فرآیند نظارت بر دستگاه‌ها و اشخاص حکومتی در نظام مبتنی بر حاکمیت الهی با نگاهی به قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران

فقه و مبانی حقوق اسلامی

مقاله 2، دوره 11، شماره 4، اسفند 1397، صفحه 23-42   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

محمد مهدی رسکتی¹؛ علی بابایی مهر^{* 2}؛ سید عسکری حسینی مقدم³

¹گروه حقوق، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی، شهرستان ساری،‌ ایران

²استادیار گروه حقوق عمومی، واحد چالوس، دانشگاه آزاد اسلامی، ساری، ایران * نویسنده مسئول

³استادیار گروه الهیات و معارف اسلامی-فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد ساری، دانشگاه آزاد اسلامی، ساری، ایران

چکیده

یکی از مهمترین انواع حاکمیت در طول تاریخ، تفکر حاکیت الهی بوده است و از آنجا که مدعی نوع صحیح حکومت می‌باشد باید نظارت‌‌های حکومتی آن هم کامل و جامع الاطراف باشد. آشنایی دقیق با تفکر شیعیان در باره‌ی حاکمیت الهی با در نظر گرفتن شرایط امروزی که قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران بر پایه آن بنا شده است تلفیق قابل تاملی است و می‌تواند در بررسی‌های تطبیقی مورد بهره‌برداری قرار گیرد تا یک گام دیگر در راستای نزدیک شدن به عدالت در حکومت داری برداشته شود.
این نظریه در طول تاریخ مورد سوء استفاده قرار می‌گرفت و با رنگ خواست خداوند، هر گونه بی عدالتی بر مردم تحمیل می‌شد. اما در حاکمیت واقعی الهی، هرگز خواست خداوند بر گسترش ظلم و ستم نبوده است لذا میان نظارت کردن بر حکومت و حق الهی حاکمیت، تضادی وجود نداشته است. ابزارهای متعددی برای کنترل حاکمان جامعه در نظر گرفته شد تا مسیر عدالت دچار انحراف نشود. در دیدگاه حاکمیت الهی ابتدا تمرکز بر نظارت‌های درونی افراد است و سپس بر نظارت‌های بیرونی تاکید می‌شود و علاوه بر تشکیلات حکومتی کنترل والیان، مردم نیز در این خصوص ذی حق بوده و تاکید بر مشارکت فعالانه آنها در پیشبرد امور حاکمیتی است. همچنین مطابق اصول دینی، استفاده از تجارب بشری با ملاحظه‌ی شرایط زمانی و مکانی نیز جایز شناخته شده است.

کلیدواژه‌ها

نظارت؛ حاکمیت؛ اسلام؛ رهبری؛ جمهوری اسلامی ایران

مراجع