مکان‌یابی مراکز بیمارستانی با تکیه‌بر مخاطرات طبیعی و با بهره‌گیری از مدل تحلیل شبکه‌ای (ANP) نمونه موردی (منطقه پنج شهر تهران)

آمایش محیط

مقاله 7، دوره 12، شماره 44، خرداد 1398، صفحه 127-156   

نوع مقاله: پژوهشی

نویسندگان

عبدالحمید قنبران¹؛ فرهاد حسینعلی²؛ سید باقر حسینی³؛ پیمان بهرامی دوست^{* 4}

¹(دانشیار دانشکده مهندسی معماری و شهرسازی، دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی)

²(استادیار گروه نقشه‌برداری دانشکده مهندسی عمران، دانشگاه تربیت شهید رجایی)

³دانشیار و عضو هیات علمی دانشکده مهندسی معماری و شهرسازی، دانشگاه علم و صنعت ایران

⁴(کارشناسی ارشد مهندسی معماری دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی)

چکیده

مکان‌یابی کاربری‌های مهم شهری ازجمله تصمیمات تأثیرگذار در مقیاس فضاهای درمانی به شمار می رود که اغلب با تصمیمات پیچیده مدیران شهری مواجه می شود، در این پژوهش بر آنیم به مکان‌یابی مراکز بیمارستانی با تکیه ‌بر مخاطرات طبیعی و با استفاده از مدل تحلیل شبکه‌ای(ANP) بپردازیم.
در این تحقیق از روش توصیفی‌_تحلیلی استفاده‌ شده که در آن فهرستی از معیارهای مکان‌یابی مراکز بیمارستانی استخراج شد، سپس به دلیل وجود تفاوت در میزان تأثیرگذاری معیارها و داشتن رابطه درونی برخی از شاخص‌ها، با استفاده از تکنیک ANP، مقایسات زوجی مؤلفه‌ها توسط بیست نفر از اساتید و کارشناسان خبره درزمینه شهرسازی، برنامه‌ریزی شهری، معماری و مخاطرات طبیعی، صورت گرفت و وزن هر یک از آن‌ها محاسبه گردید. در ادامه با توجه به تعداد معیارها و وزن نهایی زیرمعیارها، لایه‌های موردنیاز در محیط سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) ایجاد گردید.
یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که مکان‌یابی فعلی بیمارستان‌های فعلی در سطح منطقه 5 شهر تهران ازنظر توجه به مخاطرات طبیعی بخصوص زلزله نامطلوب بوده. همچنین بر اساس یافته‌های حاصل از تلفیق لایه‌های اطلاعاتی سه ‌نقطه جدید برای ایجاد مراکز بیمارستانی ارائه شد و از این میان با تشکیل جدول SWOT و با نظر کارشناسی شده توسط متخصصین مکان مناسب برای احداث یک بیمارستان ارائه شد. یافته‌های پژوهش می‌تواند به مدیران شهری در زمینه درک و اولویت‌بندی مسائل مدیریت شهری و یافتن راه‌حل‌هایی در این زمینه کمک کند

کلیدواژه‌ها

مکان‌یابی؛ مراکز بیمارستانی؛ مخاطرات طبیعی؛ سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS)؛ تحلیل شبکه‌ای ANP

مراجع

 

1)      ابراهیم‌زاده، عیسی، محسن احدنژاد، حسن ابراهیم‌زاده آسمین، یوسف شفیعی (1389). برنامه‌ریزی و سا ماندهی فضایی_ مکانی خدمات بهداشتی درمانی با استفاده از Gis نمونه موردی شهر زنجان، پژوهش‌های جغرافیا انسانی، شماره 73 ص 52.

2)      احد نژاد روشتی محسن، حسین قادری، محمدهادیان، پیام حقیقت فرد، بنفشه درویشی‌تری، الهام حقیقت فرد، بیتا سادات زرگری، آرش بردبار (1394).مکان‌یابی بهینه مراکز درمانی شهری با استفاده از:Gis منطقه 11 شهر تهران، مجله دانشگاه علوم پزشکی فسا، سال چهارم، شماره 4، زمستان.

3)      احدنژاد روشتی محسن، مهدی مدیری، سعید آرایش،)1392(.مکان‌یابی مراکز بیمارستانی با رویکرد پدافند غیرعامل با استفاده از الگوریتم رقابت استعماری (نمونه موردی منطقه 3 تهران)، مجله جغرافیا و توسعه ناحیه‌ای، شماره بیست ویکم،230.

4)      اسمیت، کیت (1382)«مخاطرات طبیعی»، ترجمه ابراهیم مقیمی و شاپور گودرزی‌نژاد، چاپ اول، تهران؛ سمت.

5)      باقیانی مقدم، محمدحسین و احرام پوش، محمدحسین (اصول و کلیات خدمات بهداشتی)، چاپ دوم یزد: انتشارات شبنم 1387.

6)      بحرینی، سید حسن،(1377). فرایند طراحی شهری. تهران: انتشارات دانشگاه تهران،ص52.

7)      بمانیان محمدرضا، رفیعیان مجتبی، خالصی محمدمهدی، بمانیان رضا، کاهش خطرپذیری شهر از بلایای طبیعی (زلزله) از طریق برنامه‌ریزی کاربری زمین (مطالعه موردی: ناحیه 5 منطقه 3 تهران)( 1391). دو فصلنامه علمی پژوهش مدیریت بحران، شماره دوم، پاییز و زمستان،ص23.

8)      بهرامی، سرگل (1387). تحلیل شبکه خدمات فوریت‌های پزشکی با استفاده از Gis(مطالعه موردی: شهر اصفهان) پایان‌نامه کارشناسی ارشد. اصفهان: گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری دانشگاه اصفهان.

9)      جواد میکانیکی، حجت‌الله صادقی (1391). مکان‌یابی مراکز بهداشتی درمانی (بیمارستان‌ها) شهر بیرجند، از طریق فرآیند تحلیل سلسله شبکه‌ای (ANP) و مقایسه زوجی در محیط Gis، فصلنامه علمی پژوهشی آمایش محیط، شماره-19.

10)  حسینعلی، فرهاد؛ ملک، محمدرضا و سیلاوی، طلوع (1389).واکاوی روش‌های تصمیم‌گیری چندمعیارة AHP و ANP در مکان‌یابی بهینه پل عابر پیاده در محیط GIS، مهندسی فناوری اطلاعات مکانی، سال یکم، شماره 1، ص 31-41.

11)  حسینی سید‌هادی ، ابوالفضل صدیقی، حسن امینی (1392). آسیب‌شناسی بیمارستان‌های شهر مشهد با تأکید بر پدافند غیرعامل. مطالعه موردی: بیمارستان رضوی و امام رضا، فصلنامه علمی پژوهشی جغرافیا، پاییز1393 , دوره  12 , شماره  42 ; از صفحه 211 تا صفحه 238.

12)  خیاطان، مهدی؛ نصیری پور امیر اشکان؛ امینی، میلاد ومحمد نژاد، سید محسن (1389). عوامل موثر بردسترسی افراد به خدمات ارائه شده از دیدگاه کارکنان در مراکز بهداشتی درمانی شهری شبکه بهداشت و درمان شهرستان ری، مجله دانشکده پیراپزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران (پیاورد سلامت) دوره 4 شماره 3 و 4، ص 18-27.

13)  رضایی محمدرضا، صفر قائد رحمتی، سید مصطفی حسینی، (1393)، مکان‌یابی مراکز امدادرسانی در شهر یزد با استفاده از فرآیند تحلیل شبکه‌ای و Gis Fuzzy، پژوهش‌های جغرافیای انسانی، دوره 46 شماره 1، ، ص 90.

14)  روستایی، شهرام و ایرج جباری (1386)، «ژئو مورفولوژی مناطق شهری» چاپ اول، تهران، سمت.

15)  زبردست اسفندیار (1380)، کاربرد فرایند تحلیل سلسله مراتبی AHP در برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای، هنرهای زیبا، معماری و شهرسازی، شماره 10، صص 12-21.

16)  زبردست اسفندیار (1388)، کاربرد فرایند تحلیل شبکه‌ای ANP در برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای، هنرهای زیبا، معماری و شهرسازی ،شماره 40، صص 90-79.

17)  زنگی آبادی، علی و نازنین تبریزی (1385).زلزله تهران و ارزیابی آسیب‌پذیری مناطق شهری، پژوهش‌های جغرافیایی، شماره56 ص130-115.

18)  زیاری، کرامت الله (1380). برنامه‌ریزی پدافند و پناهگاه شهری، نشریه صفه، سال 11، شمار ة32 ، بهار و تابستان 1389.

19)  زیاری،کرامت‌الله، محمدی ده­چشمه، مصطفی، پوراحمد، احمد، قالیباف، محمد باقر(1391).اولویت بخشی به ایمن سازی بافت فرسوده کلان شهر کرج با استفاده از مدل ارزیابی چند معیاره، پژوهش‌های جغرافیای انسانی، شماره 79، ص1-14.

20)  سید علی علوی، علی احمدآبادی، محمد مولائی قلیچی، کاظم برهان (1391)، مکان گزینی مناسب بیمارستان‌های شهری با استفاده از تکنیک‌های تلفیقی مدل تحلیلی تصمیم‌گیری چند معیارِ و تحلیل‌های فضایی سیستم اطلاعات جغرافیایی (Gis) مطالعه موردی: منطقه 7 تهران. فصلنامه پژوهشی بیمارستان،13.

21)  طرح تفصیلی مناطق شهر تهران و سازمان نوسازی شهر تهران-(1386) http://atlas.tehran.ir.

22)  عرب احمدى، مریم1386. ماهنامه‌ی شهرداری‌ها شماره 81، انتشارات سازمان شهرداری‌ها و دهداری‌های کشور، تهران.

23)  عبدالهی، علی اصغر، شرفی، حجت الله، صباحی، یاسر(1395)،تاب آوری نهادی و کالبدی- محیطی اجتماعات شهری در جهت بحران‌های طبیعی، زلزله(مطالعه موردی شهر کرمان)،نشریه علمی پژوهشی آمایش محیط،شماره42،ص165-186.

24)  عزیزی، محمد مهدی؛ اکبری، رضا (1387). ملاحظات شهرسازی در سنجش آسیب پذیری شهر‌ها از زلزله، مطالعه موردی،فرحزاد تهران.نشریه هنر‌های زیبا، شماره34،27.

25)  فیروز جمالی، میر ستار صدر موسوی، مهدی اشقلی، ارزیابی الگوهای مکان‌یابی بیمارستان‌ها در شهر تبریز(1393). نشریه عامل پژوهشی جغرافیا و برنامه‌ریزی سال 18، شماره 47 ص26.

26)  فتوحی، صمد، کیانی، سجاد (1393)، ریز پهنه‌بندی ریسک شهری با استفاده از مدل فرایند تحلیل سلسله مراتبی (مطالع موردی: شهر نهاوند)، نشریه علمی ­پژوهشی آمایش محیط،دوره8، شماره29،تابستان1394، ص133-152.

27)  محمدرضا پورمحمدی،(1382). کاربری اراضی شهری، انتشارات حکمتیان ،ص113.

28)  محمدی، محمد، مظفری، غلامعلی، فروتن زاده منوچهر، نوریان فرشاد(1382).ارزیابی و مکان‌یابی مراکز خدمات بهداشتی درمانی با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی، مطالعه موردی؛ منطقه 5 شهر تهران، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه یزد.

29)  مرکز مطالعات زلزله و زیست محیطی تهران بزرگ(1380)، مطالعه ریز پهنه‌بندی زلزله تهران بزرگ، گزارش نهایی.

30)  ملکی، قاسم(1383). اقتصاد مهندسی ابزار طراحی نظام انگیزش نوسازی. فصلنامه هفت شهر. سال پنجم، شماره پانزدهم و شانزدهم،21.

31)  نظریان، اصغر؛ کریمی، ببراز (1388). ارزیابی توزیع فضایی و مکان‌یابی ایستگاه‌های آتش‌نشانی شهر شیراز با استفاده از GIS، فصل‌نامه جغرافیایی چشم‌انداز زاگرس، دوره 1، شماره 2، ص 5-19.

32)  ولی زاده ،رضا.(1384). مکان‌یابی مراکز آموزشی با استفاده از Gis مطالعه موردی؛ مدارس ابتدایی تبریز، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، تهران، دانشگاه تربیت‌معلم،ص7.

33)  یغفوری، حسین؛ کاشفی دوست، دیمن و قادرمرزی، جمیل (1392). تحلیلی بر پراکنش و توزیع مراکز درمانی و مکان یابی بهینه درمانگاه‌های جدید (نمونه موردی: شهر پیرانشهر). فصلنامه آمایش محیط، شماره 25، ص 129-148.

1)      Abdolahi, M., 2004, Crisis Management in Urban Areas, Publications of the Country's Municipalities, Third Edition, Tehran.

2)      Albert, D. et al (eds) (2005), “GIS and Remote Sensing Application and the Health Sciences”, Chelsea: Ann Arbor Press.

3)      Arslan, O, & Deha, I. (2008). SWOT analysis for safer carriage of bulk liquid chemicals in tankers Journal of Hazardous Materials, 154(1), 901–913.

4)      Cowan, P. (1965). "Hospital in Towns: Location and Siting”,Architectural Review,no(5):pp.417-21.

5)      Cowan, p. (1969)," Hospital Siting and Location in Relation to urban land use and development", unpublished Ph.D.thesis, London university.

6)      Cowan, p.1967, Hospital systems and systems of hospitals."Transactions of the Bartlett Society, (5):pp.103 22.

7)      Chung, S.H, A.H.L. Lee, and W.L. Pearn, (2005), Analytic network process (ANP) approach for product mix planning in semiconductor fabricator, International Journal of Production Economics, Vol. 96, pp. 15-36.

8)      Cowan,P. (1963)," The Size of Hospitals”, Medical Care, (1): PP. 1-9

9)      Curtis, Sara E. (2004), “Social Exclusion, Health and Healthcare: The Case of the National Health Service in England; In Roger Lee &David M.Smith(eds) Geographies and Moralities: International Perspectives on Development”, Justice and Place Process, Oxford: Blackwell.

10)  Garcia-Melon, Monica, Javier Ferris-Onate, Jeronimo Aznar-Bellver, Pablo Aragonés-Beltran, and Rocio Poveda-Bautista (2008), Farmland appraisal based on the analytic network Process, Journal of Global Optimization, Vol. 42, pp.143-155.

11)  Ghafari, S, et al, evaluation of Land use compatibility using fuzzy multi-criteria decision: 2010, Journal of Urban and Regional Studies. No.4, P.62

12)  Godland, S. (1961), “Population, Regional Hospitals, Transport Facilities and Region: Planning the Location of Regional Hospitals in Sweden; Lund Studies in Geography, Series B, Human Geography, 21, PP. 3-32.

13)  Habitat, 2003, United Nations Human Settlement Program Me (Unhs), Disaster Management Program Me of Un- habitat, Retrieved from: http://www.habitat.org.

14)  Hare, Timothy, S. & Holly R. Barcus (2007), “Geographical Accessibility and Kentucky`s Heart-Related Hospital Services” Applied Geography (27): PP. 181- 205

15)  Jones PK, Jones SL, Yoder L, 1982. Hospital location as a determinant of emergency room utilization patterns. Public Health Rep 97, 445-451.

16)  Kavosi Z, Ravangard R, Ostovar R, ValiL (2010). How is the hospital's organization and how it works? Tehran: Jihad University Press. P:1.

17)  Kohli, S. et al (1995), “Distance from the Primary Health Center: A GIS Method to Study Geographical Access to Health Care”, Journal of Medical Systems, (19) 6: PP. 425-436

18)  Kwang-Soo Lee, Kyeong-Jun Moon, Hospital distribution in a metropolitan city: assessment by a geographical information system grid modelling approach, Geospatial Health 8(2), 2014, pp. 537-544.

19)  Liang, L, K, Chih Huang, W, & Yuan Teng, J. (2009). Locating the competitive relation of global Logistics Hub using quantitative SWOT analytical method. Qual Quant, 43(1), 87–107.

20)  Love, D. & P. Lindquist (1995), “The Geographical Accessibility of Hospitals to the Aged: A Geographic Information System Analysis within Illinois”, Health Services Research (29) 6:PP.629- 651.

21)  Luo, Wei & Fahui Wang (2003), “Spatial Accessibility to Primary Care and Physician Shortage Area Designation: A Case Study in Illinois with GIS Approach”; In Omar A. Khan (ed), Geographic Information Systems and Health Applications, Hershey: IDEA Group Publishing, PP. 260-288

22)  M. H. Vahidnia*, A. Alesheikh, A. Alimohammadi,2009.Hospital site selection using fuzzy AHP and its derivatives,Journal of Environmental Management, 3048–3056

23)  Majnonian Henrico, 1995, The Topics of Parks, Green Spacial & Promenades in TehranCity, Tehran Municipality

24)  Malkzewski, J. (1999). GIS and Multicriteria Decision Analysis. John Wiley & Sons INC. 392 Pages.

25)  Murad Abdelkader (2007). “Creating a GIS Application for Health services at Jeddah City”, Computers in Biology & Medicine (37), pp879-889. Hare, Timothy, S. & Holly R. Barcus (2007), “Geographical Accessibility and Kentucky`s Heart-Related.

26)  Perry, Baker & Wil Gesler (2000), “Physical Access to Primary Health Care in Andean Bolivia”, Social Science & Medicine (50): P. 1177-1188.

27)  Pettit, Christopher, D. Pullar, and R. Stimson. "An Integrated Multi-Scaled Decision Support Framework Used in the Formulation and Evaluation of Land-Use Planning Scenarios for the Growth ofHervey Bay." 6th International Conference on Geocomputation. Brisbane, Queensland, 2001. 24-26.

28)  Rao, K.B. Subba (2008), “Planning a Modern Hospital”, In A.V. Srinivasan (ed) Managing a Modern Hospital, Los Angeles: Response Books.

29)  Richard.L, Geographical Information Systems and Location Science: 2002. Journal of Computer & operations Vol.29, p.541.

30)  Robert, K.H, Daly, H, Hawken, P., & Holmberg, J., (1997). A compass for sustainable Development. International Journal of Sustainable Development and World Ecology, 4(2), 79-92.

31)  Saaty, T. L. (1999), "Fundamentals of the Analytic Network Process", Proceedings of ISAHP 1999, Kobe, Japan,1-14.

32)  Taleai, M., sharifi, A., sliuzas, R. & Mesgari, M. (2007). Evaluating the compatibility of multi-functional and Intensive urban land uses. International journal of Applied Earth observation and Geoinformation, 9(4): 375-391.

33)  Tanser, Frank, 2001, New Approaches to Spatially Analyses Primary Health Care Usage Patterns in Rural South Africa, Tropical Medicine and International Health, Vol. 6, No. 10, PP. 826- 838.

34)  Varnakovida, Pariwate & Joseph P .Messina (2005), “Hospital Site Selection Analysis”, Department at Michigan State University.

35)  Walsh, S.J. et al (1997) “Normative Models and Health Care Planning: Network, Based Simulations within a Geographic Information System Environment”, Health Services Research, (32) 2: PP. 243-260

36)  Wisner Ben and Walker Peter (2005). Beyond Kobe; A Proactive Look at the World Conference on Disaster Reduction. 18-22 January 2005, Kobe, Japan [Report] / Feinstein International Famine Center. A report for the Swiss Department of Humanitarian Aid.