تحلیل شعر فروغ فرخزاد بر اساس آرکی تایپ

فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی

مقاله 5، دوره 13، شماره 49، خرداد 1398، صفحه 101-124   

نویسندگان

مسعود پاکدل¹؛ آزاده ستوده²

¹استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد رامهرمز، دانشگاه آزاد اسلامی، رامهرمز، ایران

²دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، واحد رامهرمز، دانشگاه آزاد اسلامی، رامهرمز، ایران

چکیده

مهم‌ترین اصطلاح مکتب روانکاوی یونگ «آرکی تایپ» است. آرکی تایپ افکار غریزی و مادرزادی و تمایل به رفتارهایی است که انسان‌ها طبق الگوهای از پیش تعیین‌شده انجام می‌دهند یا به تعبیری تصاویری هستند که به ناخودآگاه بشر راه یافته‌اند. این افکار و تمایلات در مذاهب، اسطوره‌ها و نوشته‌های ادبی خودنمایی می‌کنند. فروغ یکی از شاعران بنام معاصر ایرانی است که شاید به سبب رنج‌هایی که در زندگی متحمل شده است، اصطلاح آرکی تایپ در اشعار او زیاد به چشم می‌خورد. نتایج بدست آمده از این پژوهش نشان می‌دهد که آرکی تایپ‌هایی نظیر مام بزرگ یا بزرگ بانوی هستی، تولد دوباره، عشق و قهرمان در اشعار فروغ بسیار دیده می‌شود و از میان آن‌ها آرکی تایپ‌های قهرمان و مام بزرگ جلوه بیش‌تری دارند. دانستن این کهن الگوها سبب درک بهتر معنا و مفهوم شعر فروغ می‌شود، بسیاری از گره‌های اشعار او را می‌گشاید و به زیباشناسی شعر نیز کمک می‌کند. مثلاً با فهم کهن الگوی عشق است که درمی‌یابیم عشق با گذر زمان در نگاه فروغ بی فروغ نمی‌شود. ازلی و ابدی است. روز و شب ندارد و زمان و مکان نمی‌شناسد.

کلیدواژه‌ها

مام بزرگ؛ قهرمان؛ کهن الگو؛ روان‌شناسی؛ نقد ادبی

مراجع

اخوان ثالث، مهدی. 1372ش، در حیات کوچک پاییز در زندان، تهران: نشر زمستان.

بیلسکر، ریچارد. 1383ش، اندیشه یونگ، ترجمه حسین پاینده، تهران: نشر آشیان.

تبریزی، غلامرضا. 1373ش، نگرشی بر روان‌شناسی یونگ، تهران: نشر جاودان خرد.

جلالی، بهروز. 1375ش، فروغ فرخزاد(جاودانه ماندن در اوج زیستن)، تهران: مروارید.

جونز، ارنست و همکاران. 13۳۱ش، رمز و مثل در روانکاوی، ترجمه جلال ستاری، تهران: نشر توس.

زاهدی، زهره. 1382ش، یک گام تا مهتاب و یونگ، تهران: نشر سوگند.

سرانو، ماتیلدا. 1376ش، با یونگ و هسه، ترجمه جلال ستاری، تهران: نشر بدیهه.

شمیسا، سیروس. 1383ش، نقدادبی، تهران: نشر فردوس.

عابدی، کامیار. 1377ش، تنهاتر از یک برگ(زندگی و شعر فروغ)، تهران: میترا.

فرخزاد، فروغ. 1350ش، دفترهای زمانه، تهران: نشر سکه.

فرخزاد، فروغ. 1370ش، مجموعه اشعار، چاپ هفدهم، تهران: نشر مروارید.

فرخزاد، فروغ. بی تا، دیوان کامل فروغ فرخزاد، چاپ آلمان: بی نا.

فوردهام، ف. 1351ش، مقدمه­ای بر روان‌شناسی یونگ، ترجمه جلال ستاری، تهران: نشر اشرفی.

مورنو، آنتونیو. 1388ش، یونگخدایانوانسانمدرن، ترجمه داریوش مهرجویی، چاپ پنجم، تهران: نشر مرکز.

والتر اودانیک، ولودیمیر. ۱۳۷۹ش، یونگ و سیاست، ترجمه علیرضا طیب، تهران: نشر نی.

الیاده، میرچا. 1375ش، اسطوره، رؤیا، راز، ترجمه رؤیا منجم، تهران: نشر فکر روز.

یونگ، کارل گوستاو. 1368ش، چهار صورت مثالی، ترجمه پروین فرامرزی، مشهد: آستان قدس رضوی.

یونگ، کارل گوستاو. 1387ش، انسان و سمبول­هایش، ترجمه محمود سلطانیه، تهران: نشر جامی.