتوکریت، افزایش یا کاهش هموگلوبین و گلبول های قرمز و تأثیرات متابولیکی مانند تغییرات وزن بدن، طول بدن، ضریب چاقی، نرخ رشد ویژه، رشد روزانه و تبدیل غذا اشاره نمود(10). تقریباً تمام فاکتورهای زیست محیطی می­توانند به عنوان یک عامل استرس­زا مطرح باشند، فاکتورهای محیطی خارجی از قبیل دمای آداپته سازی، شوری، طول موج نور، رنگ زمینه تانک­ها و فاکتورهای محیطی داخلی از قبیل وضعیت تغذیه و وجود بیماری نیز ممکن است بر شدت پاسخ به استرس تاثیر گذار باشند(34، 33). املاح موجود در آب را شوری می­نامند(32). ﺷﻮری ﻳﻜﻲ از ﭘﺎراﻣﺘﺮﻫﺎی ﻣﺤﻴﻂ زﻳﺴﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻓﻴﺰﻳﻮﻟﻮژی، ﺟﺬب ﻏﺬا و ﻛﺎراﻳﻲ رﺷﺪ در ﮔﻮﻧﻪ ﻫﺎ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﮔﺬار اﺳﺖ(27). در گونه های مختلف ماهیان تفریخ تخم ها، جذب کیسه زرده، رشد لاروها و کنترل رشد ماهیان وابسته به شوری محیط است(9). تطبیق پذیری با آب شور و حفظ هومئوستازی محیط داخلی بدن، یک مرحله بسیار مهم و حساس در حیات ماهیان می باشد. در نتیجه این امر، محتوا و ترکیب یونی پلاسما، هورمون ها و ساختارهای بیوشیمیایی بدن دستخوش تغییرات عمده ای می گردند(12). استقرار موفقیت آمیز یک گونه در یک زیستگاه مشخص، به توانایی هر مرحله از رشد و نمو آن گونه در فائق آمدن بر استرس شوری از طریق تنظیم اسمزی بستگی دارد، به طوری که مشخص شده ماهیان استخوانی بالغ توسط اندام های مختلف از جمله پوست، روده، حفره های آبششی و اندام های ادراری، یون و آب بدن خود را تنظیم می کنند(1). ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ ﻣﻄﻠﻮب ﺟﻬﺖ ﭘﻴﺸﮕﻴﺮی از اﺳﺘﺮس در ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻫﺎی ﭘﺮورﺷﻲ راه ﺣﻞ ﻣﻔﻴﺪی اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﻧﮕﻬﺪاری ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻛﻴﻔﻴﺖ آب، ﺗﻐﺬﻳﻪ ﻣﻨﺎﺳﺐ و رﻋﺎﻳﺖ اﺻﻮل ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ(15). ﻓﺎﻛﺘﻮرﻫﺎی ﺧﻮﻧﻲ ﺑﻪ ﻣﻴﺰان زﻳﺎدی ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﺸﺎن گرﻫﺎی ﻓﻴﺰﻳﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ واﻛﻨﺶ ﺑﻪ اﺳﺘﺮس در ﻣﺎﻫﻲ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﻲ ﮔﻴﺮﻧﺪ(25). پی بردن به توانایی تنظیم اسمزی بچه ماهیان، منوط به شناخت مکانیسم های متعددی است که به صورت مستقیم و غیر مستقیم با هم مرتبط هستند. پارامترهای خونی عمدتأ به عنوان شاخص های شرایط فیزیولوژیکی یا پاسخ های استرس زیر کشنده در ماهی نسبت به تغییراتی با منشأ داخلی یا خارجی مورد استفاده قرار می گیرند(1). دراسترس شوری و دما، هماتوکریت، هموگلوبین، و تعداد گلبول های قرمز و شاخص های MCV , MCH, MCHC  تحت تاثیر قرار می گیرند و تعداد گلبول های قرمز کاهش یافته و هموگلوبین افزایش می یابد، هم چنین شاخص MCHC بیشترین مقادیر را در درجات متوسط شوری نشان می دهد و در کل تغییرات پارامترهای خونی در اثر دما و شوری می­تواند ناشی از تغییر در تعداد و ابعاد گلبول های قرمز و میزان ذخیره هموگلوبین باشد و می تواند تحت تاثیر تغییرات حجم پلاسما قرار بگیرد(6). ﻫﻮرﻣﻮن ﻫﺎی اﺳﺘﺮس ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﺴﻴﺮﻫﺎی ﻣﺘﺎﺑﻮﻟﻴﻜﻲ را ﻓﻌﺎل ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ اش ﺗﻐﻴﻴﺮ در وﺿﻌﻴﺖ ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ و ﻫﻤﺎﺗﻮﻟﻮژﻳﻜﻲ ﺧﻮن می باشند(13). خون به عنوان یک بافت سیال و سهل الوصول، یکی از مهم ترین مایعات بیولوژیک بدن بوده و ترکیبات آن تحت تأثیر حالات مختلف فیزیولوژیک، دستخوش نوسان و تغییر می گردد(7). از ﭘﺎﺳﺦ ﻫﺎی ﺛﺎﻧﻮﻳﻪ ﻛﻪ اﻧﺪازه­ﮔﻴﺮی آن­ها ﻣﺘﺪاول اﺳﺖ، فاکتورهای خونی می­باشد(16). تغییرات فاکتورهای خونی همراه با تغییر فاکتورهای محیطی امری غیر قابل انکار است و در ماهیان به دلیل خونسرد بودن آن ها، این امر به وضوح دیده می شود(17). اندازه گیری تعداد گلبول قرمز، غلظت هماتوکریت و میزان هموگلوبین به عنوان شاخص­های خون شناسی در پاسخ های ثانویه استرس به­طور فراوان مورد استفاده قرار می گیرند(3). با تغییر شوری میزان انحلال اکسیژن توسط خون تحت تاثیر قرار می گیرد به طوری که شوری نسبت عکس با اکسیژن دارد، به طور کلی تغییر درسطح هماتوکریت یا تعداد گلبول های قرمز یک روش رویارویی ماهیان باشرایط تنش زا است(25). هم چنین تغییر در غلظت خون، تغییر مقدار شاخص های خونی رابه دنبال دارد. این تغییر می­تواند هم غلظت پلاسما و هم حجم گلبول های قرمز را تحت تاثیر قرار دهد که متعاقب آن تغییراتی در هماتوکریت و هموگلوبین مشاهده خواهد شد(29). اثر تغییرات فاکتورهای محیطی بر شاخص های خونی ممکن است در یک محدوده به صورت افزایشی و درمحدوده دیگر به صورت کاهشی باشد که این وضعیت به محدوده­های بهینه هر ماهی و ویژگی های تطابقی آن بستگی دارد(31). در ساعات اولیه پس از مواجهه ماهی با افزایش شوری آب، به دلیل عدم آمادگی اندام های درگیر در تنظیم اسمزی و یونی(به خصوص آبشش و کلیه) در دفع املاح، یون ها از محیط خارج به بدن آن ها داخل می شوند. این امر سبب افزایش اسمولالیته خون ماهیان می گردد. به همراه این تغییرات به دلیل نفوذ پذیری زیاد بدن و در کنار آن عدم آمادگی اندام های دفع کننده مایعات(کلیه ها)، آب از بدن ماهیان خارج می­گردد و این امر سبب کاهش آب بافت های بدن آن­ها می شود(28). در حالی که کاهش مقادیر فیزیکوشیمیایی آب بیشتر از حد تحمل ماهیان باشد، آن ها جهت غلبه بر این شرایط استرس مجبور به استفاده از ذخیره انرژی خود خواهند بود که از طریق آزاد سازی گلوکز، مقادیر انرژی مورد نیاز برای کارایی بیشتر مغز، آبشش ها و دیگر اندام ها را تأمین می کنند(3). این فرآیند تا زمانی ادامه می یابد که آن ها قادر شوند با موقعیت سخت در شرایط بهتری مقابله کنند و این امر موجب آسیب های بیشتر به سیستم فیزیولوژیک می شود(24). بررسی تاثیر شوری بر رشد ماهی فرآیندی پیچیده است. اما این نکته که در نقطه­ای نزدیک به شرایط ایزواسموتیک میزان رشد بیشتر مورد قبول واقع شده است(30). تغییرات شوری از فاکتورهای کلیدی موثر بر بقای، متابولیسم و پراکندگی در طول رشد و نمو ماهی به شمار می روند. تغییرات میزان رشد به عنوان یک معرف برای مزمن بودن استرس از اهمیت ویژه ای برخوردار است. در ماهیان پرورشی معمولاً اثرات استرس بر رشد از روی تغییرات طول یا وزن ماهی، که شامل ذخیره چربی و سنتز پروتئین هستند محاسبه می­شود(23). شوری یکی از مهم ترین فاکتورهای مؤثر بر رشد و ماندگاری(درصد بقائ) بچه ماهیان می باشد که از طریق تنظیم فشار اسمزی، این عمل صورت می گیرد. با توجه به این که فشار اسمزی مایعات بدن در شوری پایین تقریباً با فشار اسمزی محیط برابر است و موجود در این محیط ها انرژی کمتری را صرف تنظیم اسمزی می نماید و در نتیجه میزان انرژی بیشتری صرف رشد ماهی می شود درصد بقائ و ماندگاری گونه­های زیادی از ماهیان ممکن است در شوری­های پایین بهتر باشد، که با آن بسیاری از بیماری ها، نارسائی ها و شرایط غیر نرمال را می توان تشخیص داد(21). از طرفی یکی از مشکلات موجود در زمینه پرورش ماهیان، پرورش در مرحله نوزادی می­باشد به این دلیل که لاروها در این مرحله از زندگی از رشد بطئی برخوردار بوده و پرورش آن­ها با تلفات بالا همراه است، لذا ایجاد شرایط محیطی بهینه در مرحله نوزادی و جوانی ماهیان به منظور حداکثر نمودن تولیدات پرورشی اهمیت ویژه­ای دارد(4). مرحله رشد ماهی می­تواند پاسخ به استرس را تحت تاثیر قرار دهد و ماهی خیلی زود توانایی پاسخ به استرس­ها را پیدا نماید(22). ماهیان بلافاصله بعد از تفریخ قادر به پاسخ در برابر عامل استرس دهنده نیستند، ولی با این وجود در این مرحله قادر به ترشح هورمون کورتیزول از طریق تحریک به وسیله آدنوکورتیکوتروفیک هورمون(ACTH) در شرایط آزمایشگاهی هستند. ماهیانی با سرعت رشد بیشتر در مدت زمان زودتری به استرس عکس العمل نشان می­دهند(23). تغییرات فاکتورهای خونی و شاخص های رشد در غلظت های مختلف نمک در مورد ماهیان مختلف توسط محققین مختلفی گزارش شده است(1). در سال 1391 احمد نژاد و همکاران تغییرات اسمولاریته پلاسما و برخی فاکتورهای خونی را در مواجهه با شوری در ماهی انگشت قد سوف سفید مورد مطالعه قرار دادند و به این نتیجه رسیدند که بچه ماهیان سوف سفید از وزن یک گرم قادر به تحمل شوری های آب دریای خزر تا محدوده PPT12 هستند و فاکتورهای خونی آن­ها تغییر قابل ملاحظه ای نشان ندادند(1). حامدی و همکاران در سال 1395 تأثیر سطوح مختلف شوری را بر شاخص های خون شناسی ماهی سی باس آسیایی بررسی نمودند و به این نتیجه رسیدند روند تدریجی افزایش شوری به عنوان عامل استرس زا جهت این گونه محسوب نمی شود و ماهی توانایی سازش با سطوح مختلف شوری را داشته و می تواند بر این نوع از استرس محیطی غلبه کند(6). میلدا وهمکاران در سال 2004تاثیرات سطوح مختلف شوری را بر فاکتورهای خونی ماهی قزل آلای رنگین کمانOncorhynchus mykiss) بررسی کردند و نتایج آن­ها نشان داد که میزان هماتوکریت خون در حالت اسیدی کاهش می یابد(28). صحافی وهمکاران در سال2013 دریافتند تغییرات فاکتور های خون ماهیان پاسخی است بر استرس های محیطی و با بررسی دقیق آن­ها می توان اطلاعات ارزشمندی را در جهت تشخیص بیماری ها و نارسائی ها و شرایط غیر نرمال به دست آورد(28). فازیو وهمکاران در مطالعه ای که در سال 2013 بر روی ماهی کفال انجام دادند، در جمعیت گلبول­های سفید نسبت به گروه شاهد اختلاف معنی­دار مشاهده کردند که عوامل آلاینده، جنس و سن ماهی بر این فاکتور اثرگذار است(14). سمرا و همکاران در سال 2013 اثر شوری را بر رشد و متابولیسم ماهی تیلاپیای آبی بررسی نموده و کاهش میزان رشد را با افزایش سطح شوری گزارش نمودند(29). کویا و همکاران در بررسی که در سال 2015 بر روی اثر شوری های مختلف بر پارامترهای خون شناسی ماهی آب شیرین پالاس انجام دادند برخی تغییرات را در گلبول قرمز و سفید و میزان هماتوکریت ماهی گزارش نمودند(18). الارابانی و همکاران در سال 2017 اثر تنش شوری را بر برخی فاکتورهای خون شناسی و بیوشیمیایی ماهی تیلاپیای نیل بررسی نمودند و شاهد افزایش میزان هماتوکریت و هموگلوبین خون در اثر افزایش سطح شوری بودند(13). با توجه به مطالعات انجام شدهو ﺷﺮاﻳﻂ ﺧﺸﻜﺴﺎﻟﻲ و ﻛﻤﺒﻮد ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ و افزایش شوری آب های داخلی در ﺳﺎل ﻫﺎی اﺧﻴﺮ و توجه به این موضوع که ماهی شیربت از باربوس ماهیان بومی خوزستان می باشد که در ﻓﺼﻮل ﮔﺮم ﺳﺎل دارای ﺗﻠﻔﺎت است(5)، ﻟﺰوم ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺗﺎﺛﻴﺮات اﻓﺰاﻳﺶ ﺷﻮری ﺑﺮ این گونه پرورشی ﺿﺮوری ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲ­رﺳﺪ. ﻟﺬا ﻫﺪف از مطالعه حاضر، ﺑﺮرﺳﻲ ﺗﺎﺛﻴﺮ اﺳﺘﺮس ﺷﻮری ﺑﺮ فاکتورهای خونی ﻣﺎﻫﻲ شیربت ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ تا بتوان سازش پذیری و مقاومت آن را در مقابل استرس شوری بررسی نموده و اقدامات موثرتری در راستای حفظ و بازسازی ذخایر و تکثیر و پرورش این گونه مهم بومی در شرایط استرس زای فعلی منطقه انجام داد.

 ﻣﻮاد و روش ﻫﺎ

تحقیق حاضر از اردیبهشت تا خرداد سال 1396 در مرکز تحقیقات تکثیر و پرورش آبزیان واحد اهواز بر روی 120 قطعه بچه ماهی شیربت(24، 3) با وزن 5 ±30 انجام شد. بدین منظور ماهی ها از استخرهای پرورشی صید و به مخازن فایبرگلاس 1000 لیتری منتقل شده و به منظور سازگاری با شرایط پرورشی، به مدت یک هفته در مخازن با آب شهری(منبع آب مرکز تکثیر) تحت درجه حرارت 25 تا 28 درجه سانتی گراد نگهداری شده و به منظور تأمین اکسیژن در حد اشباع، هوادهی در تمام مخازن به کمک پمپ هوا انجام شد. طی این مدت از غذای پودری و کنسانتره شرکت بتا به اندازه 3 درصد وزن بدن و بر مبنای سیری به صورت روزانه(11) داده شد. شوری آب تانک ها و pH به صورت روزانه کنترل شده و سیفون کشی جهت حذف فضولات و باقی مانده­های غذا انجام شد. برای تهیه آب شور از نمک دریا حاصل از تبخیر آب دریا در 4 تیمار شاهد یا آب شیرین(1<)و شوری 5 و10و 15  قسمت در هزار(24، 11) استفاده گردید. بچه ماهیان در دسته های12 تایی و با سه تکرار به مخازن تیمار شاهد و آب شور انتقال داده شده و به مدت 30 روز نگهداری شدند(3). در پایان دوره آزمایش ابتدا ماهیان با دوز ppm200 دو فنوکسی اتانول(5) بیهوش و خونگیری از ورید ساقه­ی دمی توسط سرنگ انسولین آغشته به هپارین(9) انجام گردید. نمونه­های خون در میکروتیوب­های 2 میلی لیتر ریخته و به منظور جداسازی سرم در ظرف ­یخ به آزمایشگاه منتقل شده و با میکرو سانتریفوژ در ده دقیقه با دور 3000 سانتریفوژ شدند. جهت نمونه برداری در ابتدا و انتهای دوره تعداد 4 قطعه ماهی، به طور تصادفی از هر مخزن صید و زیست سنجی نمونه(ثبت طول کل و وزن کل)(ترازو با دقت 001/0 گرم) انجام شد. برای محاسبه درصد بازماندگی و عوامل رشد شامل: درصد افزایش وزن بدن(WG%)، ضریب چاقی(CF%)، نرخ رشد ویژه (SGR%، افزایش طول بدن، رشد روزانه(DGR%) از فرمول­های زیر استفاده گردید(34).

100×(تعداد ماهی معرفی شده / تعداد ماهی موجود) = درصد بازماندگی

100 × ((وزن اولیه) / (وزن اولیه – وزن ثانویه) )= درصد افزایش وزن 

100×( ³(طول کل)/میانگین وزن نهایی) = ضریب چاقی

100× ( Ln w₁ )/ T₂-T₁  - ( Ln w₂)= درصد نرخ رشد ویژه

تعداد روزهای پرورش: T₂-T₁ وزن اولیه: w₁ وزن نهایی: w₂

میانگین طول اولیه – میانگین  طول ثانویه = افزایش طول بدن

100×((تعداد روزهای پرورش) / (وزن اولیه – وزن ثانویه))= نرخ رشد روزانه

جهت اندازه گیری شاخص های خونی از خون هپارینه استفاده شد. برای شمارش گلبول های قرمز با استفاده از پیپت ملانژور قرمز و با ماده رقیق کننده، خون رقیق و با لام هموسیتومتر شمارش گردید. جهت شمارش گلبول های قرمز طبق روش کانگ و همکاران در سال 2005 مراحل شمارش گلبول های قرمز انجام شده و تعداد گلبول­های قرمز، با بزرگ نمایی 40 در 5 مربع شمارش و در نهایت تعداد گلبول­های قرمز در میلی لیتر مکعب خون محاسبه شد. هموگلوبین طبق روش استاندارد سیانومت هموگلوبین به کمک دستگاه اسپکتروفتومتری مورد سنجش قرار گرفت. هماتوکریت با روش میکروهماتوکریت که روش آدامز نیز نامیده می­شود سنجیده گردید. شاخص های متوسط حجم گلبولی(MCV)، متوسط هموگلوبین گلبولی(MCH) و متوسط غلظت هموگلوبین گلبول ها(MCHC) با استفاده از فرمول های استاندارد زیر محاسبه شد(1).

MCV (femto liter) = HCT × 10 / RBC (million)

MCH (P.gram) = Hb (gram) × 10 / RBC (million)

MCHC = Hb × 100 / HCT

برای شمارش تفریقی گلبول­های سفید از روش کانگ و همکاران در سال 2005 استفاده شده و گسترش سلولی تهیه، تثبیت و رنگ آمیزی و درصد هریک از سلول­ها شمارش شده محاسبه و ثبت گردید. شمارش کلی گلبول های سفید به روش مستقیم(هموسیتومتر) همانند شمارش کلی گلبول های سفید انجام شده و سپس تعداد گلبول های سفید در میلی متر مکعب خون با استفاده از فرمول زیر محاسبه گردید(1):تعداد کل گلبول­های سفید در میکرولیتر خون =(تعداد کل گلبول­های سفید شمارش شده در9 مربع بزرگ + 10 درصد ) ×200

نتایج

نتایج حاصل از اندازه گیری دما، اکسیژن و pH طی دوره 30 روزه آزمایش نشان داد که میانگین دما 4/2 ± 6/25 درجه سانتی گراد، درصد اشباعی اکسیژن 8/0 ± 8/95 درصد و pH برابر با 2/0 ± 5/7 بود.

شاخص­های رشد

نتایج مربوطه در جداول 1 و 2 آورده شده است.مقایسه وزن و طول نهایی ماهیان

بر اساس اطلاعات جدول 1 کمترین میانگین وزن نهایی به میزان 7/6±4/47 گرم در شوری PPT 15 و بیشترین آن در تیمار شاهد یا آب شیرین و به میزان 1/8±2/92 گرم بود و کاهش معنی­داری با افزایش شوری دیده شد(05/0 >p). کمترین میانگین طول نهایی به میزان 9/0±1/20 سانتی­متر در در شوری PPT 15 و بیشترین آن در تیمار شاهد یا آب شیرین به میزان 8/3±1/32 سانتی­متر بود. اما از نظر طول و وزن نهائی تیمار 1(شوری PPT5) و تیمار شاهد با یک­دیگر اختلاف معنی­داری نداشتند(05/0 <p).

درصد افزایش وزن بدن (WG%)

بر اساس نتایج جدول 2 افزایش وزن بدن تحت تأثیر شوری قرار گرفت و نتایج حاصل از آنالیز واریانس یک طرفه، کاهش معنی­داری را در درصد افزایش وزن بدن­های مختلف نشان داد(05/0>p). تیمارهای آب شیرین و شوری PPT5 اختلاف معنی­داری نشان ندادند(05/0<p). در طول دوره یک­ماهه سازگاری با شوری های مختلف بیشترین درصد افزایش وزن بدن مربوط به تیمار آب شیرین و برابر با(5/76±1/204) درصد و کمترین آن مربوط به تیمار PPT15 و برابر با(2/10±4/52) درصد بود.

افزایش طول بدن (cm)

نتایج حاصل از آنالیز واریانس یک طرفه اختلاف معنی­داری را در افزایش طول بدن در تیمارهای مختلف شوری نشان داد(05/0>p). اما در طول یک ماهه سازگاری، بیشترین افزایش طول بدن مربوط به تیمار شاهد(آب شیرین) و کمترین آن مربوط به تیمار PPT15 بود.

 نرخ رشد روزانه (DGR%) و نرخ رشد ویژه (SGR%)

بر اساس نتایج به دست آمده در انتهای دوره بیشترین میزان نرخ رشد روزانه و ویژه مربوط به تیمار شاهد(آب شیرین) بود که با دیگر تیمارها اختلاف معنی­داری را نشان می­داد(05/0>p). کمترین میزان آن­ها مربوط به تیمار PPT15بود(05/0>p). بر اساس نتایج به دست آمده در انتهای دوره آزمایش، تیمارهای آب شیرین و شوری PPT5 اختلاف معنی­داری نشان ندادند(05/0<p).

ضریب چاقی (CF%)

طی مقایسه­ای که در مورد ضریب چاقی در انتهای دوره پرورش صورت پذیرفت اختلاف معنی­دار در بین تیمارهای مختلف در سطح 95 درصد اطمینان دیده شد. به طوری که با افزایش میزان شوری، ضریب چاقی کاهش معنی داری را نشان داد(05/0>p).

میزان بازماندگی (%)

درصد بازماندگی ماهیان طی دوره یک ماهه پرورش تحت تاثیر دوره­های مختلف نوری قرار نگرفت(05/0<p). با این حال، بیشترین درصد بازماندگی در تیمار شاهد و تیمار شوری PPT 5 و برابر با(00/0±100) درصد و کمترین درصد بازماندگی در تیمار PPT 15و برابر با(33/3±66/96) درصد مشاهده شد. نتایج بررسی فاکتور های خونی طبق جدول 3 به دست آمد.

نتایج تعداد گلبول های قرمز نشان داد که توزیع داده ها نرمال بوده و بررسی با آزمون توکی نشان داد اختلاف معنی داری بین تیمار های مورد بررسی از نظر تعداد گلبول های قرمز وجود ندارد(05/0≤p). بررسی نتایج شمارش تفریقی گلبول های سفید نشان داد که توزیع داده ها نرمال بوده و بررسی با آزمون توکی نشان داد اختلاف معنی داری بین تیمارهای مورد بررسی از نظر تعداد گلبول های سفید وجود ندارد(05/0≤p). بررسی نتایج تعداد لنفوسیت نشان داد توزیع داده ها نرمال بوده و بررسی با آزمون توکی نشان داد اختلاف معنی داری بین تیمار های مورد بررسی از نظر تعداد لنفوسیت ها وجود ندارد(05/0≤p).تحلیل نتایج تعداد نوتروفیل نشان داد توزیع داده ها نرمال بوده و بررسی با آزمون توکی نشان داد اختلاف معنی داری بین تیمار های مورد بررسی از نظر تعداد نوتروفیل وجود دارد(05/0>p). به طوری که افزایش معنی داری در شوری 5 گرم در لیتر نسبت به تیمار شاهد مشاهده گردید، در سایر تیمارها اختلاف معنی دار نیست(05/0≤p). نتایج تعداد مونوسیت نشان داد توزیع داده ها نرمال بوده و در تیمار شاهد منوسیت مشاهده نشد و آزمون توکی نشان داد اختلاف معنی داری بین تیمار های مورد بررسی از نظر تعداد مونوسیت وجود ندارد(05/0≤p). بررسی نتایج مقدار هموگلوبین نشان داد که توزیع داده ها نرمال بوده و بررسی با آزمون توکی نشان داد اختلاف معنی داری بین تیمارهای مورد بررسی از نظر مقدار هموگلوبین وجود ندارد(05/0≤p). بررسی نتایج درصد هماتوکریت نشان داد که توزیع داده ها نرمال بوده و بررسی با آزمون توکی نشان داد اختلاف معنی داری بین تیمار های مورد بررسی از نظر در صد هماتوکریت وجود ندارد(05/0≤p). نتایج اندیس­های گلبولی در جدول 4 خلاصه شده است. بررسی نتایج حجم متوسط گلبول قرمز نشان داد توزیع داده­ها نرمال بوده و بررسی با آزمون توکی نشان داد اختلاف معنی داری بین تیمار های مورد بررسی از نظر حجم متوسط گلبول قرمز وجود ندارد(05/0≤p). بررسی نتایج غلظت متوسط هموگلوبین گلبولی نشان داد توزیع داده ها نرمال بوده و آزمون توکی نشان داد اختلاف معنی داری بین تیمارهای مورد بررسی از نظر غلظت متوسط هموگلوبین گلبولی وجود ندارد(05/0≤p). بررسی نتایج وزن متوسط هموگلوبین گلبولی نشان داد که توزیع داده ها نرمال بوده و بررسی با آزمون توکی نشان داد اختلاف معنی داری بین تیمار های مورد بررسی از نظر وزن متوسط هموگلوبین گلبولی وجود ندارد(05/0≤p).

 

جدول 1- نتایج طول و وزن اولیه بچه ماهیان شیربت در تیمارهای مختلف شوری(Mean±S.E)

تیمارهای شوری	طول اولیه(cm)	طول نهایی(cm)	وزن اولیه(گرم)	وزن نهایی بدن(گرم)
آب شیرین 1>	2/15±4/5 a	a8/3±1/32	3/30±5 a	a1/8±2/92
شوری PPT5	9/14±2/4 a	a7/1±9/30	2/29±5/4 a	a5/7±5/86
شوری PPT10	3/15±1/5a	b8/1±5/25	8/30±2/5 a	b6/7±3/65
شوری PPT15	39/15±2/5 a	b9/0±1/20	1/31±3/5 a	b7/6±4/47

* اعداد موجود در هر ستون که دارای نماهای مشابه هستند اختلاف معنی­داری ندارند(05/0<p).

جدول 2- شاخص­های رشد بچه ماهی شیربت در تیمارهای مختلف شوری(Mean±S.E)

دوره­های مختلف نوری	درصد افزایش وزن (WG%)	نرخ رشد روزانه (DGR%)	نرخ رشد ویژه (SGR%)	افزایش طول بدن (cm)		ضریب چاقی (CF%)
آب شیرین 1>	a5/76±1/204	a50±3/26	a2±95/14		a3±9/16	a001/0±27/0
شوری PPT5	a1/29±2/196	a20±191	a5/1±73/14		a2±16	a001/0±29/0
شوری PPT10	b3/18±01/112	b15±115	b1±75/13		b1±2/10	b001/0±39/0
شوری PPT15	c2/10±4/52	c5±3/54	c1/1±6/12		c5/0±71/4	c001/0±58/0

* اعداد موجود در هر ستون که دارای نماهای مشابه هستند اختلاف معنی­داری ندارند (05/0<p).

 

 

 

 

جدول 3-میانگین داده های فاکتورهای خونی ماهی شیربت در شوری های مختلف

فاکتورخونی	گلبول قرمز 106/µl	گلبول سفید 103/µl	لنفوسیت 103/µl	نوتروفیل 103/µl	مونوسیت 103/µl	هموگلوبین g/dl	هماتوکریت %
شاهد	a61±3/238	a12±3/69	a52/1±7/97	a5/1±33/2	a0	a02/0±1/0	a1±38%
5P.P.T	a43±232	a40±84	a5/5±66/87	b5/3±33/10	a2±2	a01/0±1/0	a02/0±34
10 P.P.T	a42±6/229	a6±7/74	a04/4±3/96	a61/4±66/2	a73/1±1	a01/0±1/0	a03/0±33
15 P.P.T	a38±3/210	a20±64	a5/4±90	a15/1±66/3	a5/5±3/6	a69/1±1/0	a01/0±35

جدول 4-میانگین داده های اندیس های گلبولی ماهی شیربت در شوری های مختلف

اندیس­های گلبولی	MCV(fl)	MCHC(g/dl)	MCH(Pg)
شاهد	a82/4±64/16	a05/0±32/0	a0005/0±004/0
P.P.T 5	a83/1±88/14	a05/0±32/0	a002/0±002/0
P.P.T10	a74/1±34/17	a02/0±27/0	a004/0
P.P.T15	a18/3±8/16	a02/0±35/0	a001/0±006/0

حروف انگلیسی مشابه نشان دهنده عدم وجود اختلاف معنی دار و حروف انگلیسی غیر مشابه نشانه وجود اختلاف معنی دار است.

 

بحث و نتیجه گیری

 

بر پایه مطالعات انجام یافته، اثر شوری و شدت آن در گونه­های مختلف و حتی در یک گونه، بر اساس نیازهای زیستی هر مرحله از زندگی، متفاوت از مراحل دیگر بوده و نمی­توان نتایج آن­ها را به هم تعمیم داد(20). تمامی خانواده های ماهیان آب شیرین بر اساس توانایی آن­ها در وارد شدن به آب دریا به گروه­های متفاوت تقسیم بندی می شوند. باربوس ماهیان از خانواده کپورماهیان، در گروه ماهیان استنوهالین قرار می­گیرند. لذا جهت درک فیزیولوژی این ماهی و بهبود شرایط پرورش و پیشگیری از بروز تنش شوری، آگاهی از تاثیر شوری بر سطح فاکتورهای خونی، روند رشد و بازماندگی ماهی شیربت، می­تواند اطلاعات ارزشمندی جهت شناخت بیشتر این گونه در اختیار بخش شیلات قرار دهد(5).

تاثیر تیمارهای مختلف شوری بر شاخص­های رشد ماهی شیربت

کنترل رشد یک نیاز اساسی در سیستم­های پرورش ماهی است(29). شوری یک عامل بیرونی است که می­تواند مستقیماً رشد ماهی را تحت تاثیر قرار دهد(17).نتایج به دست آمده در این آزمایش نشان داد که بچه ماهیان شیربت توانایی تطبیق با افزایش تدریجی شوری(طی 30 روز) و تغییرت اسمولالیته محیط تا شوری 15 گرم در لیتر را داشته و مرگ و میری را با آب شور نشان ندادند. البته تیمارهای مختلف شوری بر شاخص­های رشد تاثیر معنی­داری داشت(05/0 >p). بالاترین میزان افزایش وزن بدن، نرخ رشد ویژه، نرخ رشد روزانه و ضریب چاقی بدن و بیشترین وزن و طول نهایی ماهیان در شاهد(آب شیرین) و شوری PPT 5مشاهده گردید. کمترین میزان فاکتورهای رشد بررسی شده، مربوط به بیشترین سطح شوری مورد استفاده(PPT 15) بود. به نظر می رسد یکی از دلایل کاهش شاخص­های رشد ماهیان در شوری های 10 و 15 گرم در لیتر نسبت به ماهیان آب شیرین و شوری 5 گرم در لیتر، به واسطه افزایش میزان مصرف انرژی برای تنظیم اسمزی ماهیان بوده است(21) در این تحقیق ماهیان شیربت جوانی که در شوری 15 گرم در لیتر قرار گرفتند، پس از اتمام دوره سازگاری و تیمار، به تدریج تلف شدند. وقتی که ماهی در محیط هایپرتونیک قرار می گیرد، از طریق مصرف انرژی و پدیده انتقال فعال سعی دارد یون های اضافی در محیط را که به همراه آب ورودی به خون راه افتاده اند(25). مبادله و تغییرات فشار اسمزی را تعدیل نماید(4). انتقال فعال این یون ها می تواند درصد قابل توجهی از انرژی به دست آمده از غذا را به مصرف رسانده و از یک سو موجب افزایش ضریب تبدیل غذایی و از سوی دیگر باعث کاهش میزان رشد ماهی شود(2). در مطالعه ای، به اثر تغییر شوری بر روی رشد و بقای ماهی سوف اوراسیایی پرداخته شد و برای این بررسی از شوری های صفر، 10 و 18 گرم در لیتر استفاده شد. نتایج نشان داد اپتی مم رشد این گونه در شوری های صفر تا 4 گرم در لیتر رخ می دهد و با افزایش شوری میزان رشد کاهش می یابد. به طوری که در شوری 10 گرم در لیتر میزان رشد 50 درصد کمتر از آب شیرین بود(30)، مشابه این نتیجه در تحقیق حاضر به دست آمد به طوری که در شوری 10 گرم در لیتر نرخ رشد روزانه 55 درصد و در شوری 15 گرم در لیتر 80 درصد کاهش نرخ رشد روزانه مشاهده شد. از طرفی انتقال ماهی جوان کفال به شوری 20 گرم در لیتر موجب کاهش پارامترهای رشد گردید(14). در مطالعه ای که بر روی مار ماهی چار قطبی و ماهی آزاد اقیانوس اطلس در شرایط متفاوت آب محیط پرورش انجام گرفت، مشخص شد افزایش شوری منجر به کاهش رشد و افزایش مرگ و میر می شود. هم­چنین مطالعات سایر محقیقن نشان داد که شوری 20 گرم در لیتر برای ماهی چار قطبی(21) و قزل الای رنگین کمان(4) برای پرورش این ماهیان مناسب و ایمن بوده، اگر چه با افزایش شوری میزان رشد کاهش می یابد. مشابه این نتیجه در تحقیق حاضر به دست آمد به طوری که با افزایش شوری تا PPT 15 ماهی سازگاری نشان داد اما رشد کاهش پیدا کرد.

تاثیر تیمارهای مختلف شوری بر میزان بقاء ماهی شیربت

با دست یابی به اطلاعات در زمینه شوری مناسب هر گونه ماهی می­توان ماهیانی با کیفیت مناسب تولید نمود که در نهایت با به کارگیری این اطلاعات و نتایج، ماهیان بررسی شده رشد و بازماندگی بیشتری در مراحل بعدی زندگی داشته باشند(21). در مطالعه حاضر طی دوره یک ­ماهه پرورش ماهیان شیربت جوان در تیمارهای مختلف شوری اختلاف معنی­داری در سطح 95 درصد اطمینان در میزان بازماندگی ماهیان دیده نشد. در مطالعه ای که Lisboa و همکاران در سال 2015 انجام دادند اثر غیر معنی دار شوری بر بازماندگی ماهیکفالبدست آمد که با نتیجه تحقیق حاضر مطابقت دارد(21). در طبیعت شوری آب می­تواند دست یابی به غذا و موفقیت تغذیه ماهی را تحت تاثیر قرار دهد، بنابراین رشد و مرگ میر ماهی را کنترل نماید(27). نتایج مشابهی نیز در زمینه تاثیر دوره­های مختلف شوری بر ماهی قزل آلا و ماهی سفید دریای خزر(30، 4) دیده شد که نشان داد بازماندگی ماهیان در دوره­های مختلف نوری صد درصد بود. به طور کلی با افزایش میزان شوری محیط، نرخ بقاء در ماهیان استنوهالین آب شیرین کاهش می یابد. این امر به دلیل نیازهای بیشتر ماهیان برای تنظیم اسمزی در شوری های بالا است(9). دست یابی به نتیجه عدم تاثیرپذیری بازماندگی ماهی شیربت از سطوح مختلف شوری در این تحقیق می­تواند نشان دهنده ویژگی مطلوب و حائز اهمیت این گونه در عدم تاثیرپذیری ماهی از تیمارهای مختلف شوری آزمایش شده باشد که نکته مهمی در امر پرورش محسوب می­شود که با مطالعات ذکر شده در بالا نیز تطابق و همخوانی داشت.

تاثیر تیمارهای مختلف شوری بر فاکتورهای خونی ماهی شیربت

در مطالعه حاضر داده­های مربوط به گلبول قرمز، هماتوکریت و هموگلوبین در تیمارهای مختلف شوری اختلاف معنی داری نشان نداد(05/0≤p). در مطالعه ی حامدی و همکاران در سال 1394 بر روی ماهی سی باس آسیاسی مقادیر هموگلوبین و هماتوکریت پس از پرورش ماهی در شوری های مختلف تغییر نیافت که با نتیجه مطالعه حاضر تطبیق دارد که به علت عدم وابستگی تغییرات اسمزی با نیاز اکسیژنی گونه ماهی مورد مطالعه است. در مطالعه ی Lim و همکاران در سال 2005 میزان هماتوکریت خون با افزایش شوری کاهش یافت(20) و محمدی مکوندی و همکاران در سال 1390 بیان کردند که با افزایش شوری میزان هموگلوبین و هماتوکریت خون ماهی کپور نقره ای کاهش می یابد(10)، تفاوت­های مشاهده شده در نتایج حاصل از مطالعات مختلف می تواند ناشی از تفاوت در محدوده ی بهینه شوری هر ماهی و هم چنین قابلیت ویژگی های تطابقی ماهی با تغییرات شوری باشد(1). در این تحقیق تعداد کل گلبول­های سفید و تعداد لنفوسیت و مونوسیت در تیمارهای مختلف شوری اختلاف معنی داری نشان ندادند(05/0≤p). اما با این حال با افزایش شوری، تعداد آن­ها هم افزایش یافت. تعداد نوتروفیل ها اختلاف معنی دار داشت به طوری که با افزایش میزان شوری تعداد نوتروفیل ها افزایش یافت و بیشترین میزان آن در شوری PPT 5 به دست آمد که افزایش معنی داری نسبت تیمار شاهد و سایر تیمارهای شوری نشان داد(05/0≤p). در میان سلول های خونی گلبول های سفید نقش ایمنی را به عهده دارند و از گلبول های سفید به عنوان شاخص وضعیت سلامت ماهیان استفاده می شود(13)، زیرا گلبول­های سفید خون از ترکیبات کلیدی گلبول های دفاعی هستند. گلبول های سفید جزء مکانیسم ایمنی غیر اختصاصی(سلولی) به شمار می آیند(6). زمینی و همکاران در سال 1386، با مطالعه تأثیر نوسانات شوری بر تعداد گلبول های قرمز خون تاس ماهی ایرانی نشان دادند که گلبول های قرمز در شوری های مختلف اختلاف معنی داری با گروه شاهد ندارند که با نتیجه مطالعه حاضر مطابقت نشان می دهد(8). حسینی و همکاران در سال 1391 با مطالعه روی بچه ماهیان قزل آلای رنگین کمان کاهش گلبول های سفید را با محیط پیرامون ماهی گزارش نمودند(7). که با نتیجه ی مطالعه حاضر تطبیق ندارد. دﻟﯿﻞ ﻋﺪم اﺧﺘﻼﻓﺎت ﻣﻌﻨﯽدار در ﺗﻌﺪاد ﮔﻠﺒﻮلﻫﺎی ﺳﻔﯿﺪ در ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺣﺎﺿﺮ را ﻣﯽﺗﻮان ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﺑﺪﻧﯽ ﻣﺎﻫﯿﺎن ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﻮع اﺳﺘﺮس و ذﺧﺎﯾﺮ زﯾﺎد اﻧﺮژی ﻣﻮﺟﻮد در ﻣﺎﻫﯿﺎن داﻧﺴﺖ. ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ با توجه به عدم تغییر معنی دار سلول های مسئول ایمنی در خون ماهی ﻣﯽﺗﻮان ﻋﻨﻮان ﮐﺮد اﯾﻦ ﺗﯿﻤﺎرﻫﺎی ﺷﻮری ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ ﺳﺒﺐ ﺗﺨﺮﯾﺐ ﺳﯿﺴﺘﻢ اﯾﻤﻨﯽ ﺷﻮﻧﺪ(18) و ﺑﭽﻪ ﻣﺎﻫﯿﺎن ﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ در اﯾﻦ ﺷﻮریﻫﺎ ﻓﯿﺰﯾﻮﻟﻮژی ﺧﻮن ﺑﺪن ﺧﻮد را در ﺣﺪ ﺛﺎﺑﺘﯽ ﻧﮕﻪ دارﻧﺪ و ﺧﻮد را ﺑﺎ اﺳﺘﺮس اﯾﺠﺎد ﺷﺪه ﻃﯽ اﯾﻦ ﻣﺪت ﻃﻮﻻﻧﯽ ﺳﺎزﮔﺎر ﮐﻨﻨﺪ. ﮐﺎﻫﺶ در ﺗﻌﺪاد ﮔﻠﺒﻮلﻫﺎی ﺳﻔﯿﺪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺻﺪﻣﻪ ﭘﺬﯾﺮی ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ ﺳﯿﺴﺘﻢ دﻓﺎﻋﯽ ﺑﺪن ﻣﺎﻫﯽ ﻃﯽ اﺳﺘﺮس وارد ﺷﺪه در ﻃﻮل ﻣﺪت آزﻣﺎﯾﺶ ﺑﺎﺷﺪ(10). ﺑﻨﺎﺑﺮ اﯾﻦ در ﻣﻄﺎﻟﻌﻪی اﻧﺠﺎم ﺷﺪه ﺑﺎ وﺟﻮد ﻣﻌﻨﯽدار ﻧﺒﻮدن اﺧﺘﻼف ﺑﯿﻦ ﺗﯿﻤﺎرﻫﺎ ﻣﯽﺗﻮان ﻧﺘﯿﺠﻪ ﮔﺮﻓﺖ ﮐﻪ ﺳﻄﻮح ﺷﻮری ﻃﻮﻻﻧﯽ ﻣﺪت ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﺳﻄﺢ اﯾﻤﻨﯽ ﺑﺪن ﻣﺎﻫﯽ شیربت و ﻣﻘﺎوﻣﺖ آن در ﻃﯽ اﯾﻦ اﺳﺘﺮس را ﮐﺎﻫﺶ دﻫﺪ. تنها استثناء در این مطالعه نوتروفیل که سلول فاگوسیتی است، که در مطالعه ی حسینی و همکاران در سال 1391 هم که درصد نوتروفیل­ها بیشتر از سایر لوکوسیت ها بود اظهار داشتند، استرس ایجاد شده در مرحله مزمن بوده است که با یافته­های تحقیق حاضر مطابقت دارد. شاخص های MCV، MCH ,MCHC با استفاده از داده های حاصل از گلبول قرمز، هموگلوبین و هماتوکریت محاسبه شدند و این شاخص ها که تابعی از گلبول­های قرمز، هماتوکریت و هموگلوبین هستند، با تغییر فاکتورها، تغییر می یابند و بررسی آماری اندیس های گلبولی، اختلاف معنی داری در تیمارهای مختلف شوری نشان نداد(05/0≤p)). مشابه این نتیجه در بررسی که حامدی و همکاران در سال 94 بر ماهی سی باس آسیایی انجام دادند به دست آمد که با توجه به روند افزایشی تعداد گلبول های قرمز تحت تاثیر شوری و عدم تغییر معنی دار سطح هموگلوبین در تیمارهای شوری هر تیمار انتظار می رود که شاخص MCH کاهش(غیرمعنی دار) پیدا کند که با نتایج به دست آمده مطابقت دارد. کاهش این شاخص نشان می­دهد که میزان هموگلوبین درون گلبول ها نسبت به گروه­های دیگر کمتر است(6). به عبارت دیگر می توان گفت که سرعت تکثیر گلبول های قرمز با سرعت سنتز هموگلوبین مطابقت نداشته، سلول ها فرصت کافی برای تولید مقدار متناسب هموگلوبین نداشتند(17). دلیل عدم ارتباط معنی دار بین شوری با شاخص های خونی اندازه­گیری شده ممکن است به علت بلند بودن طول دوره ی آزمایش در این تحقیق باشد که در تحقیقات با مدت زمان مشابه(بین 21 تا 30 روز) شاخص های خونی تحت تأثیر قرار نگرفتند و می تواتد به علت سازگاری ماهی در طول دوره باشد(6). در مجموع استرس تحمیل شده توسط فرآیند سازش پذیری سبب متعادل شدن شاخص خونی پس از در معرض قرار گرفتن طولانی همانند شرایط نرمال می­شود(14). با توجه به نتایج به دست آمده در واﻗﻊ فشار اﺳﻤﺰی ﺑﺎﻋﺚ ﺣﺮﮐﺖ آب از ﻣﺤﯿﻂ ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﺑﺪن ﻣﺎﻫﯽ و ﺟﺬب آب در ﺑﺪن ﻣﯽﺷﻮد. اوﻟﯿﻦ راﻫﮑﺎر ﻣﺎﻫﯿﺎن ﺑﺮای ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی از اﯾﻦ اﻣﺮ، از دﺳﺖ دادن آب ﺑﻪ ﻣﻘﺪار زﯾﺎد اﺳﺖ، اﻣﺎ ﭼﻨﺎن­چه ﺑﭽﻪ ﻣﺎﻫﯿﺎن ﻣﻮﻓﻖ ﺑﻪ ﺗﻨﻈﯿﻢ اﺳﻤﺰی ﭘﻼﺳﻤﺎی ﺧﻮن ﺧﻮد ﻧﺸﻮﻧﺪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﭘﺪﯾﺪه رﻗﯿﻖ ﺷﺪن ﺳﻠﻮلﻫﺎی ﺧﻮﻧﯽ اﺗﻔﺎق ﺑﯿﻔﺘﺪ. ﺑﻪ ﻋﺒﺎرﺗﯽ ﺳﻠﻮلﻫﺎی ﺧﻮﻧﯽ ﺑﺎ ﺟﺬب آب ﻣﻮاﺟﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ ﭼﻨﺎن­چه اداﻣﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ اﯾﻦ ﺳﻠﻮلﻫﺎ ﺗﺨﺮﯾﺐ ﺷﻮﻧﺪ(1). وقتی شوری محیط تغییر می کند محتوای آب بدن و به دنبال آن مقدار آب خون تغییر نموده، به طوری که با قرار گرفتن در محیط بسیار شور، ابتدا آب بدن بدون صرف انرژی کم شده و به دنبال آن حجم عوامل خونی افزایش می یابد(28)، ولی به کار افتادن عوامل تنظیم کننده اسمزی هم­چون نوشیدن جبرانی آب و تنظیم اسمزی از طریق تنظیم یونی در آبشش و کلیه، سبب ایجاد یک رقت زودگذر در پارامترهای خونی شده که با پیشرفت زمان تعادل آب و املاح در بدن ماهی به وضع اولیه بر می گردد(1). بنابراین به نظر می رسد که هر دو گروه وزنی توانسته اند در طولانی مدت بر شرایط استرس زای شوری 10 و 15 گرم در لیتر فائق آیند. در مجموع از نتایج اسمولاریته، فاکتورهای رشد و پارامترهای خونی به دست آمده در مطالعه حاضر به نظر می رسد که طبق نتایج بسیاری از مطالعات انجام شده در این زمینه، مکانیسم های تنظیم اسمزی در دو تیمار اول(آب شیرین و 5 گرم در لیتر) بهتر از دو تیمار 10 و 15 گرم در لیتر عمل نموده اند که نشان دهنده ی تطبیق­پذیری آن با آب شور و تلاش در جهت حفظ هومئوستازی بدن است. لذا با توجه به این­که با افزایش شوری آب، فاکتورهای رشد و میزان بقاء بچه ماهیان شیربت کاهش می یابد و با وجود عدم تغییر معنادار پارامترهای خونی به علت روند سازش پذیری، به نظر می­رسد آب شیرین بهترین تیمار و شوری 5 گرم در لیتر با کنترل سایر شرایط محیطی، حداکثر شوری قابل تحمل و حد بحرانی شوری آب جهت پرورش اقتصادی ماهی شیربت باشد.

مراجع

-احمدنژاد، م.، عریان، ش.، بهمنی، م.، بورانی، م. 1391. تغییرات اسمولاریته پلاسما و برخی فاکتورهای خونی دو گروه وزنی از بچه ماهیان انگشت قد سوف سفید Sander lucioperca در مواجهه با شوری. مجله زیست شناسی دریا. سال چهارم. شماره پانزدهم. ص: 12-1.

2-اشرف، ص.، پذیرا، ع.، نفیسی بهابادی، م. 1395. اثرات شوری بر بعضی از فاکتورهای بیوشیمیایی پلاسما و بافت روده ماهی سی باس آسیایی Lates calcifer. نشریه توسعه آبزی پروری. سال دهم. شماره چهارم. ص: 26-15.

3-افشاری، ع.، سوری نژاد، ا.، شیبک، ح.، عرب نژاد، س. 1395. تأثیر استرس شوری بر میزان رشد، پارامترهای بیوشیمیایی و کورتیزول خون ماهی سفیدک سیستان Schizothorax zarudnyi. نشریه پژوهش های ماهی شناسی کاربردی، دوره چهارم، شماره سوم، ص: 52-43.

4-پورمظفر، س.، نفیسی بهابادی، م.، موحدی نیا، ع.، محمدی،م.، پذیر، خ. 1393. بررسی اثر شوری بر عملکرد رشد، متغیرهای خونس و سلولهای کلریدی آبشش ماهی قزل آلای رنگین کمان Onchorhynchus myksis. مجله زیست شناسی جانوری تجربی، سال دوم، شماره چهارم، ص: 4-1.

5-چله مال دزفول نژاد، م.، بیت سیاح، خ.، مصباح، م.، عسکری ساری، ا. 1393. تأثیر سطوح مخلف ویتامین C بر شاخص های ایمنی در ماهی شیربت، مجله زیست شناسی کاربردی، دوره 27، شماره 1، ص: 34-23.

6-حامدی، ش.، رحیمی، ر.، نفیسی بهابادی، م.، عضدی، م. 1394. تأثیر سطوح مختلف شوری بر شاخص های خون شناسی ماهی سی باس آسیایی Lates calcarifer. فصلنامه فیزیولوژی و تکوین جانوری. جلد8. شماره 3. ص: 33-21.

7-حسینی، پ.، وهاب زاده رودسری، ح.، صیاد بورانی، م.، کاظمی، ر.، زمینی ع. 1391. بررسی اثرات ناشی از افزایش شوری آب بر برخی از فاکتورهای خونی بچه ماهیان قزل آلای رنگین کمان. مجله علمی پژوهشی زیست شناسی دریا. سال 4. شماره 14. ص: 56-45.

8-زمینی، ع.، محمودی، ک.، جلیل پور، ج. 1386. تأثیر نوسانات شوری بر تعداد گلبول های سفید و قرمز خون بچه ماهی انگشت قد تاس ماهی ایرانی. فصلنامه علوم زیستی واحد لاهیجان. سال اول، شماره دوم، ص: 21-10.

9-شهریاری مقدم، م.، احمدی فر، ا.، شیخ اسدی، م.، ابراهیمی جرجانی، ح.، فدایی، ر. 1397. بررسی اثرات شوری بر بازماندگی، رشد، شاخص های خونی و بافت شناسی آبشش هامون ماهی. نشریه پژوهش های ماهی شناسی کاربردی. دوره ششم، شماره دوم، ص: 118-103

10-محمدی، م.، تجری، م.، شانسی، ن.، کلنگی میاندره، ح.، عظیمی، ع.، هاشمی رستمی، ا. 1391. نوسانات شوری بر برخی فاکتورهای بیوشیمیایی سرم خون بچه تاس ماهی انگشت قد ایرانی Acipenser persicus. مجله توسعه آبزی پروری. سال ششم. شماره دوم. ص: 79-67.

11-محمدی مکوندی، ه.، خدادادی، م.، کیوان شکوه، س.، محمدی مکوندی، ز. 1390. تأثیر استرس شوری بر مقادیر هورمون کورتیزول و گلوکز ماهی کپور علفخوار انگشت قد Ctenopharyngodon idella. مجله آبزیان و شیلات. سال دوم. شماره 8. ص: 84-77.

12-محسنی، م.، فارابی، م.، بنایی، م.، نعمت دوست حقیقی، ب. 1395. اثر گرسنگی بر تغییر الکترولیت های بدن بچه ماهی سفید دریای خزر Rutilus firisi kutum طی سازگاری با آب شور. نشریه توسعه آبزی پروری. سال دهم. شماره چهارم. ص: 124-111.

13.Elarabany N., Bahnasawy, M., Edress, G., Alkazagli, R. (2017). Effects of salinity on some hematological and biochemical parameters in Nile tilapia, Orechromius niloticus. Agriculture, Forestry and fisheries, 6(6); 200-205.

14.Fazio, F., Marafioti, S., Arfuso, F., Piccione, G., Faggio, C. (2013). Influence of different salinity on hematological and biochemical parameters of the widely cultured mullet, Mugil cephalus. Marine and freshwater behavior and physiology, 46;211-218.

15.Francis-Floyd, R.(2009). Stress - Its Role in Fish Disease. University of Florida, IFAS Extension 1-4.

16.Heather, A.S., Noakes, D., Cogliati, K.M., James, T.P. (2016). Salinity effects on plasma ion levels, cortisol and osmolality in Chinook salmon following lethal sampling. Comparative Biochemistry and Physiology, 192; 38-43.

17.Hossain M.S., Koshio, S., Ishikawa, M., Yokoyama, S., Sony, N.M. (2017). Dietary supplementation of uridine monophosphate enhances growth, hematological profile, immune function and stress tolerance of juvenile red sea bream, Pagrus major. Aquaculture, 475; 29-39.

18.Kavya K.S., Kulkarni R.S., Jadesh, M. (2015). Some blood biochemical changes in response tosaline exposure in the fresh water fish, Notopterus notopterus (Pallas). International Letters of Natural Science, 49P. 

19.Koakoski, G., Abreu, M. (2013). Cortisol response in Nile tilapia, Orechromis niloticus following acute exposure to a glyphosate-based herbicide. Environmental Science, 1(1); 25-32.

 

20.Lim, P., Ogata, Y. (2005). Salinity effect on growth and toxin production of four tropical Alexandrium species, Toxicone, 43;699-710.

21.Lisboa, V., Barcarolli, I.F., Sampaio, L., Biancini, A. (2015). Effect of salinity on survival, growth and biochemical parameters in juvenile lebranch mullet Mugil liza (Perciformes: Mugilidae), 13(2); 447-452

22.Liu, Y., Li, X., Xu, G.F., Bai, S.Y., Zhang, Y.Q., Mou, Z. B. (2015). Effect of photoperiod manipulation on the growth performance of juvenilelenok, Brachymystax lenok(Pallas, 1773). Journal of Applied Ichthyology, 31; 120-124.

23.Luz, R.K., M artinez-Alvarez, R.M., De pedro, N., Delgodo, M.J. (2008). Growth, food intake and metabolic adaptations in goldfish(Carassius auratus) exposed to different salinities. Aquaculture, 276; 171-178.

24.Nazarudin, M.F., Aliyu-Paiko, M., shamsudin, M.N. (2016). Serum cortisol concentration change in tiger grouper, Epinephelus fuscoguttatus in response to water temperature and salinity stress. Iranian Journal of Fisheries Sciences, 15(4); 1511-1525.

25.Perez-Robles, J., Giffard-Mena, A.D. (2012). Interactive effects of salinity on oxygen consumption, ammonium excretion, osmoregulation and Na/K-ATPase expression in the bullseye puffer(Sphoeroides annulatus, Jenyns 1842). Aquaculture Research, 43; 1372-1383.

26.Ramsay, J.M., Feist, G.W., Varga, Z. M., Westerfield, M., Kent, M.L., Schreck, C.B. (2006). Whole- body Cortisol is an indicator of crowding stress in adult zebrafish, Danio rerio. Aquaculture, 258; 565- 574.

27.Rubio, V.C., Sánchez- Vázquez, F.J., Madrid, J.A. (2005). Effects of salinity on food intake and macronutrient selection in European sea bass. Physiology and Behavior, 85 (3); 333-339.

28.Sahafi H.H., Masaeli S., Alizadeh M., Negarestan H., Naji T. A. (2013). Study on growth parameters, blood factors and proximate composition of rainbow trout (Onchorhynchus myksis) cultured in underground brakish and freshwater. Iranian Journal of Fisheries Sciences. 12; 836-842.

29.Sarma, K., Prabakaran, K., Krishnan, P., Grinson, G., Kumar, A.A. (2013). Response of a freshwater air-breathing fish, Clarias batrachus to salinity stress: an experimental case for their farming in brakishwater areas in andaman, India. Aquaculture International, 21(1); 183-196.

30.Shabanpoor, E., Imanpoor, MR., Shabanpoor, B., Hosseini S.A. (2011). The study of growth performance, body composition and some blood parameters of (Rutilus firisi kutum) fingerlings at defferent salinities. Journal of agricultural Science and Technology, 13; 869-876.

31.Tsuzuki, M.Y., Ogawa, K., Strussmann, C.A., Maita, M., Takashima, F., Melo, C.M.R. (2007). The significance of cortisol on acclimation to salinity in Pejerrey Odontesthes bonariensis. Arq. Bras. Medical Zootec, 59(5); 1301-1307.

32.Plante, S., Audet, C., Lambert, Y., Deianone J. (2003). Capmarision of stress responses in wild and captive winter flouder (Pseudopleuronectes americanus walbaum) brood stock. Aquaculture Research, 34; 803-812.

33.Takahashi, H., Sakamoto, T., Hyodo, S., Shepherd, B.S., Kaneko, T., Gordon Grau, E.G. (2006). Expression of glucocorticoid receptor in the intestine of a euryhaline teleost, the Mozambique  tilapia (Oreochromis mossambicus). Life Sciences, 78; 2329 – 2335.

34.Turker, A., Yıldırım, Ö. (2011). Interrelationship of photoperiod with Growth performance and feeding of seawater farmed Rainbow Trout, (Oncorhynchus mykiss). Turkish Journal ofFisheries and Aquatic Sciences, 11; 393-397.