امکان، مراتب و غایت معرفت مبتنی بر ادراک زیبایی در نظام معرفتی فخرالدین عراقی

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 9، دوره 15، شماره 54، اردیبهشت 1398، صفحه 253-282   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

سارا منوچهری مقدم¹؛ محمدرضا ریخته گران^{* 2}

¹دانشجوی دکتری فلسفه هنر دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات

²دانشیار فلسفه دانشگاه تهران

چکیده

در نظام معرفتی فخرالدین عراقی تلقی وحدت وجودی از خلقت عالم به شکل ستایش زیبایی‌های جهان اعیان به مثابه تجلیات حسن الهی ظاهر می‌شود. این مقاله با هدف تبیین معرفت‌شناختی ادراک زیبایی در اندیشۀ عراقی، با استفاده از روش توصیفی ـ تحلیلی ابتدا به تبیین جایگاه زیبایی در نظام فکری وی می‌پردازد و سپس مراتب و غایت ادراک زیبایی را در این نظام بررسی می‌کند. از جمله یافته‌های پژوهش این است که در نظر عراقی ادراک زیبایی محسوس، امکان و زمینه و شرط لازم برای معرفت حقّ در تجلیات گوناگون آن و سلوک معرفت‌شناختی به سوی اوست. تلقی زیبایی محسوس به مثابه تجلی حسن الهی با عنایت حقّ و جذبه‌ای از سوی او آغاز می‌شود و طی مقامات سلوک و در نهایت وصال و بقا باز با عنایت و جذبه برای کامل‌ترینان محقق می‌گردد. سیر در مراتب معرفت‌شناختی که در نظر عراقی همان احوال و مقامات عشق به حقّ و رؤیت او در تجلیات گوناگون است، مساوق و همزمان با استحاله و فرا رفتن در مراتب وجودی است.

کلیدواژه‌ها

حسن الهی؛ زیبایی؛ فخرالدین عراقی؛ معرفت؛ وحدت وجود

مراجع

قرآن کریم.

ابراهیمی دینانی، غلامحسین. 1390. اسماء و صفات حقّ. چ4. تهران: سازمان چاپ و انتشارات.

ــــــــــــــــــــــــــ . 1380. دفتر عقل و آیت عشق. ج1. تهران: طرح نو.

ابن‌عربی، محمد‌بن علی. 1388. اسرارالخلوة. تصحیح نجیب مایل هروی. چ3. تهران: مولی.

بختیاری‌نسب، سمیرا و خیرالله محمودی. 1397. «منظومه استعاره‌های مفهومی لمعات». فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد واحد تهران جنوب. س14. ش51. صص114-83.

جامی، نورالدین عبدالرحمان. 1383. اشعةاللمعات. تحقیق هادی رستگار مقدم گوهری. قم: بوستان کتاب.

جعفری، محمد‌تقی. 1381. زیبایی و هنر از دیدگاه اسلام. چ3. تهران: مؤسسه تدوین و نشر آثار علامه جعفری.

حکمت، نصرالله. 1384. حکمت و هنر در عرفان ابن عربی (عشق، زیبایی و حیرت). تهران: فرهنگستان هنر.

رازی، نجم‌الدین. 1386. رساله عشق و عقل. به اهتمام و تصحیح تقی تفضلی. چ5. تهران: علمی و فرهنگی.

رحیمی، آزاده سادات. 1388. «تبیین مشرب عرفانی عراقی با توجه به آثار (لمعات و غزلیات)». پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان.          

صابری، علی‌محمد. 1386.«حدیث عشق، عشق از دیدگاه چهار متفکر (میهمانی افلاطون، فی‌ حقیقة‌العشق سهروردی، سوانح‌العشاق غزالی، لمعات عراقی)». پایان‌نامۀ دکترای واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد اسلامی.         

عراقی، ابراهیم بن بزرگمهر. 1382. رساله لمعات و رساله اصطلاحات. به کوشش جواد نوربخش. چ 2. تهران: یلدا قلم.

ــــــــــــــــــــــــــ . 1363. لمعات به انضمام سه شرح از شروح قرن هشتم هجری. مقدمه و تصحیح محمد خواجوی. تهران: مولی.

ـــــــــــــــــــــــ . بی‌تا. کلیات. به کوشش سعید نفیسی. چ4. تهران: سنایی.

غریب حسینی‌نژاد کاخ، زهرا. 1389. «بررسی تطبیقی اندیشه‌های ابن‌عربی و فخرالدین عراقی». پایان‌نامۀ دکترای دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان.

قونوی، صدرالدین. 1385. فکوک، کلید اسرار فصوص‌الحکم. مقدمه و تصحیح و ترجمه و تعلیق محمد خواجوی. چ2. تهران: مولی.   

لاهیجی، شمس‌الدین محمد. 1391. مفاتیح الاعجاز فی شرح گلشن راز. مقدمه و تصحیح و تعلیقات محمدرضا برزگر خالقی و عفت کرباسی. چ10. تهران: زوّار.

محسنی‌نیا، ناصر و حسین علینقی. 1394. «نمود وحدت وجود و وحدت شهود در لمعات فخرالدین عراقی». ادبیات عرفانی. س7. ش12. صص 221-195.

مددپور، محمد. 1386. حکمت انسی و زیبایی‌شناسی عرفانی هنر اسلامی. چ2. تهران: سورۀ مهر.

مطهری، مرتضی. 1361. فطرت. تهران: انجمن اسلامی دانشجویان مدرسۀ عالی ساختمان.

منصوری لاریجانی، اسماعیل. 1385. مجموعه رسائل حکمی. تهران: مهدی القرآن.