بینامتنیت دعای چهارم صحیفه سجادیه و قرآن

فصلنامه مطالعات قرآنی

مقاله 4، دوره 10، شماره 38، شهریور 1398، صفحه 51-85   

نویسندگان

علیرضا زکی‌زاده رنانی¹؛ سمیه قربانی²

¹استادیار دانشگاه علامه مجلسی اصفهان

²کارشناسی ارشد رشته تفسیر قرآن دانشگاه قرآن و عترت اصفهان

چکیده

قرآن کریم به عنوان کلام وحی و متنی جامع، از جمله متونی است که سایر متون دینی به گونه‌های مختلف با آن پیوند برقرار نموده و سرچشمه اقتباس برای متون دینی بوده است. صحیفه سجادیه که از آن تعبیر به «اخت القرآن» نموده‌اند، نیز از این قائده مستثنی نیست و مفاهیم و تعابیر قرآنی بسیار در آن تجلی یافته است. آیات قرآن چه به صراحت و چه به اشارت در فرازهای نورانی صحیفه نمود یافته و این موضوع، تأثیرپذیری از آیات و درک مفاهیم عمیق مفاهیم قرآنی را توسط امام سجّاد(ع) می‌رساند. پژوهش حاضر به بررسی رابطه بینامتنی قرآن و فرازهای ابتدایی دعای چهارم صحیفه سجادیه پرداخته و با روش توصیفی تطبیقی به این نتیجه دست یافت که پیوندی دوسویه و تنگاتنگ بین قرآن و کلام امام سجاد(ع) برقرار است. چنانکه صحیفه در قالب تناص اجترار و امتصاص و نیز بر اساس بینامتنی مضمونی و لفظی با قرآن رابطه‌ای استوار برقرار کرده و همچنین از تناص حوار در صحیفه پرهیز شده است.

کلیدواژه‌ها

بینامتنیت؛ قرآن؛ صحیفه سجّادیه؛ دعای چهارم؛ تناص امتصاص

مراجع

کتابنامه

قرآن کریم.

الصحیفة السجادیة.

صحیفه سجادیه. ترجمه آیتی.

‫ابن بابویه، علی بن حسین. 1404ق، الإمامة والتبصرة من الحیرة، قم: مدرسه امام مهدی.

ابن بابویه، محمد بن علی. 1380ش، کمال الدین وتمام النعمة، قم: دار الحدیث.

‫ابن کثیر، اسماعیل بن عمر. بی‌تا، البدایة والنهایة، بیروت: دار الفکر.

‫ابوالفتوح رازی، حسین بن علی. 1408ق، روض الجنان وروح الجنان فی تفسیر القرآن، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی.

‫امین، محسن. 1403ق، اعیان الشیعة، بیروت: دار التعارف للمطبوعات.

‫انصاریان، حسین. 1388ش، ترجمه نهج البلاغه، قم: دار العرفان.

‫ثقفی، ابراهیم بن محمد. 1410ق، الغارات، قم: دار الکتب الاسلامی.

حسکانی، عبیدالله بن عبدالله. 1411ق، شواهد التنزیل لقواعد التفضیل، تهران: وزارت ارشاد.

‫حسینی همدانی، محمد. 1404ق، انوار درخشان در تفسیر قرآن، تهران: کتابفروشی لطفی‏.

‫حمیری، عبدالله بن جعفر. 1413ق، قرب الاسناد، قم: مؤسسه آل البیت(علیهم السلام).

‫راغب اصفهانی، حسین بن محمد. 1374ش، ترجمه و تحقیق مفردات الفاظ قرآن، تهران: مرتضوی.

‫راوندی کاشانی، فضل الله بن علی. بی‌تا، النوادر، قم: دار الکتاب‏.

‫سالم، سعدالله محمد. 2007م، مملکة النص، بیروت: دار الکتاب العالمی.

‫صفار، محمد بن حسن. 1404ق، بصائر الدرجات، قم: کتابخانه آیت الله مرعشی.

‫طباطبایی، محمدحسین. 1374ش، تفسیر المیزان، قم: دفتر انتشارات اسلامی.

‫طبرسی، فضل بن حسن. بی‌تا، ترجمه تفسیر مجمع البیان، گروه مترجمان، تهران: فراهانی.

‫طیب، عبدالحسین. 1378ش، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، تهران: اسلام.

‫عزام، محمد. 2001م، النص الغائب، تجلیات التّناصّ فی شعر العرب، دمشق: منشورات اتحاد الکتاب العرب.

فهری، سید احمد. 1375ش، شرح و ترجمه صحیفه سجادیه، تهران: اسوه.

‫فیض الاسلام، علی نقی. 1379ش، ترجمه و شرح نهج البلاغه، تهران: مؤسسه چاپ و نشر تألیفات فیض الاسلام.

‫فیض کاشانی، محمد بن شاه مرتضی. 1406ق، الوافی، اصفهان: کتابخانه أمیر المؤمنین(ع).

‫قرشی بنایی، علی‎اکبر. 1371ش، قاموس قرآن، تهران: دار الکتب الاسلامیه.

قمی، عباس. 1379ش، منتهی الآمال، قم: دلیل ما.

‫کلینی، محمّد بن یعقوب، 1407ق، الکافی، تهران: دار الکتب الاسلامیه.

‫کریستوا، ژولیا. 1381ش، بینامتنی، ترجمه‌ پیام یزدانجو، تهران: نشر مرکز.

‫مصطفوی، حسن. 1369ش، ترجمه اصول کافی، تهران: کتابفروشی علمیه اسلامیه.

‫مکارم شیرازی، ناصر. 1386ش، تفسیر نمونه، تهران: دار الکتب الاسلامیه.

‫هاشمی خویی، میرزا حبیب الله. 1400ق، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة، تهران: مکتبة الاسلامیه.

‫هاشمی رفسنجانی، اکبر. 1386ش، تفسیر راهنما، قم: بوستان کتاب.

 

مقالات

اقبالی، عباس و فاطمه حسن‌خانی. 1391ش، «بینامتنیت قرآنی در صحیفه سجادیه»، فصلنامه مطالعات ادبی متون اسلامی، شماره 1، صص31-44.

‫ساسانی، فرهاد. 1384ش، «عوامل مؤثر در تفسیر و فهم متن»، زبان و زبان شناسی.

سیاوشی، کرم و سمیه سلمانیان. 1393ش، «روابط بینامتنی قرآن با صحیفه»، همایش تناص.

‫‫سیفی، طیبه. 1390ش، «بینامتنی اشعار عبدالوهاب البیاتی با قرآن کریم»، پژوهش‌های میان‌رشته‌ای قرآن کریم، ش71.

محققیان، زهرا و محمدرضا ستوده ‌نیا. 1395ش، «بینامتنی قرآن کریم با صحیفه سجادیه»، پژوهش‌های زبان‌شناختی قرآن، شماره9، صص21-36.

‫میرزایی، فرامرز، و ماشاءالله واحدی. 1388ش، «روابط بینامتنی قرآن با اشعار احمد مطر»، ادب و زبان فارسی، ش22.