ادیبان دوزبانه سلجوقی و تحولات زبان فارسی و عربی

فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی

مقاله 14، دوره 13، شماره 49، خرداد 1398، صفحه 297-316   

نویسندگان

محمد جعفری¹؛ فریبرز حسینجانزاده¹؛ زهرا یزدانی²

¹عضو هیأت علمی گروه زبان و ادبیات عربی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد کاشمر، ایران(استادیار)

²دانشجوی دوره دکتری زبان و ادبیات عربی دانشگاه آزاد اسلامی واحد کاشمر، ایران

چکیده

زبان فارسی و عربی، به سبب هم­جواری و تعاملات دوسویه، از دوره باستان تا کنون، بر اثر مناسبات فرهنگی و سیاسی بسیار از یکدیگر متأثر شده‌اند. اما در قرن پنجم هجری خاصه در عصر سلجوقیان به سبب رقابت­های علمی و ادبی میان شاهزادگان و امیران ولایت­های مختلف این تأثیرپذیری و اختلاط وارد بسیاری از واژه­های دو زبان شد که نهایتاً به تکامل تدریجی آن­ها منجر گردید. این پژوهش بر اساس منابع ادبی و تاریخی، نیز تحقیقات جدید، با رویکرد توصیفی- تحلیلی به تبیین علل و عوامل تأثیرگذار بر پیشرفت این دو زبان در دوره سلجوقی پرداخته است و به این نتیجه دست یافته که ریشه تحول و پیشرفت زبان فارسی به عنوان زبان ملی و زبان عربی در سطح زبان دینی و شرعی در این عصر بوده است؛ نویسندگان و شاعران دوزبانه و نیز امیران و شاهزادگان سلجوقی در فرایند این تحول و تأثیرپذیری بیش‌ترین تأثیر را داشتند.هدف این تحقیق بررسی شخصیت­های سیاسی و ادبی دوزبانه در ادبیات فارسی و عربی، و همچنین کشف علت بقای این دو زبان در زمان حاضر است.

کلیدواژه‌ها

ادبیات؛ زبان فارسی؛ زبان عربی؛ شاعران؛ نویسندگان؛ امیران سلجوقی

مراجع

ابن بی بی المنجمه، امیر ناصرالدین حسین بن محمد بن علی الجعفری الرغدی. 1390ش، تاریخ ابن بی بی، یا الأوامر العلائیة فی الأمور العلائیة، مصحح: ژاله علو متحدین، چاپ اول، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

آذرنوش، آذرتاش. 1385ش، چالش میان فارسی و عربی، چاپ اول، تهران: نشر نی.

بلخی، عمر بن محمود قاضی حمیدالدین. 1372ش، مقامات حمیدی، مصحح: دکتر رضا انزابی نژاد، چاپ دوم، تهران: مرکز نشر دانشگاهی

بهار، محمد تقی(مصحح). 1381ش، تاریخ سیستان، چاپ اول، تهران: انتشارات معین.

تویسرکانی، قاسم. 1383ش، نامه‌های رشید الدّین وطواط، چاپ دوم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

جعفریان، رسول. 1377ش، از طلوع طاهریان تا غروب خوارزمشاهیان، تهران: اندیشه معاصر.

خسروشاهی، رضا. 1350ش، شعر و ادب فارسی در آسیای‏ صغیر، چاپ اول، تهران: دانشسرای عالی.

راوندی. 1364ش، راحة الصدور وآیة السرور، مصصحان: محمد اقبال و مجتبی مینوی، چاپ دوم، تهران: انتشارات امیرکبیر.

زرین کوب، عبدالحسین. 1358ش، از گذشته ادبی ایران، چاپ سوم، تهران: بی نا.

صفا، ذبیح الله. 1369ش، تاریخ ادبیات در ایران، ج 2، چاپ دهم، تهران: انتشارات فردوس.

عوفی، محمد. 1361ش، لباب الألباب، به سعی ادوارد براون، تهران: فخر رازی.

عوفی، محمد. 1389ش، لباب الألباب، مصحح: سعید نفیسی ، تهران: نشر پیامبر.

کفافی، محمد عبدالسلام. 1972م، فی الأدب المقارن، دراسات فی نظریة الأدب والشعر القصصی، چاپ اول، بیروت: دار النهضة العربیة.

منشی، نصرالله. 1356ش، کلیله و دمنه، مصحح: مجتبی مینوی‏ طهرانی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

نظامی عروضی سمرقندی، احمد بن عمر بن علی. 1388ش، چهار مقاله و تعلیقات، مصحح: علامه محمد قزوینی و محمد معین، چاپ اول، تهران: نشر معین.

کتب لاتین

Bill H ickman, Gary Leiser,  Turkish Language Literature and HistoryRoutiedge, Mehr,22,1394.

Peter, Malcolm, Holt, Ann K.S, Lamboton, The  Cambridge History of Islam, Volume2, Cambridge University Press, Ordibehsht,1356.

 

مقالات

ممتحن، مهدی و حاجی زاده، مهین. 1389ش، «بررسی سیر تحول شعر نو در زبان عربی و فارسی»، مجله مطالعات ادبیات تطبیقی، جیرفت، دوره چهارم، شماره 16، صص 153- 180.