پیوندهای مفید
اخبار و اعلانات
آمار
| تعداد نشریات | 418 |
| تعداد شماره‌ها | 9,987 |
| تعداد مقالات | 83,495 |
| تعداد مشاهده مقاله | 76,810,015 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 53,906,624 |
بررسی تأثیر عوامل آموزشی بر رفتارهای زیست محیطی در ایران | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| مطالعات جامعه شناسی | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| مقاله 2، دوره 12، شماره 42، خرداد 1398، صفحه 23-39 اصل مقاله (677.83 K) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| نوع مقاله: علمی پژوهشی | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.30495/jss.2019.666662 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| نویسندگان | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| سیدعلی پایتختی اسکوئی1؛ محمود بابازاده2؛ لاله طبقچی اکبری3 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 1دانشیار گروه اقتصاد، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز- ایران (نویسنده مسئول). | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 2استادیار گروه اقتصاد، واحد ارومیه، دانشگاه آزاد اسلامی، ارومیه، ایران. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 3دانشجوی دکتری، باشگاه پژوهشگران جوان و نخبگان، واحد ارومیه، دانشگاه آزاد اسلامی، ارومیه- ایران. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| چکیده | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| امروزه محیط زیست و حفظ آن یکی از مهمترین چالشهای جوامع بشری است. فاجعه زیست محیطی نه تنها آرامش و امنیت زندگی انسان را متأثر می‌سازد، بلکه سلامتی و هستی را در معرض تهدید جدی قرار میدهد. در این بین، آموزش را میتوان به عنوان عاملی در نظر گرفت که به افراد برای ایجاد یک درک درست و حساسیت نسبت به محیط زیست و مسائل مرتبط با آن کمک میکند. در این مقاله که به صورت کتابخانهای انجام شده است، به بررسی تأثیر عوامل آموزشی به تفکیک مخارج آموزشی دولت، تعداد دانشجویان، تعداد دانشآموزان، تعداد مدارس و نرخ باسوادی بر شاخص رفتارهای زیست محیطی (انتشار گاز دی اکسیدکربن) در ایران طی دوره‌های زمانی 1395-1361 پرداخته شده و برای برآورد اثرات متغیرها نیز از تکنیک اقتصادسنجی به شیوه خود توضیحبرداری با وقفه‌های گسترده (ARDL) استفاده شده است. نتایج نشان میدهد افزایش شاخصهای آموزشی منجر به کاهش آلودگی محیط زیست در ایران طی دوره‌های زمانی مورد بررسی میشود. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| کلیدواژه‌ها | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| واژگان کلیدی: عوامل آموزشی؛ رفتارهای زیست محیطی؛ الگوی خود توضیح با وقفه‌های گسترده | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| اصل مقاله | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
بررسی تأثیر عوامل آموزشی بر رفتارهای زیست محیطی در ایران سیدعلی پایتختی اسکوئی[1] محمود بابازاده[2] لاله طبقچی اکبری[3] تاریخ دریافت مقاله:9/9/1397 تاریخ پذیرش نهایی مقاله:25/3/1398 چکیده امروزه محیط زیست و حفظ آن یکی از مهمترین چالشهای جوامع بشری است. فاجعه زیست محیطی نه تنها آرامش و امنیت زندگی انسان را متأثر می‌سازد، بلکه سلامتی و هستی را در معرض تهدید جدی قرار میدهد. در این بین، آموزش را میتوان به عنوان عاملی در نظر گرفت که به افراد برای ایجاد یک درک درست و حساسیت نسبت به محیط زیست و مسائل مرتبط با آن کمک میکند. در این مقاله که به صورت کتابخانهای انجام شده است، به بررسی تأثیر عوامل آموزشی به تفکیک مخارج آموزشی دولت، تعداد دانشجویان، تعداد دانشآموزان، تعداد مدارس و نرخ باسوادی بر شاخص رفتارهای زیست محیطی (انتشار گاز دی اکسیدکربن) در ایران طی دوره‌های زمانی 1395-1361 پرداخته شده و برای برآورد اثرات متغیرها نیز از تکنیک اقتصادسنجی به شیوه خود توضیحبرداری با وقفه‌های گسترده (ARDL) استفاده شده است. نتایج نشان میدهد افزایش شاخصهای آموزشی منجر به کاهش آلودگی محیط زیست در ایران طی دوره‌های زمانی مورد بررسی میشود. واژگان کلیدی: عوامل آموزشی، رفتارهای زیست محیطی، الگوی خود توضیح با وقفه‌های گسترده.
مقدمه محیط زیست و حفظ آن امروزه یکی از مهمترین مسائل روز جوامع بشری است. فاجعه زیست محیطی آرامش و امنیت را از زندگی انسان می‌رباید و موجودیت بشر را تهدید میکند(ادهمی و اکبرزاده، 1390: 39). در واقع، افزایش مشکلات و بحرانهای زیست محیطی در جهان از یک طرف و درک پیامدهای بلندمدت موضوعات زیست محیطی در زندگی انسانها از سوی دیگر، باعث شده است تا طی نیم قرن گذشته اهمیت بحث در مورد محیط زیست و مسائل زیست‌محیطی افزایش یابد(بوداک و همکاران[4]، 2005). آموزش به عنوان پایه مشارکت برای حفاظت از محیط زیست نه تنها به عنوان جزء تفکیکناپذیر توسعه پایدار بلکه به عنوان ارزش بنیادین مورد نیاز نسل امروز و نسلهای آتی، امروزه بیش از دو دهه قبل که مفهوم توسعه پایدار به ادبیات گفتاری و نوشتاری اضافه شد، مورد پذیرش و تأکید قرار گرفته است. در واقع، مشارکت عامه درحفظ محیط زیست و جلوگیری از آلودگی آن به صورتهای مختلف خود را نشان میدهد و جنبشهای آموزشی در سطح بسیار وسیع خود را نمایان میکند و خود این امر افراد ناآگاه از مسائل زیست محیطی را مطلع می‌سازد(کریمی و لیاقتی، 1387). سوالی اساسی این مقاله این است که، تأثیر عوامل آموزشی بر رفتارهای زیست محیطی در ایران چگونه است؟ از آن جائی که در اکثر مطالعات انجام گرفته در زمینه آموزش، مطالعه مشخصی درخصوص بررسی ارتباط بین جامعهشناختی عوامل آموزشی بر رفتارهای زیست محیطی در ایران با شیوه الگوی خود توضیحبرداری با وقفه‌های گسترده (ARDL) صورت نگرفته است و مطالعات عمدتاً بر مبنای استفاده از پرسشنامه استوار بوده است، لذا در این مقاله، به ارزیابی تأثیر جامعهشناختی عوامل آموزشی بر رفتارهای زیست محیطی در ایران طی دوره‌های زمانی 1395-1361 با شیوه الگوی خود توضیحبرداری با وقفه‌های گسترده [5] (ARDL)پرداخته میشود، لذا هدف و فرضیات پژوهش حاضر به شرح ذیل، میباشند:
هدف اصلی: - تعیین تاثیر عوامل آموزشی بر رفتارهای زیست محیطی در ایران.
فرضیه اصلی: - عوامل آموزشی بر رفتارهای زیست محیطی در ایران تأثیر دارد. فرضیه‌های فرعی: 1) مخارج آموزشی دولت بر رفتارهای زیست محیطی در ایران تأثیر دارد. 2) جمع تعداد کل دانشآموزان در مقاطع ابتدایی، راهنمایی و متوسطه بر رفتارهای زیست محیطی در ایران تأثیر دارد. 3) جمع تعداد کل دانشجویان دانشگاههای دولتی و آزاد بر رفتارهای زیست محیطی در ایران تأثیر دارد. 4) تعداد کل مدارس بر رفتارهای زیست محیطی در ایران تأثیر دارد. 5) نرخ باسوادی بر رفتارهای زیست محیطی در ایران تأثیر دارد.
متغیر های تحقیق رفتارهای زیست محیطی: به رفتارهای افراد در محیط خانه، محل کار و شهر که باتوجه به ملاحظات زیست محیطی و با نیت زیست محیطی انجام میشود، رفتارهای زیست محیطی گفته میشود. در همین چارچوب رفتارهای زیست محیطی، مجموعه رفتارهای خوشایند (سازگار) و ناخوشایند (ناسازگار) درارتباط با محیط زیست میباشد(ابدالسلام[6]، 2009). برای اندازهگیری این متغیر از اطلاعات مربوط به انتشار گاز دی اکسیدکربن به صورت کتابخانهای استفاده شده است. عوامل آموزشی: عوامل آموزشی فرآیند کسب دانش و درک میباشد و ابزاری برای تغییر در جامعه‌ای است که درگیر مجموعهای از کارهاست، که در کوتاه‌مدت قابل انجام نیستند. آموزش عامل تغییری است که به افراد امکان میدهد، خلاق بوده و عامل تغییر باشند(مرادی، 1392). دادههای این متغیر از طریق متغیرهای مخارج آموزشی دولت، جمع تعداد کل دانشآموزان در مقاطع ابتدایی، راهنمایی و متوسطه، جمع تعداد کل دانشجویان دانشگاههای دولتی و آزاد، تعداد کل مدارس و نرخ باسوادی، به صورت کتابخانهای گردآوری شده است. به اعتقاد اندرسون[7]، آموزش فرآیند کسب دانش و درک است و ابزاری برای تغییر در جامعه‌ای که درگیر مجموعهای از کارهاستکه در کوتاه‌مدت قابل انجام نیستند. جوهنی[8] معتقد است، که آموزش فکر را برای اخلاق، کنترل فردی، آزادی، زندگی و تولد دوباره اجتماعی از طریق به چالش کشیدن تفکرات قرون وسطایی آماده میکند. آموزش عامل تغییری است که به افراد امکان میدهد خلاق بوده و عامل تغییر باشند(همان: 5-4). دورکیم[9] معتقد است آموزش فن اجتماعی کردن انسانها میباشد. به عبارت دیگر وی معتقد است عمل آموزش که بزرگترها در حق افراد کوچکتر انجام می‌دهند، عمدتاً بر محور «وجدان جمعی» به منظور اجتماعی بار آوردن افراد لازم به تعلیم دادن است. مونتینه[10] معتقد است که آموزش تنها توجه به محفوظات نیست. زیرا این مهم، کودک را برای زندگی آماده نمی‌سازد بلکه هدف آموزش را هنر سازندگی انسانها برای زندگی مفید و مؤثر می‌داند. پستالزی[11] بر این باور است که آموزش عبارت است از رشد طبیعی، تدریجی و هماهنگ کلیه استعدادها و نیروهای موجود و مکتوم در انسان(نیکزاد، 1379: 11). آموزش در تمامی سطوح و در همه اشکالش، ابزاری حیات برای آگاه‌سازی عمومی در جهت حل مشکلات زیست محیطی تلقی میشود و حائز اهمیت فراوانی میباشد: 1) آموزش پایه‌های تحقق اهداف زیست محیطی در زمینه‌های مختلف میباشد. 2) آموزش حلقه اتصال مردم به ویژه دانشآموزان و دانشجویان در عصر حاضر میباشد. 3) آموزش حس مسئولیت اجتماعی و مشارکت مردمی در حفاظت از محیط زیست (کاهش آلودگی) را ایجاد میکند(عظیمی و همکاران، 1391: 6). آﻣﻮزش زیست محیطی نیز ﺑﺮ ﺗﮑﺎﻣﻞ درک از داﻧﺶ ﻋﻠﻤﯽ و ﻧﯿﺰ ﻣﺴﺎﯾﻞ و ﻧﯿﺎزﻫﺎی ﺟﺎﻣﻌﻪ از ﻃﺮﯾﻖ ﻓﺮآﯾﻨﺪﻫﺎﯾﯽ ﺗﻤﺮﮐﺰ دارد، ﮐﻪ ﺳﺒﺐ ارﺗﻘﺎی ﺗﻔﮑﺮ اﻧﺘﻘﺎدی، ﺣﻞ ﻣﺴﺌﻠﻪ و ﺗﺼﻤﯿﻢﺳﺎزی ﻣﺆﺛﺮ ﻣﯽﺷﻮد. ﭼﻨﯿﻦ آﻣﻮزﺷﯽ ﺑﻪ ﻫﯿﭻ وﺟﻪ ﺻﺮﻓﺎً ﺑﻪ دﻧﺒﺎل اﻓﺰاﯾﺶ ﺣﺠﻤﯽ داﻧﺶ ﻧﻈﺮی ﺑﺮای ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن ﺧﻮد ﻧﯿﺴﺖ و ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺗﻮانمندﺳﺎزی آنها در ﺟﻬﺖ ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ و ﺣﻞ ﻣﺴﺎﯾﻞ زﯾﺴﺖ ﻣﺤﯿﻄﯽ و اﻓﺰاﯾﺶ ﻗﺪرت ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ آنهاﺳﺖ(همان: 6). در این بین، ارتقای مولفه‌های آموزشی و عمدتاً از ناحیه مخارج آموزشی دولت میتواند تأثیر قابل توجهی در تقویت فرهنگ زیست محیطی، کاهش آلودگی زیست محیطی و رسیدن به اهداف توسعه پایدار ایفا کند. به نظر هاسکین[12]، آموزش زیست محیطی تدبیری است که بر بسط دانش علمی و راهحلهای مدیریتی و فنی برای مشکلات زیست محیطی تأکید دارد(کپنینا[13]، 2011). در واقع، یکی از مسائلی که موجب بالا رفتن کیفیت محیط زیستی و کاهش آلودگی زیست محیطی درجامعه میگردد، سطح تحصیلات و نرخ باسوادی افراد است(شایگان و فاضلی، 1394: 125). برخورداری از سواد به عنوان یک توانایی ارزشمندی غنای فرهنگی و اجتناب ناپذیر زندگی توأم با رشد ارزشهای انسانی است. امروزه حیات رو به رشد جوامع با میزان سواد و دانش پیوند خورده است. بنابراین ایجاد تحول و ارتقاء فرهنگ زیست‌محیطی مستلزم افزایش بهره‌وری نیروی انسانی در زمینه مسائل زیست‌محیطی و اشاعه آموزش زیست محیطی در ابعاد گستردهتر میباشد(ادهمی و اکبرزاده، 1390: 40). آموزش، سواد زیست محیطی را تحت تأثیر قرارمی‌دهد و سواد زیست محیطی به عنوان یک متغیر واسط و میانجی بر نگرش نوین زیست محیطی، شناخت زیست محیطی عام و خاص موثر است(صالحی و قائمی اصل، 1392: 70). عمدتاً آلودگی‌های مختلف زیست محیطی اعم از آلودگی هوا، آلودگی منابع آب سطحی و زیرزمینی، آلودگی‌های ناشی از سوء مدیریت پسماندهای عادی و ویژه خطرناک (از جمله زباله‌های بیمارستانی)، آلودگی صوتی و موارد بیشماری که به ازای هر فعالیت انسانی ممکن است ایجاد شود، عمدتاً ناشی از عدم دانش و آگاهی افراد است، که در این بین محیطهای آموزشی می‌توانند نقش قابل توجهی را در زمینه ارتقای دانش و آگاهیهای زیست محیطی ایفا کنند(ولیاللهی و مقصودی مهربانی، 1389). در واقع، بهبود محیط زیست زمانی حاصل خواهد شد که محیط طبیعی و آموزشی انسان با هم مرتبط باشند. لازمه تحقق چنین هدفی، وجود اخلاق زیست محیطی در تمامی اقشار یک جامعه در یک کشور میباشد (ادهمی و اکبرزاده، 1390: 38). آشنایی انسانها به ویژه نوجوانان و جوانان با علوم پایه زیست محیطی در مقاطع مختلف تحصیلی میتواند روحیه سازگاری و حس مسئولیت‌پذیری در حفاظت از منابع طبیعی را در آنها تقویت کند. به طوری که مطلوب‌ترین روشهای آموزشی توام با دسترسی به دانش روز و نیز تشویق دانشآموزان و دانشجویان به یادگیری و مطالعه تا حد قابل توجهی توانسته در دستیابی به اهداف مدیریتی برای حفظ و حمایت از محیط زیست کمک شایانی نماید. در واقع، آموخته‌های علمی میتواند توسط افراد در زندگی روزمره استفاده شود و این آموزشها زمانی بیشترین کارایی را خواهند داشت که افراد با استفاده از راهکارهای اجرایی کسب شده درصد رفع مشکلات و موانع زیست محیطی بر آیند. به طوری که، بی‌توجهی و ناآگاهی در طراحی فضاهای آموزشی بسیاری از کشورها از جمله ایران نتایج نامطلوب زیست محیطی را با خود به همراه داشته است. لذا، فضاهای آموزشی این کشورها یکی از حوزههای معماری محیطی است که نقش عمده را در جامعه ایفا میکند. به همین دلیل، بایستی از خشکی و بی‌تحرکی بیرون آمده و با نیازهای اساسی جامعه نوین منطبق گردد و با توجه به رشد روزافزون مصرف منابع موجود که از مهمترین مشکلات امروزی محسوب می‌گردند، به کارگیری راهکارهایی درمدارس و محیطهای آموزشی میتواند تا حدی از این مصرف بی‌اندازه بکاهد و آلودگی زیست‌محیطی را کاهش دهد(اقتداری و همکاران، 1393). در واقع، امروزه در تمامکشورهای پیشرفته و درحال توسعه آموزشهای زیست محیطی و اندیشه‌های حفاظت از محیط زیست به سطح مدارس و محیطهای آموزشی کشیده شده است و اعتقاد بر این است که اگر اخلاق زیست محیطی در ذهن و اعتقادات افراد به ویژه کودکان نهادینه شود، بسیاری از مسائل و معضلات زیست محیطی حل میشود(ولیاللهی و مقصودی مهربانی، 1389). آموزش زیست محیطی که با هدف تغیر نگرش و رفتار مردم در قبال محیط زیست صورت می‌گیرد، دارای دو مرحله است که اثر متقابل بر یکدیگر دارند. مرحله اول آموزشکودکان و خردسالان و محله دوم آموزش جوانان و بزرگسالان است. آﻣﻮزش ﻫﺮ ﯾﮏ از اﯾﻦ ﻣﺮاﺣﻞ دارای ﺷﯿﻮهﻫﺎی ﺧﺎص ﺧﻮد اﺳﺖ، وﻟﯽ ﻧﮑﺘﻪ ﺣﺴﺎس در آﻣﻮزش ﮐﻮدﮐﺎن و ﺧﺮدﺳﺎﻻن اﯾﻦ اﺳﺖﮐﻪ، اﺛﺮ اﯾﻦ آﻣﻮزشﻫﺎ اﮔﺮ در رﻓﺘﺎر اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﺰرﮔﺴﺎﻻن ﻣﺸﻬﻮد ﻧﺒﺎﺷﺪ، در ﻋﻤﻞ ﺗﺄﺛﯿﺮﮔﺬاری ﺧﻮد را ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷﺖ و ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻐﯿﯿﺮات ﺑﻨﯿﺎدی در رﻓﺘﺎر ﻧﺴﻞ ﺟﻮانﺗﺮ ﻧﻤﯽﺷﻮد. اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ ﻧﯿﺰ ﺑﺪان ﻣﻌﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ آﻣﻮزشﻫﺎ ﺑﺎﯾﺪ به ﺻﻮرت ﻫﻤﺰﻣﺎن و ﺳﯿﺴﺘﻤﺎﺗﯿﮏ در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻪ اﺟﺮا در آﯾﻨﺪ(عظیمی و همکاران، 1391: 7). از بین گروه‌های مختلف اجتماعی نیز، دانشآموزان و دانشجویان در حفظ محیط زیست نقش اساسی ایفا می‌کنند. در واقع، این قشر به چند دلیل از جایگاه ویژه‌ای برخوردارند: اولاً، رفتار فعلی آنان بر روی محیط زیستش که درحال حاضر در آن زندگی می‌کنند، تأثیر می‌گذارد. ثانیاً، به عنوان نسل آتی که نقش قشر تحصیلکرده در جامعه را ایفا خواهند نمود، مشاغل حساسی را اشغال خواهند نمود، که از نظر حفاظت محیط زیست حائز اهمیت میباشند(صالحی و قائمی اصل، 1392: 69-68). میسرا و ورما[14](2015)، در پژوهشی تحت عنوان تاثیر آموزشهای زیست‌محیطی در کاهش انتشار دی اکسیدکربن: یک مطالعه مدلسازی، به تاثیر برنامههای آموزشی محیط زیست در کاهش آلودگی زیست محیطی با لحاظ انتشار دی اکسیدکربن پرداختند. در این مطالعه، مدل ریاضی غیرخطی و شبیه‌سازی عددی در جلوگیری از انتشار گاز CO2 فرموله شد و مدل با استفاده از نظریه ثبات معادلات دیفرانسیل مورد بررسی قرار گرفت. تجزیه و تحلیل مدل مربوطه نشان داد، که برنامههای آموزشی در کاهش انتشار CO2 انسانی مفید است، هرچند این مقدار عددی ناچیز باشد. گرایمته[15](2014)، در مطالعه‌ای تحت عنوان اثرات آموزشهای زیست محیطی برجوانان و آگاهیهای زیست محیطی، به بررسی اثرات آموزش محیط زیست بر آگاهیهای زیست‌محیطی جوانان در کاهش آلودگی‌های زیست‌محیطی پرداختند. این مطالعه در قالب تکنیک ترکیبی پرسشنامه‌ای و با استفاده از مدل CM3 صورت گرفت. نتایج حاصله نشان داد که، ارتقای آموزش زیست محیطی میتواند دانش و آگاهیهای زیست‌محیطی جوانان را افزایش دهد و آلودگی‌های زیست محیط همانند آلودگی‌های در چرخه آب را تقلیل دهد. کودری آوتسو و همکاران[16](2012)، در مقاله‌ای تحت عنوان تاثیر آموزشهای زیست‌محیطی در حس مکان‌یابی در میان جوانان شهری، به بررسی رابطه آموزشهای زیست‌محیطی شهری و حس مکان‌یابی و رفتارهای محیط زیستی پرداختند. این در سال 2010 در شهر نیویورک صورت گرفت و جوانان نیویورکی طی 5 هفته تابستان با استفاده از آزمون tمورد بررسی قرار گرفتند. نتایج نشان دادکه آموزشهای زیست محیطی در توسعه مهارتهای زیست محیطی موثر میباشد و تغییراتی در دلبستگی مکانی ملاحظه میشود، ولی در مواردی نیز، شاهد رفتارهای غیرمحیط زیستی نیز می‌باشیم. حسن و اسماعیل[17](2011)، در مقاله‌ای تحت عنوان تزریق آموزش محیط زیست (EE) در آموزش شیمی و آگاهی دانشآموزان و نگرش نسبت به محیط زیست در مالزی، به بررسی و تعیین رابطه بین آموزش محیط زیست و آگاهی و نگرش دانشآموزان نسبت به کاهش آلودگی محیط زیست در مالزی پرداختند. نتیجه تحقیق مذکور نشان داد که هیچ ارتباطی بین آموزش زیست محیطی و آگاهی دانشآموزان نسبت به محیط زیست وجود ندارد. لذا پیشهاد نمودند که، بحث‌های بیشتری درباره محیط زیست یا ایجاد یک موضوع جدا به عنوان یک برنامه درسی در آموزش زیست محیطی مطرح شود. ابدالسلام[18](2009)، در مقاله‌ای تحت عنوان آموزش محیط زیست و تأثیرش بر دانش و نگرش دانشآموزان مدارس مقدماتی، به آموزش محیط زیست و تاثیر آن بر دانش و نگرش دانش آموزان دوره مقدماتی در کاهش آلودگی‌های زیست‌محیطی دانش آموزان پرداخت. نمونه پژوهشی با استفاده از روش تصادفی طبقه‌ای انتخاب شد و ارزیابی با استفاده از پرسشنامه انجام گرفت. نتایج این مطالعه نشان داد که 77٪ از دانشآموزان سطح ضعیف دانش زیست محیطی را داشتند و 23 درصد در سطح متوسط بودند. علاوه بر این، 80 درصد از دانشآموزان نگرش منفی نسبت به محیط زیست و باقی مانده 20 درصد، بی‌تفاوت بودند. ولی در حالت کلی، نگرش قبل و بعد از جلسات آموزشی به رابطه مثبتی از دانش متکی بود و اعتقاد بر کاهش آلودگی‌های زیست محیطی را داشت. فرزانه(1393)، در پژوهشی تحت عنوان تأثیر آموزش زیست محیطی بر میزان سطح آگاهی و رفتار آبزیپروران در کاهش میزان آلودگی پساب مزارع پرورش قزلآلا (استان مازندران)، به بررسی تأثیر آموزش زیست‌محیطی بر میزان سطح آگاهی و رفتار آبزیپروران در کاهش میزان پساب مزارع پرورش قزلآلا در استان مازندران پرداخت. پایایی پرسشنامه با انجام 15 آزمون، ضریب آلفای کرونباخ را 84/0 نشان داد و نمونه آماری نیز شامل 63 نفر بود. نتایج حاصله، نشان داد که، آموزش نقش بسزایی در رفتار زیست محیطی مزرعه‌داران به ویژه برای جلوگیری از ایجاد آلودگی‌های ناشی از پساب مزارع دارد. صالحی و قائمی اصل(1392)، در مقاله‌ای تحت عنوان بررسی رابطه آموزش زیست محیطی و رفتارهای حفاظت از محیط زیست (مورد مطالعه: دانشآموزان دبیرستانهای دخترانه شهر بابل)، به بررسی نقش آموزش زیست محیطی در بروز رفتارهای حفاظت از محیط زیست پرداختند. در این تحقیق، روش پیمایشی بوده و با استفاده از نمونه‌گیری تصادفی ساده، 350 نفر از دانشآموزان مقطع متوسطه شهر بابل به عنوان نمونه آماری انتخاب شدند. نتایج تحقیق با استفاده از آزمون پیرسون و روش ANOVA نشان داد که، آموزش و دانش زیست محیطی تأثیر چندانی در بروز رفتار زیست محیطی ندارد. زمانیمقدم و سعیدی(1392)، در مطالعه‌ای تحت عنوان بررسی تأثیر آموزش محیط زیست بر ارتقای دانش، نگرش و مهارت معلمان مقطع ابتدائی منطقه 12 آموزش و پرورش تهران، به بررسی تأثیر آموزش محیط زیست بر میزان دانش، نگرش و مهارت زیست محیطی معلمان ابتدائی منطقه 12 تهران پرداختند. که جهت نیل به این منظور، 60 نفر به عنوان نمونه آماری مورد بررسی قرار گرفت. به منظور تجزیه و تحلیل داده‌ها نیز از آزمون t مستقل استفاده شد و براساس نتایح رگرسیونی نیز، آموزش محیط زیست بر ارتقاء دانش و نگرش و مهارت زیست محیطی معلمان تأثیر مثبت دارد. ادهمی و اکبرزاده(1390)، در مقاله‌ای تحت عنوان بررسی عوامل فرهنگی مؤثر برحفظ محیط زیست شهر تهران (مطالعه موردی مناطق 5 و 18 تهران)، به بررسی عوامل فرهنگی مؤثر برحفظ محیط زیست شهر تهران پرداختند. این پژوهش با استفاده از روش تحقیق پیمایشی و تکنیک پرسشنامه بر روی 400 نفر از افراد در دو منطقه 5 و 18 شهر تهران انجام گرفت و تجزیه و تحلیل داده‌ها در سطح آمار توصیفی و در قالب جداول توزیع فراوانی و در سطح آمار استنباطی با استفاده از ضریب همسبتگی پیرسون، رگرسیون چند متغیره و تحلیل مسیر صورت پذیرفت. دراین پژوهش براساس آزمونهای انجام شده نتایج حاصله نشان داد که، متغیر آموزش بر حفظ محیط زیست و رفتارهای محیط زیستی مؤثر میباشد. حمیدیان(1390)، در مقاله‌ای تحت عنوان لزوم توجه به فرهنگ زیست‌محیطی دانشجویان (مطالعه موردی: دانشگاه تهران)، به بررسی رابطه سطح تحصیلات و آگاهی زیست محیطی در جهت کاهش آلودگی پرداخت. جامعه آماری پژوهش مورد نظر 300 نفر از دانشجویان دانشگاه تهران در سه مقطع کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکترا میباشد، که مشتمل بر 150 دختر و 150 پسر بودند. نتایج نشان میدهد با ارتقای مقطع تحصیلی دانشجویان، سطح فرهنگ زیست‌محیطی و نیز دانش و آگاهی زیست محیطی افزایش مییابد. همچنین دانشجویان دختر از نظر دانش، اخلاق و آگاهی زیست محیطی نسبت به دانشجویان پسر در سطح بالاتری قرار دارند.
ابزار و روش در این مقاله به بررسی تأثیر عوامل آموزشی بر رفتارهای زیست محیطی در ایران طی دوره زمانی 1361 تا 1395 پرداخته میشود و برای برآورد اثرات متغیرها نیز، از شیوه الگوی خود توضیحبرداری با وقفه‌های گسترده[19] (ARDL) استفاده میشود. روش تحقیق مورد استفاده در این پژوهش از نوع اسنادی (کتابخانهای) با استفاده از تکنیک تحلیل ثانوی مدل مورد بررسی در این مقاله، با الهام از مقاله میسرا و ورما[20](2015) به صورت زیر معرفی میشود: LnEbt = α0+ α1LnEEit + α2LnSSit + α3LnUSit + α4LnSit + α4LRit + εit (1) Eb: بیانگر رفتارهای زیست محیطی میباشد، که از طریق انتشار گاز دی اکسیدکربن وارد مدل میشود؛ متغیرهای مربوط به عوامل آموزشی: EE: مخارج آموزشی دولت، SS: جمع تعداد کل دانشآموزان در مقاطع ابتدایی، راهنمایی و متوسطه؛ US: جمع تعداد کل دانشجویان دانشگاههای دولتی و آزاد؛ S: تعداد کل مدارس، LR : نرخ باسوادی؛ Ln: لگاریتم طبیعی؛ ε: جمله خطای تصادفی. دادههای مربوط به انتشار گاز دی اکسیدکربن و مخارج آموزشی دولت از بانک جهانی[21] و دادههای تعداد دانشآموزان، دانشجویان و کل مدارس از وب سایت بانک مرکزی استخراج شدهاند. دادههای نرخ باسوادی نیز از سایت سازمان ملل[22] گردآوری شدهاند. لازم به ذکر است که کلیه تحلیل ها در نرم‌افزار Eviews10 صورت گرفته است.
یافتهها جهت بررسی پایایی متغیرها از آزمون دیکی فولر تعمیم یافته[23](ADF) استفاده شده، که خلاصه نتایج این آزمون در جدول شماره (1) ارائه شده است:
جدول شماره (1): نتایج آزمون پایایی متغیرها
منبع: یافتههای تحقیق
همان طور که ازجدول شماره (1) قابل مشاهده است، متغیرهای مخارج آموزشی دولت، نرخ باسوادی، تعداد دانشجویان، تعداد دانشآموزان و تعداد مدارس در سطح پایا بوده و لذا انباشته از درجه صفر میباشند ((0)I)، اما شاخص رفتارهای زیست محیطی دارای ریشه واحد بوده و با یک بار تفاضل‌گیری به حالت پایا در می‌آید، لذا انباشته از درجه یک میباشد ((1)I). حال با توجه به این که همه متغیرها در یک مرتبه یکسان پایا نیستند، لذا برای برآورد الگو بهتر است از روش ARDL استفاده شود. زیرا این الگو نسبت به درجه هم‌انباشتگی متغیرها حساس نبوده و بدون در نظر گرفتن اینکه متغیرها (0)I یا (1)I هستند، به کار برده میشود. به عبارتی در این روش نیازی به تقسیم متغیرها از درجه صفر و یک نیست. با انتخاب وقفه مناسب در مدل، میتوان ارتباط کوتاه‌مدت، بلندمدت و همچنین، نحوه تعدیل از کوتاه‌مدت به بلندمدت را به کمک الگوی تصحیح خطا بررسی کرد. نتایج حاصل از برآوردها در جداول (2)، (3) و (5) ارائه شده است. در تخمین مدل در الگوی خودتوضیح با وقفه‌های توزیعی ابتدا مدل پویای کوتاه‌مدت آن به صورت جدول شماره (2) برآورد میشود.
جدول شماره (2): نتایج حاصل از تخمین پویای کوتاه‌مدت
منبع: یافتههای تحقیق
نتایج مدل بیانگر آن است، که یک درصد افزایش در رفتارهای زیست محیطی در دوره گذشته، باعث افزایش 60/0 درصدی آلودگی محیط زیست در دوره جاری میشود. شاخصهای جامعهشناختی عوامل آموزشی نیز دارای تأثیر منفی بررفتارهای زیست محیطی میباشند و همگی در سطح پنج درصد معنیدار میباشند. بر اساس مقادیر ضرایب تعیین (R2 و R2 تعدیل شده) نیز میتوان اذعان داشت که، شاخصهای جامعهشناختی عوامل آموزشی (مخارج آموزشی دولت، جمع تعداد کل دانشآموزان در مقاطع ابتدایی، راهنمایی و متوسطه، جمع تعداد کل دانشجویان دانشگاههای دولتی و آزاد، تعداد کل مدارس و نرخ باسوادی) توانستهاند، تغییرات رفتارهای زیست محیطی (انتشار گاز دی اکسیدکربن) را به طرز مطلوبی پاسخ دهند، لذا مدل دارای قدرت توضیح دهندگی بالایی میباشد. حال برای تصدیق وجود رابطه بلندمدت، از آزمون همگرایی کرانهها[24] استفاده میشود، که خلاصه نتایج این آزمون در جدول (3) ارائه شده است.
جدول شماره (3): نتایج آزمون کرانهها
منبع: یافتههای تحقیق
از آن جائی که، مقدار آماره F محاسباتی برابر با 9871/10 میباشد و بیشتر از مقدار بحرانی حد بالایی در سطوح معنی‌داری 1%، 5/2%، 5% و 10% درصد میباشد، لذا یک رابطه تعادلی بلندمدت بین شاخصهای جامعهشناختی عوامل آموزشی (مخارج آموزشی دولت، جمع تعداد کل دانشآموزان در مقاطع ابتدایی، راهنمایی و متوسطه، جمع تعداد کل دانشجویان دانشگاههای دولتی و آزاد، تعداد کل مدارس و نرخ باسوادی) با شاخص رفتارهای زیست محیطی (انتشار گاز دی اکسیدکربن) وجود دارد. لذا در ادامه به تخمین رابطه بلندمدت پرداختهایم، که نتایج حاصل از تخمین بلندمدت در جدول شماره (4) نشان داده شده است.
جدول شماره (4): نتایج حاصل از تخمین بلندمدت
منبع: یافتههای تحقیق
طبق نتایج جدول شماره (4)، نتایج حالت بلندمدت همسو با نتایج حالت کوتاه‌مدت میباشد که به شرح زیر قابل ارائه میباشند: - مخارج آموزشی تأثیر منفی بر شاخص رفتارهای زیست محیطی در سطح یک درصد دارد. ضریب این متغیر 66/0- بوده که بیانگر این است که، با یک درصد افزایش در مخارج آموزشی، آلودگی زیست محیطی معادل 66/0 درصد کاهش مییابد. - تاثیر تعداد دانشجویان برشاخص رفتارهای زیست محیطی منفی بوده و در سطح پنج درصد معنیدار میباشد. ضریب این متغیر 47/0- میباشد که این بدان مفهوم است که، یک درصد افزایش در تعداد دانشجویان، آلودگی زیست محیطی را معادل 47/0 درصد کاهش میدهد. - تعداد دانشآموزان دارای تأثیر منفی برشاخص رفتارهای زیست محیطی بوده و در سطح پنج درصد معنیدار میباشد. ضریب این متغیر 44/0- میباشد که نشانگر آن است که، با یک درصد افزایش در تعداد دانشآموزان، آلودگی زیست محیطی معادل 44/0 درصد کاهش پیدا میکند. - تعداد مدارس تاثیر منفی معادل 26/0- بر شاخص رفتارهای زیست محیطی در سطح معناداری پنج درصد دارد. این بدان مفهوم است که به ازای یک درصد افزایش در تعداد مدارس، آلودگی زیست محیطی معادل 26/0 درصد کاهش مییابد. - در نهایت، نرخ باسوادی تأثیر منفی بر شاخص رفتارهای زیست محیطی داشته و در سطح پنج درصد معنیدار میباشد. به عبارت دیگر با افزایش نرخ باسوادی، آلودگی زیست محیطی کاهش مییابد. در جدول شماره (5) نتایج برآورد الگوی تصحیح خطای مدل که نشان دهنده رابطه تعادلی است، ارائه شده است. جدول شماره (5): نتایج حاصل از تخمین مدل تصحیح خطا
منبع: یافتههای تحقیق ضریب ECM[25] سرعت تعدیل به سمت تعادل بلندمدت را نشان میدهد و انتظار میرود که از نظر علامتی منفی باشد (نوفرستی، 1378). در واقع این ضریب نشان میدهد، در هر دوره چند درصد از عدم تعادل متغیر وابسته تعدیل شده و به سمت رابطه بلندمدت نزدیک میشود(تشکینی، 1384). همان گونه که نتایج جدول (5) نشان میدهد، ضریب تصحیح خطای مدل کوچکتر از یک و از نظر آماری معنیدار میباشد. ضریب تصحیح خطای مدل برابر 39/٠- میباشد، که نشان میدهد در هر سال 39/0 از عدم تعادل یک دوره در شاخص رفتارهای زیست محیطی در دوره بعد تعدیل میشود. برای ارزیابی مدل برآورد شده به انجام آزمونهای عدم وجود همبستگی سریالی میان جملات خطا، آزمون عدم وجود ناهمسانی واریانس، آزمون نرمالیتی، خطای تصریح و ثبات ساختاری می پردازیم. جهت اطمینان از صحت وجود یا عدم وجود خودهمبستگی از آزمون بروش پاگان استفاده می‌کنیم. فرضیه صفر این آزمون مبنی بر عدم وجود خودهمبستگی میباشد و فرضیه مقابل نیز، وجود خودهمبستگی را بیان میکند. براساس نتایج جدول (6) فرضیه H0 پذیرفته می شود، لذا در مدل مشکل خودهمبستگی وجود ندارد.
جدول شماره (6): نتایج آزمون خودهمبستگی
منبع: یافتههای تحقیق
جهت بررسی وجود یا عدم وجود ناهمسانی واریانس از آزمون وایت استفاده شده است. فرضیه صفر این آزمون، مبنی بر نبود ناهمسانی واریانس و فرضیه مقابل نیز مبنی بر وجود ناهمسانی واریانس است، که با توجه به نتایج جدول (7)، فرضیه H0 پذیرفته میشود، لذا مشکل ناهمسانی واریانس در مدل وجود ندارد. جدول شماره (7): نتایج آزمون ناهمسانی واریانس
منبع: یافتههای تحقیق
جهت نرمال بودن پسماندهای مدل از آزمون جاگ‌برا استفاده شده است. در این آزمون، فرضیه صفر مبنی بر نرمال بودن باقیماندهها است و فرضیه مقابل نیز مبنی بر عدم نرمال بودن پسماندهاست، که با توجه به نتایج جدول (8)، فرضیه H0 پذیرفته میشود، لذا توزیع نرمال باقیماندههای مدل، نرمال استاندارد است. جدول شماره (8): نتایج آزمون نرمال بودن پسماندها
منبع: یافتههای تحقیق
جهت بررسی شکل تبعی مدل (تصریح مدل)، از آزمون رمزی استفاده شده است. فرضیه صفر این آزمون مبنی بر درست بودن تصریح مدل است و فرضیه مقابل نیز مبنی بر عدم درست بودن تصریح مدل است که با توجه به نتایج جدول (9)، فرضیه H0 پذیرفته میشود، لذا مدل درست تصریح شده است.
جدول شماره (9): نتایج آزمون تصریح مدل
منبع: یافتههای تحقیق
به منظور اطمینان از پایدار بودن ضرایب رگرسیون برآورد شده و صحت نتایج به دست آمده آزمونهای پایداریCUSUM و CUSUMSQ برای مدل ARDL برآورد شده صورت گرفته است. در این آزمونها مقادیر آماره برآورد شده در بین دو مقدار بحرانی در سطح 5 درصد رسم میگردد و در صورتی که از این دو کرانه خارج نگردد نمیتوان فرضیه صفر مبنی بر پایدار بودن رگرسیون برآورد شده را رد نمود. نتایج حاصل از این آزمونها در شکلهای (1) و (2) نشان داده شده است.
شکل شماره (1): منحنی حاصل جمع انباشته پسماندها منبع: یافتههای تحقیق
شکل شماره (2): منحنی حاصل جمع انباشته مربعات پسماندها منبع: یافتههای تحقیق بحث و نتیجهگیری هدف این مقاله، ارزیابی تأثیر شاخصهای جامعهشناختی عوامل آموزشی به تفکیک مخارج آموزشی دولت، تعداد دانشجویان، تعداد دانشآموزان، تعداد مدارس و نرخ باسوادی بر رفتارهای زیست محیطی (انتشار گاز دی اکسیدکربن) در ایران طی دوره‌های زمانی 1395-1361 بود، که جهت نیل به این منظور از تکنیک اقتصادسنجی به شیوه خود توضیحبرداری با وقفه‌های گسترده (ARDL) استفاده شد. نتایج رگرسیونی حاکی از آن است که، تمامی شاخصهای آموزشی دارای تأثیر منفی بر آلودگی محیط زیست در ایران طی دوره‌های زمانی مورد بررسی میباشند و لذا تمامی فرضیات مقاله حاضر مورد تأیید قرار گرفتند. نتایج به دست آمده بیانگر آن استکه یافتههای پژوهش سازگار با یافتههای پژوهشهای خارجی میسرا و ورما[26](2015)، گرایمته[27](2014)، کودری آوتسو و همکاران[28](2012)، و ابدالسلام[29](2009)، میباشد و با مطالعه حسن و اسماعیل[30](2011)، در تناقض میباشد. به طوری که، در مطالعه فوق، هیچ ارتباطی بین آموزش زیست محیطی و آگاهی دانشآموزان نسبت به محیط زیست وجود نداشت. همچنین، نتایج به دست آمده بیانگر آن است که یافتههای پژوهش سازگار با اکثریت یافتههای پژوهشهای داخلی بوده و تفاوتهایی نیز مشاهده میشود. برای مثال در یافته پژوهش صالحی و قائمی اصل(1392)، آموزش و دانش زیست محیطی تأثیر چندانی در بروز رفتار زیست محیطی نداشت، درحالی که در مطالعات فزرانه (1393)، زمانیمقدم و سعیدی(1392)، حمیدیان(1390)، و ادهمی و اکبرزاده(1390)، آموزش نقش قابل توجهی را درکاهش آلودگی ایفا می‌کرد و بیشترین ضریب تأثیرگذاری نیز مربوط به مطالعه فرزانه(1393)، بود. لذا با توجه به نتایج پژوهش حاصله، بایستی سیاستهای دولت درجهت افزایش ترکیب بهینه مخارج آموزشی (تخصیص مناسب اعتبارات آموزشی دولت در جهت سازماندهی مناسب هزینههای صریح آموزشی، هزینههای ضمنی آموزشی و هزینه فرصت از دست رفته) و نرخ باسوادی در جهت آمایش هرچه بیشتر دانشآموزان و دانشجویان به لحاظ کمی و کیفی، مدنظر قرار گیرد. صرف هزینههای مالی، سرمایه‌گذاری در نیروهای بالقوه انسانی و ایجاد زیرساختها و مکانهای مناسب آموزشی به ویژه مدارس محیط زیستی (مدارس جم)، میتواند زمینه‌های ارتقا هرچه بیشتر دانش و آگاهیهای زیست محیطی را فراهم ساخته و از میزان آلودگی‌های زیست محیطی بکاهد.
منابع ادهمی، عبدالرضا؛ و اکبرزاده، الهام. (1390). بررسی عوامل فرهنگی مؤثر بر حفظ محیط زیست شهر تهران. (مطالعه موردی مناطق 5 و 18 تهران). مجله تخصصی جامعه‌شناسی. 1، صص 62-37. اقتداری، علی؛ خواجه‌ئیان، هانیه؛ و تفضلی، امیرحسین. (1393). تأثیر مدارس پایدار بر سلامت آموزش و محیط‌زیست. کنفرانس ملی معماری و منظر شهری پایدار، صص 11-1. بانک اطلاعات سری‌های زمانی اقتصادی بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران. (1397). قابل دسرسی در سایت http://tsd.cbi.ir/. تشکینی، احمد. (1384). اقتصادسنجیکاربردیبهکمکمایکروفیت. تهران: موسسه فرهنگی هنری دیباگران تهران. حمیدیان، علی. (1390). لزوم توجه به فرهنگ زیست محیطی دانشجویان (مطالعه موردی: دانشگاه تهران). نخستین همایش باغ گیاه‌شناسی ملی ایران، صص 12-1. زمانیمقدم، افسانه؛ و سعیدی، مهدیه. (1392). بررسی تأثیر آموزش محیط زیست بر ارتقای دانش، نگرش و مهارت معلمان مقطع ابتدائی منطقه 12 آموزش و پرورش تهران، فصلنامه آموزش محیط زیست و توسعه پایدار. 3، صص 30-19. شایگان، اسحاق؛ و فاضلی، فائزه. (1394). بررسی میزان تأثیر آموزش درس بهداشت و محیط زیست بر کسب نگرشهای بهداشتی و زیست محیطی دانشجویان مقطع کارشناسی دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی، فناوری آموزش. 3، صص 228-215. صالحی، صادق؛ و قائمی اصل، زهرا. (1392). بررسی رابطه آموزش زیست محیطی و رفتارهای حفاظت از محیط زیست (مورد مطالعه: دانش آموزان دبیرستانهای دخترانه شهر بابل)، فصلنامه آموزش محیط زیست و توسعه پایدار. 3، صص 79-67. عظیمی، محمد؛ کرمی، علیرضا؛ و غلامی، مهدی. (1391). افزایش دانش زیست محیطی همگانی با تاکید بر آموزش محیط زیست. چهارمین همایش ملی آموزش، صص 14-1. فرزانه، محمدرضا. (1393). تأثیر آموزش زیست‌محیطی بر میزان سطح آگاهی و رفتار آبزیپروران در کاهش میزان آلودگی پساب مزارع پرورش قزلآلا (استان مازندران). پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه پیام نور، تهران. کریمی، داریوش؛ و لیاقتی، هومان. (1387). آموزش محیط زیست و رفتار شهروندی. تهران: شهرداری تهران. مرادی، یاسر. (1392). جهانی‌شدن و آموزش. اولین همایش مجازی ره‌آوران آموزشی، صص 13-1. نوفرستی، محمد. (1378). ریشه واحد و همجمعی در اقتصادسنجی. تهران: موسسه خدمات فرهنگی رسا. نیکزاد، محمود. (1379). اصول نظریه‌های تربیتی. تهران: انتشارات ققنوس. ولیاللهی، جلال؛ و مقصودی مهربانی، کریم. (1389). نقش آموزشهای زیست محیطی در آموزش و پرورش و فرهنگ عمومی. چهارمین همایش و نمایشگاه تخصصی مهندسی محیط زیست، صص 13-1.
Abdel Salam, Magda. M., El Naggar, Hesham. M., & Hussein, Rim. A. (2009). Environmental Education and Its Effect on the Knowledge and Attitudes of Preparatory School Students, Egypt Public Health Assoc. 3 & 4, P.p: 343-367. Budak, Dilek. Bostan., Budak, Fuat., Zaimoglu, Zeynep., Kekec, Secil., & Sucu, Yavuz. (2005). Behavior & Attitude of Student Toward Environmental Issues at Faculty of Agricultural Turkey, Jurnal of Applied Sciences. 7, P.p: 1224-1227. Grimmette, Katherine. A. (2014). The Impacts of Environmental Education on Youth and their Environmental Awareness. Undergraduate Thesis, University of Nebraska. Nebraska. Hassan, Arba’at., & Ismail, Mohd. Ziad. (2011). The infusion of Environmental Education (EE) in chemistryteaching and students’ awareness and attitudes towards environment in Malaysia, Procedia Social and Behavioral Sciences. 15, P.p: 3404–3409. Kopnina, Helen. (2011). Applying The New Ecdogical paradigm Scale in the Case of Environmental Education: Qualitative Analysis of the Ecological Worldview of Dutch Children, Journal of Peace education and Social Jastice. 3, P.p: 374- 388. Kudryavtsev, Alex., Krasny, Marianne. E., & Stedman, Richard. C. (2012). The impact of environmental education on sense of place among urban youth, Ecosphere. 34, P.p: 1-15. Misrs, A. K. & Verma, Maitri. (2015). Impact of environmental education on mitigation of carbon dioxide emissions: a modelling study, Global Warning. 4, P.p: 446-486. UNDP. (2018). United Nations Development Programme. Retrieved from http://hdr.undp.org/en/data/. World Bank. (2018). World Development Indicators. Retrieved from http://www.worldbank.org/data/onlinedatabases.html.
1. دانشیار گروه اقتصاد، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز- ایران (نویسنده مسئول). E- mail: paytakhti@iaut.ac.ir & oskooe@yahoo.com 3. دانشجوی دکتری، باشگاه پژوهشگران جوان و نخبگان، واحد ارومیه، دانشگاه آزاد اسلامی، ارومیه- ایران. E- mail: lalehtabaghchi@gmail.com
[4].Budak et al [5]. Auto Regressive Distributed Lag
[6]. Abdel-salam [7]. Anderson [8]. Johnny [9]. Durkheim [10]. Montaigne [11]. Pestalozzi [12]. Haskin [13]. Kopnina [14]. Misrs & Verma [15]. Grimmette [16]. Kudryavtsev et al [17]. Hassan & Ismail [18]. Abdel-salam [19]. Auto Regressive Distributed Lag [20]. Misrs & Verma [21].World Bank [22]. United Nations Development Programme [23]. Augmented Dickey-Fuller Test [24]. Bounds Test [25]. Error Correction Model [26]. Misrs & Verma [27]. Grimmette [28]. Kudryavtsev et al [29]. Abdel-salam [30]. Hassan & Ismail | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| مراجع | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
منابع ادهمی، عبدالرضا؛ و اکبرزاده، الهام. (1390). بررسی عوامل فرهنگی مؤثر بر حفظ محیط زیست شهر تهران. (مطالعه موردی مناطق 5 و 18 تهران). مجله تخصصی جامعه‌شناسی. 1، صص 62-37. اقتداری، علی؛ خواجه‌ئیان، هانیه؛ و تفضلی، امیرحسین. (1393). تأثیر مدارس پایدار بر سلامت آموزش و محیط‌زیست. کنفرانس ملی معماری و منظر شهری پایدار، صص 11-1. بانک اطلاعات سری‌های زمانی اقتصادی بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران. (1397). قابل دسرسی در سایت http://tsd.cbi.ir/. تشکینی، احمد. (1384). اقتصادسنجیکاربردیبهکمکمایکروفیت. تهران: موسسه فرهنگی هنری دیباگران تهران. حمیدیان، علی. (1390). لزوم توجه به فرهنگ زیست محیطی دانشجویان (مطالعه موردی: دانشگاه تهران). نخستین همایش باغ گیاه‌شناسی ملی ایران، صص 12-1. زمانیمقدم، افسانه؛ و سعیدی، مهدیه. (1392). بررسی تأثیر آموزش محیط زیست بر ارتقای دانش، نگرش و مهارت معلمان مقطع ابتدائی منطقه 12 آموزش و پرورش تهران، فصلنامه آموزش محیط زیست و توسعه پایدار. 3، صص 30-19. شایگان، اسحاق؛ و فاضلی، فائزه. (1394). بررسی میزان تأثیر آموزش درس بهداشت و محیط زیست بر کسب نگرشهای بهداشتی و زیست محیطی دانشجویان مقطع کارشناسی دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی، فناوری آموزش. 3، صص 228-215. صالحی، صادق؛ و قائمی اصل، زهرا. (1392). بررسی رابطه آموزش زیست محیطی و رفتارهای حفاظت از محیط زیست (مورد مطالعه: دانش آموزان دبیرستانهای دخترانه شهر بابل)، فصلنامه آموزش محیط زیست و توسعه پایدار. 3، صص 79-67. عظیمی، محمد؛ کرمی، علیرضا؛ و غلامی، مهدی. (1391). افزایش دانش زیست محیطی همگانی با تاکید بر آموزش محیط زیست. چهارمین همایش ملی آموزش، صص 14-1. فرزانه، محمدرضا. (1393). تأثیر آموزش زیست‌محیطی بر میزان سطح آگاهی و رفتار آبزیپروران در کاهش میزان آلودگی پساب مزارع پرورش قزلآلا (استان مازندران). پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه پیام نور، تهران. کریمی، داریوش؛ و لیاقتی، هومان. (1387). آموزش محیط زیست و رفتار شهروندی. تهران: شهرداری تهران. مرادی، یاسر. (1392). جهانی‌شدن و آموزش. اولین همایش مجازی ره‌آوران آموزشی، صص 13-1. نوفرستی، محمد. (1378). ریشه واحد و همجمعی در اقتصادسنجی. تهران: موسسه خدمات فرهنگی رسا. نیکزاد، محمود. (1379). اصول نظریه‌های تربیتی. تهران: انتشارات ققنوس. ولیاللهی، جلال؛ و مقصودی مهربانی، کریم. (1389). نقش آموزشهای زیست محیطی در آموزش و پرورش و فرهنگ عمومی. چهارمین همایش و نمایشگاه تخصصی مهندسی محیط زیست، صص 13-1.
Abdel Salam, Magda. M., El Naggar, Hesham. M., & Hussein, Rim. A. (2009). Environmental Education and Its Effect on the Knowledge and Attitudes of Preparatory School Students, Egypt Public Health Assoc. 3 & 4, P.p: 343-367.
Budak, Dilek. Bostan., Budak, Fuat., Zaimoglu, Zeynep., Kekec, Secil., & Sucu, Yavuz. (2005). Behavior & Attitude of Student Toward Environmental Issues at Faculty of Agricultural Turkey, Jurnal of Applied Sciences. 7, P.p: 1224-1227.
Grimmette, Katherine. A. (2014). The Impacts of Environmental Education on Youth and their Environmental Awareness. Undergraduate Thesis, University of Nebraska. Nebraska.
Hassan, Arba’at., & Ismail, Mohd. Ziad. (2011). The infusion of Environmental Education (EE) in chemistryteaching and students’ awareness and attitudes towards environment in Malaysia, Procedia Social and Behavioral Sciences. 15, P.p: 3404–3409.
Kopnina, Helen. (2011). Applying The New Ecdogical paradigm Scale in the Case of Environmental Education: Qualitative Analysis of the Ecological Worldview of Dutch Children, Journal of Peace education and Social Jastice. 3, P.p: 374- 388.
Kudryavtsev, Alex., Krasny, Marianne. E., & Stedman, Richard. C. (2012). The impact of environmental education on sense of place among urban youth, Ecosphere. 34, P.p: 1-15.
Misrs, A. K. & Verma, Maitri. (2015). Impact of environmental education on mitigation of carbon dioxide emissions: a modelling study, Global Warning. 4, P.p: 446-486.
UNDP. (2018). United Nations Development Programme. Retrieved from http://hdr.undp.org/en/data/.
World Bank. (2018). World Development Indicators. Retrieved from http://www.worldbank.org/data/onlinedatabases.html. | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 2,838 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 853 |
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||