بررسی تطبیقی عقبات السلوک شیخ صنعان و هفت‌ خوان رستم

فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی

مقاله 4، دوره 13، شماره 49، خرداد 1398، صفحه 73-99   

نویسندگان

موسی الرضا حیدری گوگدره¹؛ اکبر شعبانی²؛ پروین دخت مشهور³

¹دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد نیشابور، دانشگاه آزاد اسلامی، نیشابور، ایران

²دکتری تخصصی و استادیار پایه 19 و عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد نیشابور

³دکتری تخصصی و استادیار و عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد نیشابور

چکیده

رهروان طریقت در سلوک خود به ‌سوی حضرت دوست، برای رسیدن به پختگی و پالودگی، به ضرورت باید عقبات بازدارنده‌ای را از پیش روی بردارند. رستم در هفت‌ خوان و شیخ صنعان در «منطق ‌الطیر» عطار از جمله این رهروان‌اند که توانسته‌اند با جانفرسایی در عقبات نفس‌گیر، از فراز و فرودهای راه و گردنه‌های مهلک و سخت آن بگذرند و راه به حریم دوست برند. در این مقاله ابتدا با استناد بر «شاهنامه»(پهلوانی‌های رستم در هفت خوان) و داستان شیخ صنعان در «منطق الطیر» موانعی که بر سر راه این دو رهرو در هر دو پهنه عرفان و حماسه وجود دارد مشخص گردیده، سپس با روش تطبیقی و مقایسه‌ای این عقبات مورد بررسی قرار گرفته است. در این بررسی که بیش‌تر با هدف نمایاندن دشواری‌های سلوک به رهروان طریق صورت گرفته است، این نتیجه کلی حاصل گردید که در هر دو مسیر، رهرو با عقبات ریز و درشت بسیاری روبه‌رو است که لازمه رسیدن سالک در عرفان و پهلوان در حماسه به مرز پختگی و کمال، گذز از این گردنه‌های دشوار است. هرچند این گریوه‌ها ممکن است در عنوان و شکل با یکدیگر متفاوت باشند اما در ذات و درونمایه و گمراه ساختن رهرو از راه راست سلوک، مشترک‌اند.

کلیدواژه‌ها

حماسه؛ عقبات؛ شیخ صنعان؛ رستم؛ نفس؛ سالک؛ پهلوان

مراجع

پورنامداریان، تقی. 1364ش، رمز و داستان‌های رمزی در ادب فارسی، چاپ دوم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

حافظ شیرازی، خواجه شمس الدین محمد. 1369ش،دیوان، به اهتمام قزوینی و غنی، چاپ هفتم، تهران: انتشارات زوار.

رستگار فسایی، منصور. 1388ش، پیکر گردانی در اساطیر، چاپ سوم، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

زرین کوب، عبد الحسین. 1377، ارزش میراث صوفیه، چاپ هشتم، تهران: انتشارات امیرکبیر.

ستاری، جلال. 1378ش، پژوهشی در قصه شیخ صنعان و دختر ترسا، چاپ چهارم، تهران: نشر مرکز.

سرامی، قدمعلی. 1373ش، از رنگ گل تا رنج خار، چاپ دوم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

عطار، شیخ فرید الدین محمد بن ابراهیم نیشابوری. 1384ش، منطق الطیر، مقدمه و تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی کدکنی، چاپ دوم، تهران: انتشارات سخن.

عطار، شیخ فرید الدین. 1338ش، مصیبتنامه، به اهتمام و تصحیح نورانی وصال، چاپ پنجم، تهران: انتشارات زوار.

غنی، قاسم. 1386ش، تاریخ تصوف در اسلام، چاپ سوم، تهران: انتشارات هرمس.

فردوسی، ابوالقاسم. 1375ش، شاهنامه، به کوشش سعید حمیدیان، چاپ سوم، تهران: نشر قطره.

فردوسی، ابوالقاسم. 1379ش، شاهنامه، بر اساس چاپ مسکو، چاپ دوم، تهران: انتشارات پیمان.

فروزانفر، بدیع الزمان. 1389ش، شرح احوال و نقد و تحلیل آثار شیخ فرید الدین عطار نیشابوری، چاپ پنجم، تهران: انتشارات آسیم.

کزازی، میرجلال الدین. 1376ش، پارسا و ترسا، چاپ دوم، تهران: انتشارات دانشگاه علامه طباطـبایی.

کزازی، میرجلال الدین. 1381ش، نامه باستان، چاپ ششم، تهران: انتشارات سمت.

گوهرین، سید صادق. 1374ش، شیخ صنعان(پیر سمعان)، چاپ دوم، تهران: انشارات امیرکبیر.

مالکی، هرمز. 1387ش، راز درون پرده(هرمنوتیک داستان شیخ صنعان)، چاپ سوم، تهران: نشر انتشار.

مسکوب، شاهرخ. 1389ش، تن پهلوان و روان خردمـند، چاپ چـهارم، خرمشـهر: انتـشارات طرح نو.

معین، محمد. 1385ش، فرهنگ فارسی، چاپ بیست و سوم، تهران: انتشارات امیرکبیر.

مقالات

پیشکار کیان و ناصری نوشین. 1396ش، «بررسی تطبیقی نیک سرشتان و بد سرشتان در بهشت گمشده و شاهنامه»، فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی دانشگاه آزاد اسلامی واحد جیرفت، س 11، ش44، صص132-103.