تحلیل اسطوره‌ای ـ بینامتنی رمان حیرانی براساس نظریه آلوده‌انگاری ژولیا کریستوا

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 5، دوره 15، شماره 54، اردیبهشت 1398، صفحه 135-161   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسنده

فاطمه زمانی

دانش‌آموخته دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه سمنان

چکیده

ژولیا کریستوا با طرح نظریة بینامتنیت و با تکیه بر مباحث زبان‌شناسی و روان‌کاوی، رویکردهای نوینی برای تحلیل متون ارائه داده است. براساس نظریة «آلوده‌انگاری» که برآمده از دیدگاه‌های پساساختارگرایانه کریستواست، آفرینش‌گر ادبی به مثابة فاعل سخنگوی از خلال زبان نشانه‌ای از آلودگی‌های پیرامون خود برائت می‌جوید و به منظور تطهیر خود و جامعة پیرامونش، راه‌حل‌هایی ارائه می‌دهد از جمله پناه بردن به عالم اساطیر و کهن‌الگوها. در این جستار، کنش‌های شخصیت‌های رمان حیرانی اثر محمدعلی سجادی بر مبنای نظریة آلوده‌انگاری که خود تلفیقی است از نظریات روان‌کاوی و نشانه‌شناسی، برای رهایی از پدیده‌های آلوده مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است و نتیجة این بررسی نشان می‌دهد که نویسنده در راستای رهایی از آلودگی‌های فردی و اجتماعی به کهن‌الگوی آب، آنیما، جاودانگی، کوه و عدد هفت و همچنین شخصیت‌های اسطوره‌ای نظیر سیاوش و بهرام، مهر و گاو مقدّس و غیره نظر داشته است. از این حیث، این رمان از روابط اسطوره‌ای ـ بینامتنی به‌ویژه با شاهنامه و داستان سیاوش برخوردار است.

کلیدواژه‌ها

کریستوا؛ بینامتنیت؛ آلوده‌انگاری؛ اسطوره؛ رمان حیرانی

مراجع

احمدی، بابک. 1372. ساختار و تأویل متن. تهران: مرکز.

آلن، گراهام. 1384. بینامتنیت. ترجمة پیام یزدانجو. تهران: مرکز.

باباخانی، مصطفی. 1392. کاربرد کهن‌الگو در شاهنامه. تهران: جامی.

بندهش. ۱۳۸۵. به کوشش فرنبغ دادگی. گزارنده مهرداد بهار. تهران: توس.

تواضعی، رسول. 1373. «نقش و تأثیر عدد هفت در شاهنامه»، نشریة ادبستان فرهنگ و هنر. ش52. صص 47- 40.

جوانشیر، ف.م. 1380. حماسة داد: بحثی در محتوای سیاسی شاهنامه فردوسی. تهران: جامی.

رویانی، وحید و منصور حاتمی‌نژاد. 1394. «سیاوش و اسطورة بازگشت جاودانه». فصلنامۀ ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س۱۱. ش40. صص: 261-239.

سجادی، محمدعلی. 1373. حیرانی. تهران: اوجا.

سلیمی‌کوچی، ابراهیم و فاطمه سکوت جهرمی. 1393. «کاربست نظریة آلوده‌انگاری کریستوا در شعر دلم برای باغچه می‌سوزد فروغ فرخ زاد». فصلنامة جستارهای زبانی. دوره۱۰. ش۱. صص 106- 89.

صدقه، جان. 1378. «درخت در اساطیر کهن». ترجمة محمد رضا ترکی. نشریة شعر. ش۲۶. صص 45- 40.

عباسپور اسفدن، حسنعلی و احمد رنجبر .1393. «جلوه‌های آرمان‌شهر و شهریار آرمانی فردوسی با جستاری در داستان سیاوش».  فصلنامۀ ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س10. ش35. صص: 212- 179. 

فاضلی، فیروز و ابراهیم کنعانی. 1392. «سیاوش شخصیتی آیینی و رازناک در شاهنامه»، پژوهشنامة زبان و ادب فارسی. س ۴. ش ۱. صص 108- 93.

فردوسی، ابوالقاسم. 1393. شاهنامه، (از روی نسخة چاپ مسکو). به کوشش سعید حمیدیان. تهران: قطره.

ـــــــــــــــــــــــــ . 1388. شاهنامه. تصحیح جلال خالقی مطلق. دفتر دوم. کالیفرنیا و نیویورک: بنیاد میراث ایران و بیبلیوتکا پریسکا.

فیروزی، آزیتا و مجید اکبری. 1391. «مفهوم معناکاوی در اندیشة ژولیا کریستوا». دو فصلنامه فلسفی شناخت. پژوهشنامة علوم انسانی. ش 1/67. صص131-111.

قرشی، امان الله. 1380. آب و کوه در اساطیر هند و ایرانی. تهران: هرمس.

کریستوا، ژولیا. 1388. فردیت اشتراکی. ترجمة مهرداد پارسا. تهران: روزبهان.

ماتیوز، اریک. 1378. فلسفة فرانسه در قرن بیستم. ترجمة محسن حکیمی. تهران: ققنوس.

معین، محمد. 1384. تحلیل هفت‌پیکر نظامی. تهران: معین.

مقدادی، بهرام. 1393. دانش‌نامة نقد ادبی از افلاطون تا به امروز. تهران: چشمه.

مکاریک، ایرناریما. 1385. دانش‌نامة نظریه‌های ادبی معاصر. ترجمة مهران مهاجر و محمد نبوی. تهران: آگه

مک‌آفی، نوئل. 1392. ژولیا کریستوا. ترجمة مهرداد پارسا. تهران: مرکز.

نامور مطلق، بهمن. 1394. درآمدی بر بینامتنیت نظریه و کاربردها. تهران: سخن.

هینلز، جان راسل. 1387. شناخت اساطیر ایران. ترجمة ژاله آموزگار و احمد تفضلی. تهران: چشمه.

English Source

Rabau, Sophi. (2002). L'intertextualité. Paris: Flammarion.

Piégay-GrosN. (1996). Introduction à l'intertextualité.Paris: Dunod.

Kristeva, Julia. (1982). Powers of Horror: An Essay on Abjection. New York: Columbia University Press.