بررسی فقهی و حقوقی ماهیت بیع در فضای مجازی

مجله پژوهش های فقه و حقوق اسلامی

مقاله 7، دوره 15، شماره 55، خرداد 1398، صفحه 137-162   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22034/ijrj.2019.665205

نویسندگان

مهدی محمدیان امیری¹؛ علیرضا عسگری^{* 2}؛ سید محمد مهدی احمدی²؛ سید حسن عابدیان²

¹دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد قم، دانشگاه آزاد اسلامی، قم، ایران

²استادیار فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد قم، دانشگاه آزاد اسلامی، قم، ایران

چکیده

با پدیدآمدن فروشگاه­های الکترونیکی و انجام بیع محیط این مدل از فروشگاه، این پرسش مطرح می­گردد ماهیت این بیع چیست؟ بعضی معتقدند این بیع از نوع معاطات است و احکام این بیع بر آن بار می­گردد. اما با بررسی­های صورت­گرفته در واقع این بیع همراه با عقد است، ولی همانند بیع سنتی نیست و بعضی از شرایط مندرج در آن را دارا نیست، بیع معاطات نیز نیست. زیرا در آن صیغه­ی بیع با علامت مطرح می­گردد. همچنین بیع غایب محسوب نمی­شود، زیرا طرفین از طریق اینترنت یکیدیگر را دیده و با توصیف کالا معامله انجام می­دهند. از طرفی ملاحظه می­شود در بیع در فضای مجازی مشتری فروشنده را با دادن پیام از قصد انجام بیع در آن محیط با خبر می­نماید و فروشنده نیز قصد خود بر انجام بیع را با ارائه­ی بنر و سایر فن­آوری­ها مطرح می­نماید. نگارندگان با اخد ملاک از نمونه­های اثبات شده به این نتیجه رسیده­اند، بیع در فضای مجازی مدل جدیدی از بیع است که همانند مدل سنتی­اش همراه با صیغه بوده و طرح آن با کتابت به کمک واسطه­های الکترونیکی انجام می­شود و می­تواند دارای نام جدیدی باشد، لذا آن را می­توان بیع مخابرات نامید تا علاوه بر حفظ نام بیع، اخباری بودن اعلام قصد در آن را بیان دارد.

کلیدواژه‌ها

بیع؛ فضای مجازی؛ معاطات؛ مخابرات

مراجع

1. قرآن مجید.
2. آل­عصفور بحرانی، یوسف بن احمد بن ابراهیم، (بی­تا)، الأنوار اللوامع فی شرح مفاتیح الشرائع، مصحح محسن آل­عصفور، ناشر مجمع البحوث العلمیه، قم، چاپ اول.
3. ابوحنیفه مغربى، نعمان بن محمد تمیمى، (1385)، دعائم الإسلام، ناشر مؤسسه آل البیت علیهم السلام، قم، چاپ دوم.
4. ابن شهر آشوب مازندرانی، رشید الدین محمد بن على، (1369)، متشابه القرآن و مختلفه، ناشر دار البیدار للنشر، قم، چاپ اول.
5. انصارى دزفولی، مرتضى بن محمد امین، (1411)، کتاب المکاسب المحرمه و البیع و الخیارات، منشورات دار الذخایر، قم، چاپ اول.
6. تبریزى، جواد بن على، (1416)، إرشاد الطالب إلى التعلیق على المکاسب، مؤسسه اسماعیلیان، قم، چاپ سوم.
7. جعفری لنگرودی، محمدجعفر، (1380)، ترمینولوژی حقوق، کتابخانه گنج دانش، تهران، چاپ یازدهم.
8. حسینی شیرازی، سید محمد، (1366)، موسوعه الاستدلالیه فی الفقه الاسلامی، مؤسسه الفکر الاسلامی، قم، چاپ اول.
9. حکیم، محمدتقی، (1418)، الأصول العامه فی الفقه المقارن، مجمع جهانی اهل بیت (ع)، قم، چاپ دوم.
10. خراسانى، محمد کاظم بن حسین، (1409)، کفایه الأصول، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، قم، چاپ اول.
11. خوانسارى، آقا جمال­الدین محمد بن آقا حسین بن محمد، (بی­تا)، التعلیقات على الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه، ناشر منشورات المدرسه الرضویه، قم، چاپ اول.
12. داوری، محمدرضا، آشنایی با امنیت تجارت الکترونیکی موجود در سایت ssu.ac.ir.
13. ذوالقدر، حسین، قاسم­زاده عراقی مرتضی، (1391)، بررسی نقش شبکه­های اجتماعی در بازنمایی دهکده جهانی مک لوهان، نشریه فرهنگ ارتباطات، دوره دوم، شماره 8، زمستان، صفحات 118 تا 141.
14. رضایی، علی، (1387 )، حقوق تجارت الکترونیکی، نشر میزان، تهران، چاپ اول.
15. سبزوارى، سید عبد الأعلى، (1413)، مهذّب الأحکام، مؤسسه المنار، قم، چاپ چهارم.
16. سلیمانی آملی، حسین، (1394)، منطق باب فلسفه، ناشر انتشارات زوار، تهران، چاپ اول.
17. شبیری زنجانى، سید موسى، (1419)، کتاب نکاح، ناشر مؤسسه پژوهشى راى‌پرداز، قم، چاپ اول.
18. شهید اول، محمد بن مکى عاملی، (1417)، الدروس الشرعیه فی فقه الإمامیه، ناشر دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه، قم، چاپ دوم.
19. شیخ حر عاملى، محمد بن حسن، (1409)، وسائل الشیعه، ناشر مؤسسه آل البیت علیهم السلام‏، قم‏، چاپ اول.
20. صدری، سید محمد، (1392)، معاملات الکترونیک، اندیشه­های حقوقی، تهران، چاپ پنجم.
21. طباطبایی یزدى، سید محمد کاظم، (1419)، العروه الوثقى، ناشر دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه، قم، چاپ اول.
22. طباطیایی یزدى، سید محمد کاظم، (1428)، العروه الوثقى مع التعلیقات، ناشر انتشارات مدرسه امام على بن ابى طالب علیه السلام، قم چاپ اول
23. طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن، (1407)، الخلاف، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه، قم، چاپ اول.
24. طوسى، محمد بن الحسن‏، (1407)، تهذیب الأحکام، دار الکتب الإسلامیه‏، تهران، چاپ چهارم.
25. طوسى، ابو جعفر محمد بن حسن، (1387)، المبسوط فی فقه الإمامیه، ناشر المکتبه المرتضویه لإحیاء الآثار الجعفریه، محقق سید محمدتقی کشفی، تهران، چاپ سوم.
26. طوسى، محمد بن الحسن‏، (1390)، الإستبصار فیما اختلف من الأخبار، مصحح حسن الموسوى‏ الخرسان، دار الکتب الإسلامیه، تهران، چاپ اول.
27. طهرانی، شیخ آقا بزرگ، (1403)، الذریعه الی تصانیف الشیعه، انتشارات اسماعیلیان، قم، چاپ اول.
28. علامه حلی، حسن بن یوسف بن مطهر، (1414)، تذکره الفقهاء، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، قم، چاپ اول.
29. علامه حلّى، حسن بن یوسف بن مطهر اسدى، (1419)، نهایه الإحکام فی معرفه الأحکام، مؤسسه آل­البیت علیهم السلام، قم، چاپ اول.
30. غروی نائینی، میرزا محمد، (1413)، المکاسب و البیع، ناشر دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه، مقرر میرزا محمدتقی آملی، قم، چاپ اول.
31. فخرالمحققین حلی، محمد بن حسن بن یوسف، (1387)، إیضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، مصحح سید حسین موسوى کرمانى- على‌پناه اشتهاردى- عبدالرحیم بروجردى،  مؤسسه اسماعیلیان، قم، چاپ اول.
32. فیض کاشانى، محمدمحسن بن شاه مرتضى، (1406)، الوافی، کتابخانه امام أمیرالمؤمنین على علیه السلام، اصفهان، چاپ اول.
33. کاشف الغطاء نجفی، على بن جعفر بن خضر، (1422)، شرح خیارات اللمعه، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه، قم، چاپ اول.
34. کاشف الغطاء نجفی، حسن بن جعفر بن خضر‌، (1422)، أنوار الفقاهه- کتاب البیع، مؤسسه کاشف الغطاء‌، نجف الاشرف، چاپ اول.
35. کاشف الغطاء نجفی، عباس بن حسن بن جعفر، (بی­تا)، الفوائد الجعفریه، مؤسسه کاشف الغطاء، بی­جا.
36. کشی، محمد بن عمر، (1404)، اختیار معرفه الرجال، خلاصه کننده محمد بن حسن طوسی، مصحح محمدباقربن محمد میرداماد، محقق مهدی رجایی، مؤسسه آل البیت، قم، چاپ اول.
37. کلینى، محمد بن یعقوب بن اسحاق، (1407)، الکافی، مصحح علی اکبر غفارى و محمد آخوندى، دار الکتب الإسلامی، تهران، چاپ چهارم.
38. مؤسسه خدمات کامپیوتری نور، نرم افزار رجالی داریه النور، به آدرس الکترونیکی noorsoft.org
39. مجاهد، اسامه ابوالحسن، (2003 )، خصوصیه التعاقد عبر الانترنت، دار النهضه العربیه، قاهره، طبعه ثانیه.
40. محقق کرکی، على بن حسین‌ عاملی، (1409)، رسائل، ناشر کتابخانه آیه الله مرعشى نجفى و دفتر نشر اسلامى، محقق محمد حسون، قم، چاپ اول.
41. مصطفوی خمینى، سید روح اللّه، (بی­تا)، کتاب البیع، مقرر محمدحسن قدیری، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى، تهران، چاپ اول.
42. معاونت آموزش و تحقیقات قوه­ی قضائیه، (1389)، قواعد حقوق تجارت الکترونیک، انتشارات جنگل، تهران، چاپ اول.
43. مکارم شیرازی، ناصر، (1422)، الربا و البنک الإسلامی، مصحح ابوالقاسم علیان نژادی، انتشارات مدرسه امام على بن ابى طالب علیه السلام، چاپ اول‌.
44. مکارم شیرازى، ناصر، (1425)، أنوار الفقاهه - کتاب البیع،  انتشارات مدرسه الإمام علی بن أبی طالب علیه السلام، قم، چاپ اول.
45. ملکى اصفهانى، مجتبى، (1379)، فرهنگ اصطلاحات اصول، بی­نا، قم، چاپ اول.
46. موسوی بجنوردی، سید محمد، (1388)، فقه مدنی، ناشر انتشارات مجد، تهران، چاپ اول.
47. موسوی بجنوردی، سید محمد، (1387)، اندیشه­های حقوقی 2 (حقوق مدنی و کیفری)، به کوشش ابوالفضل احمدزاده، ناشر انتشارات مجد، تهران، چاپ اول.
48. موسوی خویى، سید ابوالقاسم، (1418 )، موسوعه الإمام الخوئی، ناشر مؤسسه إحیاء آثار الإمام الخوئی ره، قم، چاپ اول.
49. موسوی قزوینى، سید على، (1424)، ینابیع الأحکام فی معرفه الحلال و الحرام، مصحح سید على علوى قزوینى- سید عبد الرحیم جزمئى قزوینى، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه، قم، چاپ اول.
50. اصفهانى، سید ابو الحسن، (1393)، وسیله النجاه، شارح سید محمدرضا موسوس گلپایگانی، چاپخانه مهر، قم، چاپ اول.
51. نراقى، مولى محمدمهدى بن ابى­ذر، (1425) أنیس التجار، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه، قم، چاپ اول.
52. نکونام، محمدرضا، (1428)، تحریر التحریر، انتشارات ظهور شفق، قم، چاپ اول.
53. نورى مازندرانی، حسین بن محمدتقى‏، (1408)، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل‏، مؤسسه آل البیت علیهم السلام‏، قم‏، چاپ اول.
54. هاشمی شاهرودى، سید محمود و همکاران، (1426)، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، مؤسسه دائره المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل بیت علیهم السلام، قم، چاپ اول.