مقایسه تطبیقی متن و نگاره در شاهنامه صفوی W602 والترز(درآوردن رستم، بیژن را از چاه)

فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی

مقاله 9، دوره 13، شماره 49، خرداد 1398، صفحه 195-217   

نویسندگان

ناهید جعفری دهکردی¹؛ سارا فرجی²؛ ابراهیم ترک زاده³

¹دانشجوی دکتری پژوهش هنر دانشکده پژوهش‌های عالی و کارآفرینی دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران.

²کارشناس ارشد نقاشی، دانشکده هنر، دانشگاه آزاد اسلامی یزد، ایران

³کارشناس ارشد نقاشی، دانشکده هنر، دانشگاه شاهد، تهران، ایران

چکیده

«شاهنامه w602 والترز» یکی از نسخ مصور عصر صفوی است که دارای نگاره‌هایی از صحنه‌های بزم و رزم، سرگذشت شاهان و پهلوانان و داستان‌های عاشقانه است. از جمله داستان‌های عاشقانه سرگذشت بیژن و منیژه و گرفتاری بیژن به چاه‌اندرون می‌باشد. ظرافت و زیبایی این نقاشی نگارنده را بر آن داشت که تصویرآفرینی و پیوستگی آن‌ را بر اساس روش توصیفی- تحلیلی و مطالعات کتابخانه‌ای، با متن «شاهنامه» تحلیل نماید و به این پرسش‌ها پاسخ دهند که:
الف) متن «شاهنامه» بر کار هنرمند تا چه اندازه تأثیرگذار بوده‌ است؟
ب) هنرمند تا چه حدی خود را مجاز به اعمال سلیقه شخصی می‌دیده است؟
نگارندگان بر این فرض است که هنرمند در این مجلس و سایر نگاره‌های نسخه، اتکای صرف به متن «شاهنامه» نداشته و هنر خویش را تا حدی مستقل از متن به ‌اجرا درآورده است.
بررسی‌ها نشان می‌دهد که از مجموع 24 ویژگی کلی، 10 مورد اشتراک و 14 مورد افتراق بین متن و تصویر دیده می‌شود.

کلیدواژه‌ها

شاهنامه فردوسی؛ نگارگری؛ عصر صفوی؛ تصویرسازی

مراجع

قرآن کریم.

اردلان، نادر و لاله بختیار. 1390ش، حس وحدت، سنت عرفانی در معماری اسلامی، ترجمه ونداد جلیلی، تهران: علم‌ معمار.

آژند، یعقوب. 1385ش، مکتب نگارگری اصفهان، تهران: فرهنگستان هنر.

البهسنی، عفیف. 1391ش، هنر اسلامی، تهران: سوره مهر.

بیانی، محسن. 1363ش، احوال و آثار خوشنویسان، تهران: علمی فرهنگی.

تجویدی، اکبر. 1352ش، نقاشی ایرانی از کهن‌ترین روزگار تا دوره صفویان، تهران: اداره کل نگارش و وزارت فرهنگ هنر.

رابینسن،ب.و. 1390ش، تاریخ هنر ایران؛ هنر نگارگری ایران، ترجمه یعقوب آژند، تهران: مولی.

شوالیه، ژان و آلن گربران. 1379ش، فرهنگ نمادها، ترجمه سودابه فضائلی، تهران: جیحون.

شیمل، آنه‌ماری. 1395ش؛ راز اعداد، ترجمه فاطمه توفیقی، قم: دانشگاه ادیان و مذاهب.

صفا، ذبیح‌الله. 1333ش، حماسه‌سرایی در ایران از قدیمی‌ترین عهد تاریخی تا قرن چهاردهم هجری، تهران: امیرکبیر.

فردوسی طوسی، حکیم ‌ابوالقاسم. 1386ش، متن کامل شاهنامه فردوسی، به‌کوشش پروانه طاهری و مونا ناصر المعمار، بر اساس آخرین نسخه تصحیح شده از شاهنامه چاپ مسکو و ژول مول، تهران: شقایق.

کن‌بای، شیلا. 1391ش، نقاشی ایرانی، ترجمه مهدی حسینی، تهران: دانشگاه تهران.

معین، محمد. 1381ش، فرهنگ فارسی، جلد اول، تهران: اَدِنا.

میراندابوروس، میتفورد. 1394ش، دایرة‌ المعارف مصور نمادها و نشانه‌ها، ترجمه معصومه انصاری و حبیب بشیرپور، تهران: سایان.

 

مقالات

ارلهوف، مایکل و مارشال تیموتی. 1388ش، «تصویرسازی»، مجله حرفه هنرمند، شماره 30، صص 4-5.

امامی، صابر. ١٣٨١ش، «نماد و تمثیل، تفاوت‌ها و شباهت‌ها»، کتاب ماه هنر. شماره 47 و 48، صص 60-68

بهزادی، رقیه. 1380ش، «نقش نماد در فراخنای اساطیر»، مجله مطالعات ایرانی، شماره 1، صص71- 88

جعفری دهکردی، ناهید و خشایار قاضی‌زاده. 1397ش، «سلاح‌هایی از نور و فرّ: بررسی موردی ستاره‌های هشت‌ضلعی آئینه‌ای در نگاره‎های شاهنامه صفوی والترز»، مجله هنرهای تجسمی هنرهای زیبا، شماره 23، صص 47-54.

جعفری، ناهید. 1396ش، «بررسی تطبیقی یکی از داستان‌های حماسی آسیای غربی با داستان بیژن و منیژه»، فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی جیرفت، شماره 44، صص133-152.

 

منبع الکترونیکی

http://ww.thedigitalwalters.org/Data/WaltersManuscripts/html/W602 (accesdata: 2016 /04/)