شهیدصدر و عقل گرایی

 پژوهشهای معرفت شناختی

مقاله 4، دوره 8، شماره 17، خرداد 1398، صفحه 65-81   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

عماد طیبی^{* 1}؛ محمدمهدی مشکاتی²

¹فلسفه دانشگاه اصفهان

²فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه اصفهان

چکیده

عقل‌گرایی در تقابل با تجربه‌گرایی، به معنای اعتقاد به معارف و قضایای پیشینی است. شهید صدر در دو کتاب فلسفتنا و الاسس المنطقیه للاستقراء تحلیل دقیقی از دیدگاه‌های معرفت‌شناختی بهخصوص در زمینه نزاع عقل‌گرایی-تجربه‌گرایی به عمل آورده است. ایشان مکتب معرفت‌شناختی خود را به عنوان مکتب ذاتی معرفی می‌کند که در اعتقاد به معارف پیشینی همسو با عقل‌گرایان بوده و قائل به فطری بودن اصل امتناع تناقض است، همچنین احکام ریاضی را با دیدگاهی رئالیستی و مبتنی بر نظریه انتزاع بدیهی و فطری می‌داند؛ اما در بحث از علیت، با بیان تمایز علیت عقلی و تجربی حکم بر محتمل دانستن علیت به مفهوم عقلی کرده و همچنین بدیهی بودن اصل اولیه استقراء یا همان اصل عدم مداومت تکرار را نمی‌پذیرد و از عقل‌گرایان ارسطویی فاصله می‌گیرد. با وجود اختلاف شهید صدر در برخی اصول بدیهی و سیر معرفت شناختی با عقل گرایان اما در کل او یک مبناگرای عقلی است.

کلیدواژه‌ها

شهید صدر؛ عقل‌گرایی؛ اصل علیت؛ اصل اولیه استقراء؛ مبناگرایی

مراجع

ارسطو.(1379). متافیزیک (مابعدالطبیعه)، ترجمه شرف‌الدین خراسانی، تهران، حکمت.

اسپینوزا، باروخ. (1376). اخلاق، ترجمه محسن جهانگیری، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.

آیر، آلفرد جونز.(1385). زبان، حقیقت و منطق، ترجمه منوچهر بزرگمهر، تهران، شفیعی.

بونژور، لورنتس.(1382). توجیه استقراء؛ راه‌حلی عقل‌گرایانه برای مسئله‌ی کلاسیک استقراء، ترجمه رضا صادقی، فلسفه دین، شماره 2، صص. 215-252.

جوادی آملی، عبدالله.(1379). معرفت‌شناسی در قرآن، قم، موسسه اسراء.

خسروپناه، عبدالحسین.(1384). نظریه بداهت در فلسفه اسلامی، فصلنامه ذهن، شماره 24، صص 45-76.

دکارت، رنه.(1374). اﺻﻮل ﻓﻠﺴﻔﻪ، ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﻨﻮﭼﻬﺮ ﺻﺎﻧعی، تهران، اﻧﺘﺸﺎرات آﮔﺎه.

همو.(1391). تأملات در فلسفه اولی، ترجمه احمد احمدی، تهران، سمت.

راسل، برتراند.(1367). مسائل فلسفه، ترجمه منوچهر بزرگمهر، تهران، خوارزمی.

همو.(1359). علم ما به عالم خارج به عنوان زمینه‌ای برای به کار بردن روش علمی در فلسفه، ترجمه منوچهر بزرگمهر، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.

رنان، کالین.(1392). تاریخ علم کمبریج، ترجمه حسن افشار، تهران، نشر مرکز.

سبزواری، حاج ملاهادی.(1423 ق). شرح المنظومه، قم، نشر ناب.

صدر، محمدباقر.(1382). مبانی منطقی استقراء، ترجمه محمدعلی قدس پور، قم، یمین.

همو.(1393). فلسفه ما، ترجمه محمدحسن مرعشی شوشتری، تهران، خرسندی.

همو.(1424 ق). الاسس المنطقیه للاستقراء، قم، الاولی: شریعت.

طباطبایی، سید محمد حسین.(1416 ق). نهایه الحکمه، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.

لیدیمن، جیمز.(1391). فلسفه علم، ترجمه حسین کرمی، تهران، حکمت.

مظفر، محمدرضا.(1387). منطق، ترجمه علی شیروانی، قم، دارالعلم.

Audi, Robert.)1999(. The Cambridge Dictionary of Philosophy 2^nd Edition, UK, Cambridge University Press.

Bohm, David.(1952). Physical review, 85.

Descartes.(1985). The Philosophical Writings of Descartes, Trans by J. Cottingham, R. Stoothoff & D. Murdoch, 2vols, UK, Cambridge University Press

Heisenberg, Werner.)1927(. Zeitchrift fur physik, 43.

Hume, David.)1988(. A Treatise of Human Nature, Ed by P. H. Nidditch, 2^nd Edition, UK, Oxford University Press.

Kant, Immanuel.)1993(. Critique of Pure Reasen, Trans by N. Kemp Smith, MC Millan.

Kant, Immanuel.)1953(. Prolegomena to Every Future Metaphysic, Trans by P. E. Lucas, Mannchester, Perussische Akademie der Wissenschaten.