تاثیر جایگزینی نسبی گلوتن گندم به جای پودر ماهی بر شاخص های رشد، بازماندگی و ترکیب لاشه ماهی سفید(Rutilus kutum)

مجله پلاسما و نشانگرهای زیستی

مقاله 4، دوره 12، شماره 2 - شماره پیاپی 45، فروردین 1398، صفحه 39-44   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

رضا طاعتی^{* 1}؛ سید محمد صلواتیان²؛ صاحبغلی قربانی²؛ فائزه دشتیاری³

¹عضو هیات علمی تمام وقت و استادیار گروه شیلات دانشگاه آزاد اسلامی واحد تالش.

²پژوهشکده آبزی پروری آب های داخلی، موسسه تحقیقات علوم شیلاتی کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، بندرانزلی. ایران

³گروه شیلات، واحد تالش، دانشگاه آزاد اسلامی، تالش. ایران.

چکیده

زمینه و هدف: یکیاز مشکلاتآبزی‌پروری،دسترسی کمبهپودرماهیاستکهدلیل آنافزایشتقاضاو کاهش میزان تولیدآن هست. تلاش‌هایزیادیبراییافتنجایگزین‌های مناسبانجام‌شدهکهمنابع پروتئینی گیاهیازمهم‌ترین جانشین‌هامی‌باشند. هدف از تحقیق حاضر، بررسی تأثیرجایگزینی نسبی گلوتن گندمبه جایپودر ماهیبررشد، بازماندگیو ترکیبلاشه بچه ماهی سفید (Rutilus kutum) می‌باشد.
روش کار: گلوتن گندم در سطوح 0، 10، 20 و 30 درصد در سه تکرار جایگزین پودر ماهی شد. تعداد 240 عدد بچه ماهی سفید با میانگین وزنی 06/0± 33/0 گرم در 12 وان فایبرگلاس با تراکم 20 عدد توزیع گردیدند. ماهیان با چهار جیره با سطح پروتئین و انرژی یکسان به مدت 8 هفته تغذیه شدند. در پایان آزمایش، شاخص های رشد و ترکیب لاشه مورد سنجش قرار گرفت.
یافته­ها: وزن نهایی، طول نهایی، درصد افزایش وزن بدن، نرخ رشد ویژه، میانگین رشد روزانه و ضریب بازده پروتئین در ماهیان شاهد بالاتر از سایر تیمارها بود(05/0>P). ضریب تبدیل غذایی در تیمار گلوتن گندم 30% بیشترین و در تیمار شاهد کمترین مقدار را داشت. بالاترین نرخ بازماندگی در تیمار گلوتن گندم 30% ثبت گردید که اختلاف معنی داری را با شاهد نشان داد(05/0>P). اختلاف معنی داری در پروتئین لاشه در تیمارهای شاهد و گلوتن گندم 10% با تیمار گلوتن گندم 20% مشاهده شد(05/0>P).
نتیجه گیری: با توجه به یافته­های حاصل، گلوتن گندم در سطوح به کار رفته برای ماهی سفید مطلوب نبوده و نمی تواند جایگزین پودر ماهی شود.

کلیدواژه‌ها

ماهی سفید؛ جایگزینی؛ گلوتن گندم؛ رشد؛ ترکیب لاشه

اصل مقاله

هدف اولیه از ساخت غذا برای ماهیان فراهم کردن مخلوطی متعادل از مواد خوراکی جهت رفع نیازهایی مانند انرژی نگهداری، رشد، تولیدمثل و سلامت می‌باشد. غذای موردنظر باید از خوش‌خوراکی مطلوب برخوردار بوده و فاقد ترکیبات ضد مغذی باشد(28). پودر ماهی به‌عنوان مهم‌ترین منبع پروتئینی در جیره ماهیان مطرح بوده و تقریباً دو سوم پروتئین در غذای آبزیان از آن منشأ می گیرد(16). هم چنین پودر ماهی حاوی پروفایل متوازن اسیدهای آمینه ضروری، منبع مناسبی از اسیدهای چرب ضروری، انرژی قابل هضم، انواع ویتامین ها و مواد معدنی می­باشد(21). با افزایش تولیدات آبزی پروری در جهان و افزایش تقاضا برای پودر ماهی در جیره آبزیان، امروزه این منبع پروتئینی با مشکلات زیادی نظیر کاهش ذخایر ماهیان مورد نیاز، فرآیند عمل آوری و افزایش قیمت مواجه شده است. لذا یافتن جایگزین یا جایگزین های مناسب به یک اولویت بین المللی در صنعت شیلات تبدیل شده است(20). هر ماده ای با منشائ حیوانی و یا گیاهی که بتواند پروتئین مورد نیاز آبزیان پرورشی را برآورده کند، می تواند جایگزین پودر ماهی شود. منابع پروتئین گیاهی می­توانند به صورت نسبی یا کامل جایگزین پودر ماهی در جیرة غذایی آبزیان پرورشی شوند، به شرطی که پروفایل اسیدهای آمینۀ آبزی مورد نظر را تأمین کنند و سبب کاهش طعم و خوش خوراکی غذا نشوند. با وجود میزان نسبتاً بالای پروتئین در منابع پروتئینی گیاهی، اما مشکلاتی نظیر وجود مواد ضد مغذی، هضم پذیری کمتر انرژی و پروتئین را در مقایسه با پودر ماهی دارند(17). کمبودهایی در بعضی از اسیدهای آمینه ضروری مانند لیزین و متیونین جابجایی کامل پروتئین­های گیاهی را با پودر ماهی در صنعت غذاسازی آبزیان محدود نموده است(13). گلوتن گندم با داشتن پروتئین بالا(75 تا 80 درصد)، توازن اسیدآمینه‌ای مناسب، قابلیت هضم پذیری بسیار خوب، مقادیر پایین فیبر، مواد ضد تغذیه‌ای و نشاسته از محدودیت استفاده کمتری در جیره‌های غذایی برخوردار بوده و می‌تواند با نسبت‌های بیشتری در جیره غذایی ماهیان به کار رود(33، 30، 25). طبق گزارش Storebakken و همکاران(2000) گلوتن گندم در سطح 25 تا 40 درصد می‌تواند جایگزین پودر ماهی در ماهی آزاد اقیانوس اطلس شود بدون این که اثر منفی بر رشد و کارایی تغذیه بگذارد(36). در قیاس با پودر ماهی مقادیر اسیدآمینه‌های متیونین و به خصوص لیزین گلوتن گندم پائین بوده ولی مقدار اسیدآمینه سیستئین آن بالاست(9). با توجه به قیمت پائین گلوتن گندم، جیره تهیه‌شده از گلوتن گندم مقرون ‌به ‌صرفه تر از جیره تهیه‌شده با پودر ماهی می‌باشد. ماهی سفید(Rutilus kutum) از مهم ترین ماهیان اقتصادی سواحل جنوبی دریای خزر بوده که به دلیل ارزش فوق­العاده و استقبال بی نظیر از گوشت خوشمزه آن جزئ پر طرفدارترین ماهیان در کشور می باشد(3). موفقیت در زمینه پرورش این گونه از طریق تولید بچه ماهیان مقاوم در برابر انواع بیماری­ها، نرخ رشد و میزان ماندگاری بالا امکان پذیر خواهد بود. اولین گام در پرورش این ماهی آماده سازی جیره غذایی بوده که در برگیرنده نیازهای غذایی این موجود باشد. دسترسی به جیره غذایی فرموله باید به نحوی باشد تا بچه ماهیان از سلامتی لازم جهت دستیابی به وزن مناسب به منظور رهاسازی در رودخانه ها برخوردار شوند. اطلاعات محدودی در زمینه نیازهای تغذیه ای بچه ماهیان سفید دریای خزر وجود داشته و به همین دلیل در مراکز تکثیر از غذاهای دستی و یا کارخانه­ای مربوط به سایر گونه ها استفاده می شود. تحقیقاتی درخصوص جایگزینی پودر ماهی با گلوتن گندم در ماهی قزل آلای رنگین کمان (Oncorhynchus mykiss) (37، 4، 2)، ماهی آزاد اقیانوس اطلس Salmo salar))(36)، سیم دریایی(Sparus aurata)(34)، باس دریایی اروپایی(Dicentrachus labrax)(26) و نوعی شوریده ماهی(Argyrosomus regius)(23) انجام شده است. بسیاری از مطالعات بر نقش مثبت جایگزینی بر افزایش رشد وکارایی تغذیه آبزیان تأکید داشته‌ ولی در عوض گزارش‌هایی مبنی بر عدم تأثیر جایگزینی گلوتن گندم نیز وجود دارند. هدف ازمطالعه حاضر، بررسی اثراتجایگزینی نسبی گلوتن گندمبه جایپودر ماهیبررشد، بازماندگیو ترکیبلاشه بچه ماهی سفید می­باشد.

مواد و روش­ها

طراحی و آماده­سازی مخازن پرورشی

 این تحقیق در ایستگاه تحقیقاتی تخصصی تغذیه و غذای زنده آبزیان(ساحل غازیان) پژوهشکده آبزی­پروری آب های داخلی بندر انزلی از مرداد لغایت مهرماه 1395 انجام گرفت. برای اجرای این پروژه، از 12 عدد مخزن فایبرگلاس 100 لیتری استفاده گردید. مخازن در ابتدا شسته شده و سپس آب شهر کلرزدایی شده به طور یک طرفه وارد مخازن شده و از خروجی مرکزی تخلیه گردید. داخل هر مخزن یک عدد سنگ هوا کار گذاشته شد که توسط شیلنگ هوادهی به کمپرسور هوا متصل بود تا اکسیژن تامین گردد. مخازن تا ارتفاع 80 سانتی متری آب­گیری شدند. روزانه 70 درصد آب تعویض شد. دبی آب 8/0 لیتر در ثانیه و دوره نوری به صورت 12 ساعت روشنایی و 12 ساعت تاریکی تنظیم گردید.

تهیه ماهیان و تیماربندی

پس از یک هفته سازگاری واندازه­گیری وزن و طول کل، تعداد 240 عدد بچه ماهی سفید تهیه شده از مرکز تکثیر و بازسازی ذخایر ماهیان استخوانی شهید انصاری استان گیلان با میانگین وزنی 06/0± 33/0گرم و میانگین طول کل 15/3 ± 91/29 میلی متر به طور تصادفی انتخاب و در 12 مخزن با تراکم 20 عدد در هر مخزن معرفی شدند. در شروع آزمایش میانگین وزنی تیمارها فاقد اختلاف معنی دار آماری بود. تیماربندی در قالب طرح کاملاً تصادفی(4 تیمار با 3 تکرار) شامل گلوتن گندم در چهار سطح صفر(شاهد- بدون جایگزینی)، 10، 20 و 30 درصد جایگزین پودر ماهی در جیره غذایی ماهی سفید شدند(22).

تهیه جیره­های غذایی، غذادهی و زیست سنجی

جیره پایه براساس فرمولاسیون غذایی ارایه شده توسط ایستگاه تحقیقات تخصصی تغذیه و غذای زنده آبزیان طراحی گردید(15، 14). اجزای تشکیل دهنده و ترکیب شیمیایی جیره های آزمایشی در جدول 1 ارایه شده اند. بعد از توزین، مواد خام پر حجم باهم و سپس با مواد کم حجم جیره به وسیله همزن برقی مخلوط شدند تا جیره به صورت همگن در آید. در گام بعدی روغن ماهی به ترکیب فوق اضافه شده و به خوبی با آن مخلوط گردید و سپس با افزودن آب مقطر و مخلوط نمودن مجدد، ترکیب به حالت خمیری درآمد. سپس خمیر حاصل به کمک چرخ گوشت به صورت رشته­های ماکارونی(پلت) در آمده و در دمای30 درجه سانتی­گراد به مدت 15 ساعت خشک شدند. پس از خشک شدن، پلت­ها در بسته های زیپ کیپ بسته بندی و به آزمایشگاه منتقل و در دمای 4 درجه سانتی گراد یخچال نگهداری شدند. بچه ماهیان سفید به مدت 8 هفته و براساس میزان اشتها و در حد سیری ظاهری در چهار نوبت(8 صبح، 11 صبح، 14 عصر و 18 عصر) تغذیه شدند. جهت تعیین توده زنده هر یک از مخازن، در ابتدا، میانه و انتهای آزمایش، همه بچه ماهیان سفید با ترازوی دیجیتال با دقت 01/0 گرم توزین و طول کل آن­ها به­وسیله خط­کش با دقت 1/0 سانتی متر زیست سنجی شدند. پارامترهای رشد نظیر درصد افزایش وزن بدن، نرخ رشد ویژه، میانگین رشد روزانه، ضریب تبدیل غذایی، ضریب بازده پروتئین، ضریب چاقی و نرخ بازماندگی بچه ماهیان سفید براساس فرمول­های ریاضی(24) محاسبه شدند(جدول 2).

اندازه­گیری پارامترهای فیزیکی و شیمیایی آب

پارامترهای فیزیکی و شیمیایی آب شامل اکسیژن و pH با استفاده از دستگاه دیجیتالWTW (Multi 340i/SET) ساخت آلمان و دما با دماسنج روزانه اندازه گیری شدند. میانگین دما، اکسیژن محلول و pH به ترتیب 93/1± 11/26 درجه سانتی گراد، 29/0± 56/7 میلی گرم در لیتر و 46/0± 39/7 بودند.

آماده­سازی نمونه­ها جهت آنالیز لاشه

در انتهای دوره آزمایش تغذیه ای، تعداد 6 عدد بچه ماهی سفید از هر تکرار(18 عدد از هر تیمار) به صورت کاملاً تصادفی انتخاب و پس از سر و دم زنی به کمک چرخ گوشت چرخ شده و پس از بسته بندی در بسته­های زیپ کیپ به صورت منجمد جهت انجام آزمایش های تجزیه شیمیایی لاشه به آزمایشگاه منتقل شدند. جهت تعیین رطوبت از دستگاه آون با دمای 105 درجه سانتی گراد به مدت 6 ساعت استفاده گردید. کوره الکتریکی برای تعیین خاکستر با دمای 550 درجه سانتی گراد به مدت 6 ساعت به کار برده شد. جهت سنجش میزان پروتئین از سیستم ماکروکجلدال اتوماتیک و برای ارزیابی میزان چربی از سیستم سوکسله استفاده شد(10).

تجزیه‌ و تحلیل آماری

نرم‌افزار SPSS نسخه 20 جهت تجزیه‌ و تحلیل داده­ها به کار برده شد. ابتدا آزمون کولموگروف- اسمیرنوف جهت بررسی نرمال بودن داده ها به کار برده شد. سپس برای داده های نرمال از آزمون تجزیه واریانس یک‌طرفه جهت مقایسه میانگین بین تیمارهای تغذیه­ای و از آزمون دانکن در سطح اطمینان 95% برای جداسازی گروه­های همگن استفاده شد. هم چنین از آزمون غیرپارامتریک کروسکال- والیس برای داده­های غیرنرمال و از آزمون من- ویتنی در سطح اطمینان 95% برای مقایسه جفتی استفاده گردید.

نتایج

نتایج به‌دست‌آمده از آنالیز آماری پارامترهای رشد بچه ماهیان سفید در تیمارهای تغذیه ای در جدول 3 ارائه ‌شده است. پارامترهای وزن نهایی، طول نهایی، درصد افزایش وزن بدن، نرخ رشد ویژه، میانگین رشد روزانه و ضریب بازده پروتئین در ماهیان شاهد بالاتر از سایر تیمارها بود(05/0>P). ضریب تبدیل غذایی در تیمار گلوتن گندم 30%بیشترین و در تیمار شاهد کمترین مقدار را داشت. بالاترین نرخ بازماندگی در تیمار گلوتن گندم 30% ثبت گردید که اختلاف معنی داری را با شاهد نشان داد(05/0>P).

جدول1-اجزای تشکیل دهنده و ترکیب شیمیایی جیره های آزمایشی بچه ماهیان سفید(14،15)

سطح گلوتن گندم (درصد)
ترکیبات جیره (درصد)	0	1	2	3
پودر ماهی	40	30	20	10
آرد کنجاله سویا	24	24	24	24
آرد گندم	13	7/12	5/12	12
آرد ذرت	13	13	13	13
روغن ماهی	6	3/6	5/6	7
گلوتن گندم	0	10	20	30
ال- متیونین	1	1	1	1
ال- لیزین	1	1	1	1
مکمل ویتامینی*	1	1	1	1
مکمل معدنی**	1	1	1	1
ترکیب شیمیایی (درصد)
پروتئین	3/41	7/41	30/42	60/42
چربی	14/11	5/10	45/10	2/10
خاکستر	8/6	34/5	27/4	36/3
فیبر	81/1	85/1	9/1	95/1
رطوبت	78/10	23/10	15/10	08/10
انرژی (کیلوکالری/کیلوگرم)	4510	4500	4520	4570

^* شرکت لابراتورهای سیانس، قزوین- ایران.

(g 100 g^-1 vitamin premix except A, 160000 IU and D₃, 40000 IU): E, 4; K_3, 0.2; B₁, 0.6; B₂, 0.8; B₃, 1.2; B₅, 4; B₆, 0.4; B₉, 0.2; B₁₂, 0.8; H₂, 0.02; C, 6; Inositol, 2; BHT (Butylated Hydroxyl Toluene), 2.

^** شرکت لابراتورهای سیانس، قزوین- ایران.

(g 100 g^-1 mineral premix): Fe, 2.6; Zn, 1.25; Se, 0.2; Co, 0.048; Cu, 0.42; Mn, 1.58; I, 0.1; Cholin chloride, 1.2.

جدول 2- فرمول های ریاضی جهت اندازه گیری پارامتر های رشد

[میانگین وزن اولیه (گرم)/ (میانگین وزن اولیه (گرم)– میانگین وزن نهایی (گرم))] × 100 = افزایش وزن بدن (درصد)

 [دوره پرورش (روز)/ (میانگین وزن اولیه (گرم)Ln- میانگین وزن نهایی (گرم))Ln] ×100= نرخ رشد ویژه (درصد در روز)

میزان افزایش وزن بدن (گرم)/ مقدار غذای خورده شده (گرم) = ضریب تبدیل غذایی

 [دوره پرورش (روز)×میانگین وزن اولیه (گرم)/ (میانگین وزن اولیه (گرم)– میانگین وزن نهایی (گرم))] × 100 = میانگین رشد روزان⁴

مقدار مصرف پروتئین / (وزن ابتدایی- وزن انتهایی) = ضریب کارایی پروتئین

³ طول (سانتی‌متر) / 100 × وزن (گرم) = ضریب چاقی (درصد)

(تعداد ماهیان در ابتدای دوره/ تعداد ماهیان در پایان دوره) × 100 = میزان زنده‌مانی (درصد)

 

 

جدول3-اثراتسطوح جایگزینی گلوتن گندمبرعملکردرشدبچه ماهیان سفیددرمدت 8 هفته.

سطح گلوتن گندم (درصد)
پارامتر­های رشد	0	10	20	30
وزن اولیه (گرم)	a06/0±34/0	a05/0±33/0	a07/0±32/0	a06/0±34/0
وزن نهایی (گرم)	b07/0±99/0	a05/0± 86/0	a06/0±82/0	a01/0± 87/0
طول کل نهایی (سانتی‌متر)	b13/0±76/4	ab14/0± 57/4	a02/0±43/4	a07/0± 49/4
افزایش وزن بدن (درصد)	c73/17±05/186	b82/11± 97/155	ab18/6±99/153	a62/12± 22/130
نرخ رشد ویژه (درصد درروز)	c11/0±75/1	b08/0± 56/1	b04/0±55/1	a09/0± 39/1
ضریب تبدیل غذایی	a32/0±11/4	a25/0± 54/4	a70/0±11/4	a07/1± 78/4
میانگین رشد روزانه (گرم در روز)	c30/0±10/3	b19/0± 60/2	ab10/0±57/2	a21/0± 17/2
ضریب کارایی پروتئین	a05/0±59/0	a03/0± 53/0	a09/0±58/0	a10/0± 51/0
ضریب چاقی (درصد)	a00/0±92/0	a13/0±91/0	a08/0± 94/0	a02/0± 86/0
زنده‌مانی (درصد)	a64/7±33/88	ab89/2± 33/88	ab66/8±95	b77/5± 97/96

وجود حروف غیرهمسان در هر ردیف نشان دهنده اختلاف معنی­دار بین تیمارهای آزمایشی است (05/0>P).

 

نتایج آنالیز لاشه بچه ماهیان سفید نشان داد که درصد پروتئین در تیمارهای شاهد و گلوتن گندم 10% بیشترین مقدار بوده و اختلاف معنی داری را با تیمار گلوتن گندم 20% داشته است(05/0>P). درصد چربی در تیمار شاهد بالاترین(05/0>P). میزان را نشان داد که با بقیه تیمارهای آزمایشی اختلاف معنی دار آماری داشت. در میزان خاکستر لاشه اختلاف معنی داری بین تیمارها ثبت نشد (05/0<P). ولی تیمار گلوتن گندم 10% بیشترین میزان خاکستر را داشت. ماهیان تغذیه شده با سطوح 20 و 30 درصد گلوتن گندم بالاترین میزان رطوبت لاشه را به خود اختصاص دادند که با تیمارهای شاهد و سطح 10 درصد گلوتن گندم تفاوت معنی دار آماری داشتند(05/0>P)(جدول 4).

 

جدول4- اثراتسطوح جایگزینی گلوتن گندمبرترکیب لاشهبچه ماهیان سفیددرمدت 8 هفته.

سطح گلوتن گندم (درصد)
پارامتر­ها (درصد)	0	10	20	30
پروتئین	b15/0±56/16	b31/0± 48/16	a25/0±70/15	ab28/0± 11/16
چربی	b27/0±82/9	a38/0± 73/8	a49/0±67/8	a32/0± 20/8
خاکستر	a14/0±2	a07/0± 16/2	a08/0±99/1	a06/0± 95/1
رطوبت	a150±87/68	a43/0± 62/69	b51/0±75/70	b51/0± 57/70
وجود حروف غیرهمسان در هر ردیف نشان دهنده اختلاف معنی­دار بین تیمارهای آزمایشی است (05/0>P).

 

 

بحث ونتیجه گیری

در تحقیق حاضر شاخص­های وزن نهایی، طول کل، افزایش وزن بدن، نرخ رشد ویژه، میانگین رشد روزانه در تیمار شاهد به طور معنی داری بالاتر از سایر تیمارها بودند(05/0>P). هم چنین پایین‌ترین ضریب تبدیل غذایی در جیره شاهد ثبت گردید که نشان دهنده قابلیت هضم بهتر جیره و کارایی تغذیه می‌باشد. ضریب تبدیل غذایی به عنوان شاخصی جهت ارزیابی توانایی ماهی در تبدیل مواد غذایی خورده شده به بافت بدن محاسبه می گردد. پارامترهایی نظیر تعداد دفعات غذادهی(7)، کیفیت جیره غذایی، نوسانات دمایی، اکسیژن محلول و سلامت ماهی بر میزان ضریب تبدیل غذایی موثرند(11). پایین بودن این شاخص سبب کاهش هزینه‌های غذا شده و از افت پارامترهای کیفی آب جلوگیری می‌کند(5). جلیلی و همکاران(1392) با بررسی تاثیرات جایگزینی پودر ماهی با منابع گیاهی گلوتن گندم، گلوتن ذرت و کنجاله سویا در سطوح 0، 40، 70 و 100 درصد در ماهی قزل آلای رنگین کمان(Oncorhynchus mykiss) عنوان نمودند که جایگزینی مقادیر 70 و 100 درصد ترکیبات پروتئین های گیاهی باعث کاهش معنی دار شاخص های رشد در مقایسه با گروه شاهد شد. این محققین در توجیه این نتایج اعلام نمودند که پروتئین های گیاهی فاکتورهای ضد تغذیه­ای دارند که باعث کاهش فعالیت آنزیم های گوارشی(8)، کاهش دسترسی زیستی مواد معدنی از طریق کیلاته کردن(27) و ایجاد آسیب های بافتی در روده ماهیان شده و ضمن محدود کردن مراحل هضم مواد غذایی(29) باعث کاهش رشد و کارایی تغذیه ماهیان می شوند(2). منافی حویق و همکاران(1390) تأثیر جایگزینی پودر ماهی با سطوح 0، 30، 50، 70 و 100 درصد آرد سویا در جیره غذایی بر رشد و بازماندگی بچه ماهی سفید را بررسی کردند. نتایج نشان داد که شاخص های وزن نهایی، درصد افزایش وزن بدن، نرخ رشد ویژه و ضریب کارایی پروتئین در جیره شاهد نسبت به بقیه تیمارهای آزمایشی افزایش معنی داری را داشت(6). در مخالفت با بررسی فعلی، رمضانی(1392) اثرات جایگزینی گلوتن گندم با پودر ماهی را در ماهی قزل آلا رنگین کمان به مدت 60 روز مورد بررسی قرار داد. در جیره غذایی اول 32% و در جیره دوم 50% گلوتن گندم جایگزین پودر ماهی شد. نتایج نشان داد که سطح بالای گلوتن گندم موجب رشد بیشتری در قزل آلا گردید. نتایج هضم پذیری نشان داد که ماهیان توانایی بالایی در هضم و جذب غذای حاوی گلوتن گندم در مقایسه با جیره شاهد داشتند(4). در تحقیق مشابه دیگر، Sitja-Bobadilla و همکاران(2005) با جایگزینی گلوتن گندم، گلوتن ذرت، کلزا و لوپین در رژیم غذایی سیم دریایی(Sparus aurata) در سطوح 0، 50، 75 و 100 درصد ثابت نمودند که با افزایش سطح جایگزینی وزن نهایی ماهیان کاهش یافته و سرعت رشد ویژه در سطوح 50 و 75 بدون تغییر باقی ماند و یا اندکی کاهش یافت(34). در مطابقت با مطالعه حاضر، Tusche و همکاران(2012) اذعان کردند که جایگزینی سطوح 0، 10، 20، 30، 40 و 50 درصد گلوتن گندم+کنسانتره پروتئین سیب زمینی بجای پودر ماهی در قزل آلای رنگین کمان باعث بهبود پارامترهای رشد نظیر وزن نهایی، افزایش وزن بدن، نرخ رشد ویژه، ضریب تبدبل غذایی، ضریب کارایی پروتئین و ضریب چاقی در ماهیان تغذیه شده با جیره شاهد بود. در توجیه عدم کارایی گلوتن گندم، اشاره گردید که کاربرد این محصول باید با مقادیر بالای اسیدآمینه ضروری لایزین همراه باشد. از طرف دیگر، وجود ترکیبات گلیکوآلکالوئیدی و مواد ضدمغذی نظیر بازدارنده های آنزیم پروتئاز باعث کاهش عملکرد رشد در ماهیان تغذیه شده با گلوتن گندم+کنسانتره پروتئین سیب زمینی شده است(37). منابع پروتئینی گیاهی در مقایسه با پودر ماهی دارای کاستی‌هایی از قبیل محدودیت پروتئین و اسیدهای آمینه نظیر سیستئین و فاکتورهای ضد تغذیه‌ای می‌باشند که بر عملکرد رشد ماهی تأثیرگذارند(18). بنابراین ازآن جا که گلوتن گندم در مقایسه با پودر ماهی از مقادیر کمتری از اسیدهای آمینه ضروری لیزین و متیونین برخوردار است و از طرفی دارای عوامل ضد مغذی می‌باشد، استفاده از گلوتن گندم به‌عنوان یک منبع پروتئین غذایی برای بهبود کیفیت تغذیه­ای نیازمند توازن مطلوب پروفایل اسیدهای آمینه ضروری می‌باشد. هم چنین، در بسیاری از منابع گیاهی کلسیم به صورت اکسالات کلسیم و فسفر به صورت اسید فیتیک است. اسید فیتیک در ذرت، گندم، برنج و سویا وجود دارد. این ترکیبات در آبزیان دارای معده مشخص و یا فاقد معده غیر قابل هضم بوده چون آنزیم فیتاز لازم برای تجزیه و آزاد شدن فسفر وجود ندارد. یکی از دلایل اصلی کاهش رشد ماهیان سفید را می توان حضور اسید فیتیک در پروتئین گیاهی دانست که توانایی اتصال و انتقال یون های فسفر، کلسیم، منیزیم، منگنز و آهن به شکل نمک نامحلول را در خلال فرایند هضم کاهش می­دهد(17). با توجه به این که ماهی سفید معده نداشته و در پایان آزمایش ماهیان تقریباً به وزن یک گرم رسیدند و هنوز دستگاه گوارش و آنزیم‌های ترشح‌کننده آن به‌طور کامل توسعه پیدا نکرده‌اند. لذا می‌توان عدم رشد مناسب ماهیان در تیمارهای گلوتن گندم را توجیه نمود. از طرف دیگر، بچه ماهی سفید نورس در این مرحله از زندگی از زی شناوران جانوری تغذیه نموده و عادت‌پذیری به غذای دستی در آن‌ها نیاز به زمان بیشتری دارد. به نظر می‌رسد گلوتن گندم به منزله منبع گیاهی با پروتئین بالا از قابلیت هضم کمتری برای بچه ماهی‌های سفید نورس در این سن برخوردار است. در تحقیق حاضر آنزیم‌های گوارشی بچه ماهیان سفید اندازه‌گیری نشدند، ولی طبق اظهارات Santigosa و همکاران(2008) وجود اختلاف در میزان ترشح و فعالیت آنزیم‌های گوارشی در ماهیان تغذیه‌شده با سطوح متفاوت گلوتن گندم احتمالاً می‌تواند از علل اصلی کاهش شاخص‌های رشد در ماهی سفید باشد(31). یافته‌های آنالیز لاشه ماهیان تحقیق حاضر نشان داد که میزان پروتئین لاشه در تیمارهای شاهد و گلوتن گندم 10% بالاترین مقدار بوده و با تیمار گلوتن گندم 20% اختلاف معنی‌دار آماری داشتند. بیشتر بودن میزان پروتئین در تیمار شاهد نشانه بهبود بازده پروتئین و احتمالاً جذب اسیدهای آمینه و به‌تبع آن ارتقاء کارایی غذا در ماهیان می‌باشد(19). از طرف دیگر، مقدار پروتئین بافت عضلة بچه ماهیان سفید با افزایش میزان گلوتن گندم به طور معنی داری کاهش یافت. این کاهش می تواند به دلیل وجود مشکل در سوخت و ساز اسیدهای آمینه باشد. در ماهی کفشک هالیبوت(Hippoglossus hippoglossus) مقدار پروتئین بافت عضله با افزایش مقدار گلوتن گندم جیره کاهش یافت که علت آن متعادل نبودن برخی اسیدهای آمینه در جیره غذایی کفشک عنوان شد(22). در تضاد با بررسی فعلی، طبق یافته های جلیلی و همکاران(1392) جایگزینی پودر ماهی با گلوتن گندم، گلوتن ذرت و کنجاله سویا اختلافات معنی داری را در مقادیر پروتئین، چربی، خاکستر و رطوبت در ماهی قزل آلای رنگین کمان نشان داد(2). در مطالعه دیگر، امیری و همکاران(1393) با جایگزینی سطوح0، 10، 20، 30 و 40 درصد کنجاله کانولا به جای پودر ماهی در بچه ماهیان سفید به این نتیجه رسیدند که اختلاف معنی داری از نظر ترکیب بیوشیمیایی لاشه بچه ماهیان بین تیمارهای آزمایشی وجود ندارد(1). هم­چنین، جایگزینی 15، 30 و 45 درصد پودر ماهی با کانولا، گل آفتابگردان، کنجاله پنبه دانه، کنجاله کنجد و کنجاله بذرکتان اختلاف معنی­داری را در میزان پروتئین و چربی لاشه در تیلاپیای نیل نشان نداد. به طوری که ماهیان تغذیه شده از جیره شاهد به ترتیب دارای بیش­ترین و کم­ترین میزان پروتئین و چربی در لاشه بودند(35). Tusche و همکاران(2012) با جایگزینی ترکیب پروتئین گیاهی گلوتن گندم + کنسانتره پروتئین سیب زمینی به جای پودر ماهی در سطوح 0، 10، 20، 30، 40 و 50 درصد در ماهی قزل آلای رنگین کمان بیان کردند که هیچ­یک از فاکتورهای آنالیز لاشه نظیر پروتئین، چربی و خاکستر از سطوح مذکور تاثیر نپذیرفتند(37). نتایج جایگزینی جیره های غذایی شامل گلوتن گندم، سویا و کنجاله نخود فرنگی با پودر ماهی در باس دریایی اروپایی(Dicentrachus labrax) نشان داد که اختلاف معنی داری در میزان چربی لاشه بین تیمارها وجود داشته لیکن در میزان پروتئین لاشه اختلاف معنی داری رویت نشد(26). جا به جایی گلوتن گندم با پودر ماهی ممکن است با تغییر پارامترهای مربوط به سوخت و ساز از جمله کارایی استفاده از پروتئین و انرژی، میزان دفع نیتروژن و میزان سوخت و ساز پایه بر میزان انرژی و پروتئین ذخیره شده در بدن اثر بگذارد(30 ،12).نیازمندی­های متفاوت گونه­های آبزیان به اسیدهای آمینه، قابلیت هضم، ترکیبات جیره های غذایی و واریته­های گوناگون پروتئین گیاهی می توانند در جایگزینی پروتئین گیاهی با پودر ماهی تاثیر گذار باشند(32). علاوه بر موارد فوق، نوع گونه پرورشی، طول دوره پرورش، رفتارهای تغذیه­ای، خصوصیات فیزیولوژیک گونه، منابع پروتئین گیاهی به کار رفته در جیره و میزان سطح آن­ها می توانند موثر واقع شوند.

مراجع

-امیری، س.الف.، خارا، ح.،  ولی پور، ع.ر. 1393. اثر جایگزینی سطوح مختلف کنجاله کانولابه جای آرد ماهی بر رشد و لاشه بچه ماهیان سفید(Rutilus frisii kutum). مجله زیست شناسی دریا. سال 6، شماره 22. ص 83-75.

2-جلیلی، ر.، آق، ن.، نوری، ف.، ایمانی، الف. 1392. آثار جایگزینی پودر و روغن ماهی با منابع گیاهی در جیره غذایی ماهی قزل آلای رنگین کمان(Oncorhynchus mykiss). نشریه شیلات. مجله منابع طبیعی ایران. دوره 66، شماره 2. ص 131-119.

3-خانی پور، ع.الف.، ولی پور، ع.ر. 1388. ماهی سفید جواهر دریای خزر. انتشارات موسسه تحقیقات شیلات ایران. 84 صفحه.

4-رمضانی، س. 1392. مقایسه اثر منبع پروتئینی(پودر ماهی با گلوتن گندم) بر قابلیت استفاده انرژی و پروتئین در ماهی قزل‌آلای رنگین‌کمان(Oncorhynchus mykiss). پایان نامه کارشناسی ارشد شیلات. دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری. 51 صفحه.

5-فلاحتکار، ب.، سلطانی، م.، ابطحی، ب.، کلباسی، م.ر.، پورکاظمی، م.، یاسمی، م. 1385. تاثیر ویتامین C بر برخی پارامترهای رشد، نرخ بازماندگی و شاخص کبدی در فیل ماهیان جوان پرورشی. مجله پژوهش و سازندگی. شماره 72، ص 103-98.

6-منافی حویق، ز. ولی پور، ع. جواهری بابلی، م.، طالبی حقیقی، د. 1390. تأثیر جایگزینی آرد ماهی با آرد سویا در جیره غذایی بر رشد و بازماندگی بچه ماهی سفید (Rutilus frisii kutum) مجله شیلات. سال پنجم، شماره 2. ص 64-57.

7.Aderolu, A.Z., Seriki, B.M., Apatira, A.L.,Ajaegbo, C.U. (2010). Effects of feeding frequency on growth, feed efficiency and economic viability of rearing African catfish (Clarias gariepinus, Burchell 1822) fingerlings and juveniles. Afr. J. Food. Sci, 4(5); 286-290.

8.Alarcon, F.J., Moyano, F.J., Diaz, M. (1999). Effect of inhibitors present in protein sources on digestive proteases of juvenile sea bream(Sparus aurata). Aquat. Living. Resour, 12; 233–238.

9.Allan, G.L., Parkinson, S., Booth, M.A., Stone, D.A.J., Rowland, S.J., Frances, J., et al. (2000). Replacement of fish meal in diets for Australian silver perch, Bidyanus bidyanus: I. Digestibility of alternative ingredients. Aquac, 186; 293–310.

 

10.AOAC,(Association of Official Analytical Chemists). (2005). Official Methods of Analysis of the Association of Analytical Chemists International, 18^th ed. Gaithersburg, Maryland, USA.

11.Barrows, F.T., Stone, D.A.J., Hardy, R.W. (2007). The effects of extrusion conditions on the nutritional value of soybean meal for rainbow trout (Oncorhynchus mykiss). Aquac, 265; 244-252.

12.Davies, S.J., Morris, P.C., Baker, R.T.M. (1997). Partial substitution of fish meal and full-fat soya bean meal with wheat gluten and influence of lysine supplementation in diets for rainbow trout, Oncorhynchus mykiss Walbaum. Aquacult. Res, 28; 317–328.

13.De Silva, S.S., Anderson, T.A. (1995). Fish nutrition in aquaculture.Chapman and Hall. London. 319P.

14.Ebrahimi, G., Ouraji, H. (2011). Dietary lipid requirement for the Kutum fingerlings, Rutilus frisii kutum(Kamenskii,1901). Res. J. Anim. Sci, 5(1);1-5

15.Ebrahimi, G., Ouraji, H. (2012). Growth performance and body composition of kutum fingerling, Rutilus frisii kutum(Kamenskii, 1901), in response to protein levels. Turk. J. Zool, 36(4); 551-558.

16.FAO. (2012). The State of World Fisheries and Aquaculture. FAO Fisheries and Aquaculture Department. Rome. 230P.

17.Francis, G., Makkar, H.P.S., Becker, K. (2001). Antinutritional factors present in plant-derived alternate fish feed ingredients and their effects in fish. Aquac, 199; 197–227.

18.Gatlin, D.M., Barrows, F.T., Braown, P., Dabrowski, K., Gaylord, T.G., Hardy, R.W., et.al. (2007). Expanding the utilization of sustainable plant products in aquafeeds: a review. Aquacult. Res, 38; 551-579.

19.Genc, M.A., Aktas, M., Genc, E., Yilmaz, E. (2007). Effects of dietary mannan oligosaccharide on growth, body composition and hepatopancreas histology of Penaeus semisulcatus. Aquacult. Nutr,13; 156-161.

20.Giri, S.S., Sahoo, S.K., Sahu, B.B., Sahu, A.K., Mohanty, S.N., Mukhopadhyay, P.K., et. al. (2002). Larval survival and growth in Wallago attu(Bloch and Schnider): effects of light, photoperiod and feeding regimes. Aquac, 213; 151-161.

21.Hardy, R. W., Tacon, A.G.J. (2002). Fish meal: historical uses, production trends and future outlook for sustainable supplies. In:R.R. Stickney and J.P. McVey, (eds.), Responsible marine aquaculture. Pp;311–325. Oxford University Press, Oxford, UK.

22.Helland, S.J., Grisdale-helland, B. (2006). Replacement of fish meal with wheat gluten in diets for Atlantic halibut(Hippoglossus hippoglossus): Effect on whole-body amino acid concentrations. Aquac, 261; 1363-1370.

23.Kotzamanis, Y., Kouroupakis, E., Ilia, V., Haralabous, J., Papaioannou, N., Papanna, K., et. al. (2018). Effects of high-level fishmeal replacement by plant proteins supplemented with different levels of lysine on growth performance and incidence of systemic noninfectious granulomatosis in meagre (Argyrosomus regius). Aquacult. Nutr, 24(6); 1738-1751.

24.Luo, G., Xu, J., Teng, Y., Ding, C., Yan, B. (2010). Effects of dietary lipid levels on the growth, digestive enzyme, feed utilization and fatty acid composition of Japanese sea bass(Lateolabrax  japonicus) reared in freshwater. Aquacult. Res, 41; 210-219.

25.Mente, E., Karalazos, V., Karapanagiotidis, I., Pita, C. (2011). Nutrition in organic aquaculture: an inquiry and a discourse. Aquacult. Nutr, 17 (4); e798–e817.

26.Messina, M., Piccolo, G., Tulli, F., Messina, C.M. Cardinaletti, G., Tibaldi, E. (2013). Lipid composition and metabolism of European sea bass(Dicentrarchus labrax L.) fed diets containing wheat gluten and legume meals as substitutes for fish meal. Aquac, 376-379; 6-14.

27.Moyano, F.J., Martinez, I., Diaz, M., Alarcon, F.J. (1999). Inhibition of digestive proteases by vegetable meals in three fish species; seabream(Sparus aurata), tilapia (Oreochromis niloticus) and African sole(Solea senegalensis). Comp. Bio. Physio B, 122; 327–332.

28.NRC. (2011). Nutrient Requirements of Fish and Shrimp. The National Academic Press, Washington, DC, USA. 392P.

29.Olvera-Novoa M.A., Olivera-Castillo L., Martınez-Palacios, C.A. (2002). Sunflower seed meal as a protein source in diets for Tilapia rendalli(Bounlanger, 1896) fingerlings. Aquacult. Res, 23; 223–229.

30.Robaina, L., Corraze, G., Aquirre, P., Blanc, D., Melcion, J.P., Kaushik, S. (1999). Digestibility, postprandial ammonia excretion and selected plasma metabolites in European sea bass(Dicentrarchus labrax) fed pelleted or extruded diets with or without wheat gluten. Aquac, 179; 45-56.

31.Santigosa, E., Sánchez, J., Médale, F., Kaushik, S., Pérez-Sánchez, J., Gallardo, M.A. (2008). Modifications of digestive enzymes in trout(Oncorhynchus mykiss) and sea bream(Sparus aurata) in response to dietary fish meal replacement by plant protein sources. Aquac, 282; 68-74.

32.Shafaeipour, A., Yavari, V., Falahatkar, B., Maremmazi, J.G.H., Gorjipour, E. (2008). Effect of canola meal on physiological and biochemical parameters in rainbow trou(Oncorhynchus mykiss). Aquacult. Nutr, 14(2); 110-119.

33.Shewry, P.R., Halford, N.G., Belton, P. S., Tatham, A.S. (2002). The structure and properties of gluten: An elastic protein from wheat grain. Philos. Trans. R. Soc. Lond. B. Biol. Sci, 357(1418); 133–142.

34.Sitjà-Bobadilla, A., Peña-Llopis, S., Gómez-Requeni, P., Médale, F., Kaushik, S. (2005). Effect of fish meal replacement by plant protein sources on non-specific defense mechanisms and oxidative stress in gilthead sea bream(Sparus aurata). Aquac, 249(1-4); 387-400.

35.Soltan, M.A., Hanafy, M.A., Wafa, M.I. (2008). Effect of replacing fish meal by a mixture of different plant protein sources in Nile tilapia(Oreochromis niloticus) diets. Glob. Vet,2(4); 157-164.

36.Storebakken, T., Shearer, K.D., Baeverfjord, G., Nielsen, B.G., Asgard, T., Scott, T.M., et. al. (2000). Digestibility of macronutrients, energy and amino acids, absorption of elements and absence of intestinal enteritis in Atlantic salmon, Salmo salar, fed diets with wheat gluten. Aquac, 184; 115–132.

37.Tusche, K., Arning, S., Wuertz, S., Susenbeth, A., Schulz, C. (2012). Wheat gluten and potato protein concentrate-Promising protein sources for organic farming of rainbow trout(Oncorhynchus mykiss). Aquac, 344-349; 120-125.