بررسی مبانی معرفت‌شناختی نظریۀ جبر و اختیار در کشف‌المحجوب هجویری

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 6، دوره 15، شماره 54، اردیبهشت 1398، صفحه 163-190   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

رضا سمیع‌زاد¹؛ اسماعیل گلرخ ماسوله^{* 2}

¹استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بین‌المللی امام خمینی (ره) واحد قزوین

²دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره) واحد قزوین

چکیده

در این مقاله آراء معرفت‌شناختی هجویری در باب جبر و اختیار بررسی می‌شود و در خلال آن برخی مسائل دیگر که به نحوی با آن در ارتباط هستند، مورد تحلیل قرار می‌گیرند. از آنجایی که برخی از متصوفه نظیر هجویری به این نتیجه رسیده‌اند که برای بر کنار داشتن آثارشان از انحرافات فکری و اجتماعی، تبیین معرفتی آن‌ها ضروری است لذا، تحلیل آرای آشکار و پنهان معرفتی صاحبان چنین آثاری در شناخت موضع معرفتی و مذهب آن‌ها بسی راهگشاست و ضروری به نظر می‌رسد. در بررسی دیدگاه‌های هجویری چنین به نظر می‌رسد که جز مسئلۀ قبض و بسط که بیشتر ناظر بر حالات درونی و نفسانی انسان است، آن دسته از آرای او که به نحوی مربوط به اعمال و حوزۀ اختیارات و مسئولیت‌های انسانی است، غالباً متأثر از آراء ماتریدیه باشد.

کلیدواژه‌ها

جبر و اختیار؛ کسب؛ کشف‌المحجوب؛ معرفت‌شناسی؛ هجویری

مراجع

قرآن کریم. 

اشعری، ابوالحسن علی‌بن اسماعیل. 1362.  مقالات الاسلامیین و اختلاف المصلیّن. ترجمۀ محسن مؤیدی.‌ چ1. تهران: امیرکبیر.

بغدادی، عبدالقاهر. 1344. الفرق بین الفرق. ترجمۀ محمد جواد مشکور. چ2. تهران: امیرکبیر.

حافظ شیرازی،شمس‌الدین محمد. 1377. دیوان. تصحیح محمد قزوینی و قاسم غنی. به اهتمام عبدالکریم جربزه دار. چ6. تهران: اساطیر.

شریف، میان محمد. 1362. تاریخ فلسفه در اسلام. گردآوری و ترجمه زیر نظر نصرالله پور جوادی. چ1. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

شفیعی کدکنی،محمدرضا. 1391. دفتر روشنایی. گردآوری از محمدبن علی سهلگی. چ7. تهران: سخن.

ــــــــــــــــــــــــــ .1381. موسیقی شعر. چ7. تهران: آگه.

شهرستانی، محمدبن عبدالکریم. 1383. توضیح الملل؛ ترجمه ملل و نحل. با مقدمه و تصحیح محمدرضا جلالی نائینی. چ6. تهران: اقبال.

شیخ‌الاسلامی، اسعد. 1363. تحقیقی در مسائل کلامی. چ2. تهران: امیرکبیر.

علامه حلّی، جمال‌الدین. 1388. کشف‌المراد؛ شرح تجرید الاعتقاد خواجه نصیرالدین محمد طوسی. ترجمۀ ابوالحسن شعرانی. تهران: اسلامیه.

فروغی، محمدعلی. 1379. سیر حکمت در اروپا. چ7. تهران: زوار.

کاپلستون، فریدریک.1380. تاریخ فلسفه. ترجمۀ غلامرضا اعوانی. چ1. تهران: سروش و علمی و فرهنگی.

کلینی رازی، ابوجعفر محمدبن یعقوب. 1372. اصول کافی. ترجمه و شرح سیّدجواد مصطفوی. تهران: دفتر نشر فرهنگ اهل بیت.

ماتریدی السمرقندی،ابومنصور محمد. 1986. کتاب التوحید. به کوشش و مقدمه فتح‌الله خلیف. بیروت: دارالمشرق.

معروف الحسنی، هاشم. 1978.  الشیعه بین الاشاعره و المعتزله. چ1. بیروت: دارالقلم.

مولوی، جلال‌الدین محمد. 1381. مثنوی معنوی. به تصحیح رینولد نیکلسون. چ14. تهران: امیرکبیر.

هجویری، ابوالحسن‌علی‌بن عثمان. 1384. کشف‌المحجوب. به تصحیح محمود عابدی. چ2. تهران: سروش.