جریان شناسی تاریخی ترجمه واژگان شاعرُ کاهن و مجنون

مطالعات تاریخی قرآن و حدیث

مقاله 5، دوره 24، شماره 63، تیر 1397، صفحه 113-127   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

زهره اخوان مقدم¹؛ شیرین رجب زاده²

¹گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم

²باشگاه پژوهشگران جوان و نخبگان، دماوند دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث علوم و تحقیقات تهران

چکیده

لزوم ترجمه قرآن برای آشنایی غیرعرب زبانان امری لازم به نظر می رسد. از جمله آیات قرآن، آیه هایی است که اشاره به جدال مشرکان مکه با پیامبر(ص) در زمان بعثت دارد. آنان اتهامات زیادی به رسول خدا (ص) زدند. برخی از این اتهامات، نسبت دادنِ اوصاف شاعر، کاهن و مجنون به نبی (ص) است. با توجه به معنای این واژگان در عصر نزول که همه به نوعی ارتباط با جن دارند، این سوال مطرح می شود که در ترجمه واژگان شاعر، کاهن و مجنون آیا مترجمان فارسی زبان در طول تاریخ ترجمه به معنای این واژگان در عصر نزول توجه داشته اند؟ آیا توانسته اند واژه متقاربی را در ترجمه آیات مرتبط با این واژگان بیاورند؟ آیا به اصل یکسانی و هماهنگی -که از اصول مهم در ترجمه آیات است - هنگام ترجمه توجه داشته اند؟ با بررسی بیش از پنجاه ترجمه فارسی روشن گردید که مترجمان در طول تاریخ ترجمه دو عملکرد متفاوت داشته اند: رها کردن واژه بدون ترجمه و جایگزین یا ترجمه واژه با معادل صحیح. این دو عملکرد در طول تاریخ ترجمه پراکنده بوده و به زمان یا دوره خاصی منحصر نیست؛ گرچه ترجمه های قرن چهاردهم بیشتر به معنای عصر نزول، بر خلاف انتظار اولیه توجه داشته اند. گفتنی است حتی برخی از مترجمان که به معنای این واژگان در عصر نزول توجه داشته اند، نیز اصل یکسانی در ترجمه را رعایت نکرده و فقط در چند مورد برگردان مناسب آورده و در سایر موارد ترجمه متفاوتی ارائه داده اند.
 

کلیدواژه‌ها

ترجمه فارسی قرآن؛ شاعر؛ کاهن؛ مجنون؛ جریان شناسی؛ اعجاز ادبی

مراجع

قرآن کریم.

آذرنوش، آذرتاش، تاریخ ترجمه از عربی به‌فارسی از آغاز تا عصر صفوی،تهران، سروش، 1357ش.

آلوسی، محمود بن عبداللّه، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی، محقق: علی عبدالباری عطیه، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1415ق.

ابن تیمیه، احمدبن عبدالحلیم، الفتاوی، چاپ دوم، بیروت، دارالجیل، 1407ق.

ابن خلدون، عبدالرحمن، مقدمه ابن خلدون، تهران، علمی فرهنگی، 1366ق.

ابن عطیه، عبدالحسن بن غالب، المحرر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1422ق.

ابن فارس، احمد، معجم مقاییس اللغه، محقق: هارون عبدالسلام، قم، مکتب الاعلام الاسلامی، 1404ق.

ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، مراجعه و تدقیق: یوسف البقاعی و...، چاپ اول، بیروت، موسسه الاعلمی للمطبوعات، 1426ق.

ابوزید، نصرحامد، معنای متن: پژوهشی در علوم قرآن، مترجم: مرتضی کریمی نیا، چاپ سوم، تهران، طرح نو، 1382ش.

ازهری، محمد بن احمد، تهذیب اللغه، محقق: عبد السلام هارون و ...، چاپ اول، تهران، موسسه الصادق (ع)، 1382ق.

اسماعیل­زاده، حسن، «چالش­های معادل­یابی واژه مجنون در ترجمه­ آیات قرآن کریم بر اساس نظریه معنا در ترجمه»، پژوهش­های ترجمه در زبان و ادبیات عربی، بهار و تابستان، شماره 12، 1394ش.

اعشی، میمون بن قیس، دیوان الاعشی، بیروت، دارالصعب، 1980م.

باقلانی، محمدبن طیب، اعجاز القرآن، قاهره، دارالمعارف، 1343ق.

بغوی، حسین بن مسعود، تفسیر البغوی المسمی معالم التنزیل، چاپ اول، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، 1420ق.

پاکتچی، احمد، ترجمه­شناسی قرآن کریم، چاپ اول، تهران، دانشگاه امام صادق، 1392.

ثابت، طیبه، «شعر در نگاه پیامبر یک هنر فاخر است»، مجله شعر، شماره  55، 1386.

جواهری، محمدحسن، روش­شناسی ترجمه قرآن کریم، چاپ دوم، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1393ش.

جوهری، اسماعیل بن حماد، الصحاح، محقق: احمد عبدالغفور عطار، بیروت، دارالعلم الملایین، 1376ق.

جین دَمن، مک اولیف، دائره المعارف قرآن، چاپ اول، تهران، حکمت، 1392، 1393ش.

حسینی زبیدی، محمد مرتضی، تاج العروس من جواهر القاموس، محقق: عبد الکریم العزباوی و ...، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1386ق.

حق بروسوی، اسماعیل بن مصطفی، تفسیر روح البیان، بیروت، دارالفکر، بـــی­تا.

خوری شرتونی، سعید، اقرب الموارد فی فصح العربیه و الشوارد، چاپ اول، قم، دارالاسوه للطباعه و النشر، 1416ق.

راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات الفاظ القرآن، محقق: صفوان عدنان داوودی، چاپ اول، دمشق – بیروت، دار القلم – الدار الشامیه، 1416ق.

زمخشری، محمدبن عمر، الکشاف، بیروت، دارالکتاب العربی، 2006م.

سبحانی، جعفر، مفاهیم القرآن، قم، موسسه الامام الصادق، 1384.

شریفی نسب، حامد؛ محمود طیب حسینی، «واکاوی مقصود مشرکان از ایراد اتهام کهانت به‌پیامبر اکرم (ص) و تبیین پاسخ زیربنایی قرآن کریم به‌آن»، کلام اسلامی، شماره98، 1394.

ــــــــــــــــ، «معناشناسی واژه مجنون در قرآن کریم»، آموزه­های قرآنی، شماره 23، 1395.

صالح، صبحی، مباحث فی علوم القرآن، بیروت، دار و مکتبه الهلال، 1385ق.

صدر، احمد، دائره المعارف تشیع، تهران، نشر شهید سعید محبی، 1380.

صعیدی، عبدالفتاح، الافصاح فی فقه اللغه، قاهره، دارالکتب المصریه، 1348ق.

طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، موسسه الاعلمی للمطبوعات، 1390ق.

طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، ناصرخسرو، 1372.

طبری، محمدبن جریر، جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دارالمعرفه، 1412ق.

طریحی، فخر الدین، مجمع البحرین، چاپ دوم، محقق: احمد الحسینی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1403ق.

علی، جواد، المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، چاپ دوم، بغداد، جامعه بغداد، 1413ق.

علیان، مصطفی، «شاعر و تجربه­های شعری او»، مترجم: محمد مهدی رضایی، کیهان اندیشه، شماره 84، خرداد و تیر 1378.

فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین، چاپ دوم، قم؛ هجرت، 1409ق.

فخررازی، محمدبن عمر، التفسیر الکبیر(مفاتیح الغیب)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1420ق.

قاسمی، علی، الترجمه و ادواتها، بیروت، مکتبه لبنان ناشرون، 2009م.

قرشی، علی­اکبر، تفسیر أحسن الحدیث، چاپ دوم، تهران، بعثت، 1375.

کریمی­نیا، مرتضی، ساخت­های زبان فارسی و مسئله ترجمه قرآن؛ چاپ اول، تهران، هرمس، 1389.

کلانتری، علی اکبر، «شعر و شاعری از نگاه قرآن و حدیث»، اندیشه دینی، شماره 24، پاییز 1386.

مدنی، علی خان بن احمد، الطراز الاول و الکناز لما علیه من لغة العرب المعول، مشهد، موسسه آل البیت علیهم السلام لاحیاء التراث، 1384.

مطرزی، ابی الفتح، المغرب فی ترتیب المعرب، محقق: محمدعثمان، قاهره، مکتبه الثقافه الدینیه، 1428ق.

معلوف، لویس، المنجد فی اللغه، چاپ پنجم، قم، دارالعلم، 1392.

مغنیه، محمدجواد، التفسیر الکاشف، دارالکتاب الاسلامی، قم، 1424ق.

مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، 1371.

میبدی، احمدبن محمد، کشف الاسرار و عده الابرار، چاپ پنجم، تهران، امیرکبیر، 1371.

میبدی، محمدفاکر، «دفاع قرآن از پیامبر اعظم»، مجله کوثر معارف، سال دوم، شماره1،  1385.

نژاد حقیقی، بهدخت، تفاوت ترجمه­های قرآن از منظر ایدئولوژیک، چاپ اول، تهران، سخن، 1388.