معیارهای ارزیابی عقلانیت باورهای دینی در رویکرد جامع‌نگر

 پژوهشهای معرفت شناختی

مقاله 6، دوره 8، شماره 17، خرداد 1398، صفحه 101-121   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

قدرت الله قربانی^*

دانشیار فلسفه دانشگاه خوارزمی تهران

چکیده

ارزیابی عقلانیت نظری و عملی نظام باورهای دینی از مهم‌ترین وظایف و کارکردهای فلسفه دین است که موجب فهم مشترک عقلانی ما از ادیان می‌شود. در این زمینه، در این تحقیق، رویکرد جامع‌نگر انتخاب شده است که در آن به روش استقرایی معیارهای متفاوتی برای سنجش عقلانیت باورهای دینی استفاده می‌شود؛ معیارهایی مانند امکان اثبات برهانی، کلیت و جهانشمولی، ثبات و تغییرپذیری، انسجام درونی، بساطت و پیچیدگی، داشتن نتیجه عملی مناسب، استقلال از حجیت متون دینی، میزان تاثیرپذیری از عوامل معرفتی و غیرمعرفتی دارای اهمیت خاص خود هستند. بکارگیری این معیارها در رویکرد جامع‌نگر نشان می‌دهد که مجموعه باورهای دینی دارای سطوح مختلفی از عقلانیت نظری و عملی هستند. براین اساس می‌توان نظام باورهای دینی را به سه گروه عمده باورهای بنیادی، باورهای میانی و باورهای حاشیه‌ای تقسیم کرد که در این تقسیم، باورهای بنیادی دارای عالی‌ترین سطح عقلانیت، باورهای حاشیه‌ای دارای نازل‌ترین سطح عقلانیت و باورهای میانی هم در جایگاه بین آن دو هستند. حال بانظر به اهمیت محوری باورهای بنیادی در درجه اول و باورهای میانی در درجه دوم، برای بسط گفتگوی پیروان ادیان الهی و مذاهب اسلامی و گسترش صلح و همزیستی بشری، توصیه می‌شود عمدتا بر باورهای بنیادی تمرکز شود، زیرا عموم پیروان ادیان و بعضا دیگر خداباوران درباره آنها اتفاق نظر دارند. البته در گفتگوی مذاهب اسلامی، تلاش برای گسترش فهم مشترک از باورهای میانی هم مهم است.

کلیدواژه‌ها

باورهای دینی؛ عقلانیت؛ شبکه باور؛ رویکرد جامع‌نگر

مراجع

قرآن

ایلخانی، محمد.(1389). تاریخ فلسفه در قرون وسطی و رنسانس، چاپ سوم، تهران، انتشارات سمت.

آنترمن، آلن.(1385). باورها و آئین یهودی، ترجمه رضا فرزین، قم، دانشگاه ادیان و مذاهب.

پترسون، مایکل و دیگران.(1376). عقل و اعتقاد دینی، ترجمه احمد نراقی وابراهیم سلطانی، تهران، طرح نو.

جوادی آملی، عبدالله.(1387 الف). منزلت عقل در هندسه معرفت دینی، قم، نشر اسراء.

شیخ الاسلامی، سید اسعد.(1378). سیری اجمالی در اندیشه­های کلامی معتزله و اشاعره، چاپ دوم، تهران، انتشارات سمت.

قربانی، قدرت الله.(1393). عقلانیت تشکیکی نظام باورهای دینی، پژوهشهای اعتقادی کلامی، شماره 14.

کشیتی، مهن سن.(1354). آیینهای هندو. ترجمه : ع پاشایی. تهران، نشر جهان کتاب.

کونگ، هانس.(1384). تاریخ کلیسای کاتولیک، دانشگاه ادیان و مذاهب.

گیسلر، نرمن.(1384). فلسفه دین، ترجمه دکتر حمید رضا آیت‌الهی، چاپ اول، تهران، انتشارات حکمت.

میشل، توماس.(1387). ترجمه حسین توفیقی، قم، دانشگاه ادیان و مذاهب.

ناس، جان بایر.(1381). تاریخ جامع ادیان. ترجمه : علی اصغر حکمت. تهران : انتشارات علمی و فرهنگی.

هپ برن، رونالد.(1384). برهان امکان و وجوب، چاپ شده در خدا در فلسفه، ترجمه بهاءالدین خرمشاهی، چاپ سوم، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

هیک، جان.(1372). فلسفه دین، ترجمه بهرام راد، انتشارات الهدی.

همو.(1386). مباحث پلورالیسم دینی، ترجمه عبدالرحیم گواهی، تهران، نشر علم.

Audi, Robert.(1998). Epistemology, Routledge, London.

Leibniz, Gottfried.(1934). On the Ultimate Origination of Things: in the Philosophical Writings of Heibniz, translation by M. Morris, London: J. M. Dent and Sons.

Pannenberg, Wolfhart.(1991). Systematic Theology, Trans by: Geoffrey W. Brommiley, T&T Clark International, London, Vol. 1, 2, 3.

Stenmark, Mikael.(1995). Rationality in Science, Religion, and Everyday Life: A Critical Evaluation of Four Models of Rationality, University of Norte Dame, Indiana, USA.

Stumpf, Sammuel Enoch.(1989). Philosophy, History and Problems, Mc Graw-Hill, Forth edition.

Swinburne, Richard.(1993). The Coherence of Theism, Oxford, Oxford University Press, Revised Edition.

Swinburne, Richard.(2004). The Existence of God, Oxford, Oxford University Press, Second Edition.