مؤلّفه‌های پسااستعماری در اشعار مهدی اخوان ثالث

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

مقاله 7، دوره 11، شماره 40، تیر 1398، صفحه 165-190   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

سیده گوهر نوربخش¹؛ عبدالحسین فرزاد^{* 2}

¹دانشجوی دکتری، زبان وادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد رودهن، رودهن، ایران

²دانشیار، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ایران

چکیده

مطالعات پسااستعماری یکی از حوزه­های مطالعات جدید در مورد کشورهای موسوم به جهان سوم و نگرشی انتقادی به مجموعه­ای از رهیافت­های نظری است که با تأکید بر پیامدهای استعمارگرایی به تحلیل گفتمان استعماری می­پردازد. ادوارد سعید، بنیان­گذار واقعی نظریۀ پسااستعماری در کتاب شرق­شناسی­اش بر این اصل تکیه دارد که متفکران غربی، عمدتاً تصویر نادرستی از مشرق به مثابۀ «دیگری» مطرح کرده­اند. وی بر این باور بود که پیامدهای استعمارگری در قالب هرج و مرج، کودتا، فساد و جنگ­های داخلی و خونریزی تا امروز ادامه یافته است. در ادبیات ایران، مهدی اخوان ثالث از شاعرانی است که روایت­گریِ حضور استعمار انگلیس و آمریکا در شعرش آشکارا انعکاس دارد. این مقالۀ توصیفی- تحلیلی بر آن است تا بیان دارد جلوه­های پسااستعماری در اشعار اخوان چگونه ظهور می­یابد؟ بررسی­ها نشان می­دهد: اخوان به زبانی نمادین و تمثیلی با تصاویر شاعرانه از استعمار سخن به­ میان ­آورده و در اشعارش فضای یأس­آمیز بعد از چیرگی استعمار را وصف کرده ­است

کلیدواژه‌ها

اخوان ثالث؛ استبداد؛ استعمار؛ امپریالیسم؛ پسااستعماری؛ مقاومت؛ یأس

مراجع

1. اخوان ثالث، مهدی (1363) آخر شاهنامه ، چاپ هشتم، تهران: مروارید.
2. __________  (1370) ناگه غروب کدامین ستاره، یادنامۀ مهدی اخوان ثالث، تهران: بزرگمهر.  
3. __________  (1371) تو را ای کهن بوم و بر دوست دارم، ، چاپ چهارم، تهران: مروارید.
4. __________  (1379) دوزخ امّا سرد، چاپ نهم، تهران: زمستان.
5. __________  (1386) ارغنون،تهران: زمستان.  
6. __________  (1387) از این اوستا، تهران: زمستان.
7. __________  (1388) گزیدۀ اشعار، گزینش غلامرضا بروسان، تهران: شاملو.
8.  __________   (1391) زمستان، چاپ بیست و هشتم، تهران: نشر زمستان.
9. ایمان­زاده، سمیه و حاجی­پور، میثم (1395) بررسی مؤلّفه­های ملی در اشعار اخوان و شفیعی کدکنی، کازرون: دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی.

10. براهنی، رضا (1370) اخوان، شعر بزرگ سرزنش جهان، ناگه غروب کدامین ستاره، تهران: بزرگمهر.

1. بهبهانی، سیمین (1385) اخوان شاعر شکست، باغ بی­برگی (یادوارۀ مهدی اخوان ثالث) به کوشش مرتضی کاخی، تهران: سروش.
2. ترابی، ضیاءالدین (1381) امیدی دیگر؛ نگاهی تازه به شعرهای مهدی اخوان ثالث، تهران: نشر دنیای نور.
3. حقوقی، محمّد (1377) شعر زمان ما  مهدی اخوان ثالث ، چاپ پنجم، تهران: نشر نگاه.
4. درودیان، ولی­الله (1385) سرچشمه­های مضامین شعر امروز ایران، تهران: نشر نی.
5. دریابندری، نجف (1385) «اخوان شاعر شکست»، باغ بی­برگی، تهران: زمستان، صص 250-241.
6. دستغیب، عبدالعلی (1373) نگاهی به مهدی اخوان ثالث، چاپ اوّل، تهران: مروارید.
7. زرقانی، سید مهدی (1383) چشم انداز شعر معاصر ایران، چاپ اوّل، تهران: نشر ثالث.
8. سعید، ادوارد (1382) فرهنگ و امپریالیسم، ترجمۀ اکبر افسری، چاپ اوّل، تهران: توس.
9. _________ (1386) شرق­شناسی، ترجمۀ عبدالرحیم گواهی، چاپ پنجم، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
10. _________  (1394) بی در کجا (خاطرات ادوارد سعید)، ترجمۀ علی­اصغر بهرامی، تهران: نشر ویستار.
11. شاهین­دژی، شهریار (1387) شهریار شهر سنگستان (نقد و تحلیل اشعار مهدی اخوان ثالث)، تهران: نشر سخن.
12. عضدانلو، حمید (1383) ادوارد سعید، چاپ اوّل، تهران: دفتر پژوهش­های فرهنگی.
13. فانون، فرانتس (1361) انقلاب آفریقا، ترجمۀ محمّد امین کاردان، تهران: خوارزمی.
14. قرایی، یدالله (1370) چهل و چند سال با امید (مهدی اخوان ثالث)، چاپ اوّل، تهران: انتشارات بزرگمهر.
15. کاخی، مرتضی (1370) باغ بی­برگی، چاپ اوّل، تهران: نشر زمستان.
16. محمّدی آملی، محمّدرضا (1377) آواز چگور (زندگی و شعر اخوان ثالث)، چاپ اوّل، تهران:ثالث.
17. نجمی، ناصر (1377) دکتر مصدّق بر مسند حکومت، تهران: نشر پیکان.
18. یاحقی، جعفر (1384) جویبار لحظه­ها (ادبیّات معاصر فارسی)، تهران: جامی.        

 مقالات

1. درودی، مسعود و موسوی، سید صدرالدین، 1391، مطالعات پسااستعماری: عرصه­ای برای علوم انسانی بومی، مجلۀ روش­شناسی علوم انسانی، شمارۀ 70، صفحات 132-103.
2. زارع، غلامعلی،1387، ویژه­نامۀ ایران و استعمار بریتانیا: دولت استعماری انگلیس در آیینۀ شعر معاصرفارسی، مجلۀ مطالعات تاریخی، شماره22، صفحات 143-130.