ریشه‌یابی روش تفسیر تطبیقی نجارزادگان در میراث تفسیری

فصلنامه مطالعات قرآنی

مقاله 5، دوره 10، شماره 38، شهریور 1398، صفحه 87-105   

نویسنده

انسیه عسگری

عضو هیأت علمی دانشگاه حضرت معصومه(س)، قم، ایران(استادیار).

چکیده

آثار تفسیری با عنوان «تفسیر تطبیقی» در چند دهه اخیر گسترش قابل توجهی داشته است. در حالی که مباحث تفسیرپژوهی پا به ‌پای آن رشد نکرده است. یکی از مهم‌ترین این مباحث، روش تطبیق است که نیاز به شناسایی دارد. این تحقیق،‌ به طور خاص،‌ روش تطبیق را در آثار نجارزادگان بررسی می‌کند. روش وی بر سه مرحله نقل، تبیین و نقد آراء مبتنی است. از آنجا که همین مراحل در تفاسیر سنتی، شاخصه‌های کلی متن تفسیری را تشکیل می‌دهد، روش وی را می‌توان در تاریخ تفسیر ریشه‌یابی کرد. در این بررسی، بیش‌تر‌ بر سده‌های چهارم تا ششم تأکید شده است که یکی از نقاط عطف تاریخی تطبیق محسوب می‌شود. نتایج بدست آمده نشان داد که روش نجارزادگان در عمل نقل و نقد در تفاسیر سنتی ریشه دارد و آثار وی با در نظر گرفتن برخی امتیازات، صورت تکامل‌یافته و مستقل همان بررسی‌های تطبیقی‌ای است که بیش و کم در تاریخ تفسیر انجام می‌شده است. نقل و تبیین آراء به بیان حداکثری و مستند دیدگاه‌ها توسعه یافته است، ولی داوری کم و بیش با همان ابزارها و مبانی انجام شده است.

کلیدواژه‌ها

تفسیر مقارن؛ تبارشناسی؛ روش‌شناسی تفسیر؛ تفسیر مقایسه‌ای

مراجع

کتابنامه

کتب فارسی

شعرباف اکبری، حجت‌الله. 1390ش، تفسیر مقارن سوره حمد، قم: ام القرآن.

طیب حسینی، محمود. ۱۳۸۹ش، تفسیر تطبیقی، دایرة ‌المعارف قرآن کریم، ج8، قم: بوستان کتاب.

نجارزادگان، فتح‌الله. 1383ش، تفسیر تطبیقی، قم: مرکز جهانی علوم اسلامی.

نجارزادگان، فتح‌الله. ۱۳۸۸ش، بررسی تطبیقی تفسیر آیات ولایت در دیدگاه فریقین، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه/ تهران: سمت.

نجارزادگان، فتح‌الله. ۱۳۸۸ش، بررسی تطبیقی مبانی تفسیر قرآن در دیدگاه فریقین، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه/ تهران: سمت.

نجارزادگان، فتح‌الله. ۱۳۸۹ش، بررسی تطبیقی تفسیر آیات مهدویت و شخصیت شناسی امام مهدی(عج)، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه/ تهران: سمت.

نجارزادگان، فتح‌الله. بی تا، بررسی تطبیقی معناشناسی مقام امام و امامت، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه/ تهران: سمت.

نعمانی، شبلی. ۱۳۸۶ش، تاریخ علم کلام، ترجمه سید محمد تقی فخر داعی‏، تهران: اساطیر.   

کتب عربی

ابن عطیه، عبدالحق بن غالب. ۱۴۲۲ق، المحرر الوجیز فی تفسیر کتاب الله العزیز، بیروت: دار الکتب العلمیه.

بیضاوی، عبدالله بن عمر. ۱۴۱۸ق، انوار النتزیل و اسرار التأویل، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.

رازی، محمد بن عمر(فخرالدین). ۱۴۲۰ق، مفاتیح الغیب، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.

رومی، فهد بن عبدالرحمن بن سلیمان. ۱۴۱۹ق، بحوث فی أصول التفسیر و مناهجه، ط2، ریاض: مکتبة التوبه.

زمخشری، محمود. ۱۴۰۷ق، الکشاف عن حقایق غوامض التنزیل، بیروت: دار الکتاب العربی.

سالوس، علی. بی‌تا، دراسة مقارنة فی التفسیر و أصوله، بی‌جا: مکتبة ابن تیمیه.

طبرسی، فضل بن حسن. ۱۳۷۲ش، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران: ناصرخسرو.

طبری، محمد بن جریر. ۱۴۱۲ق، جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار المعرفه.

طوسی، محمد بن حسن. بی‌تا، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.

عسقلانی، احمد بن علی بن حجر. ۱۴۰۶ق، لسان المیزان، بیروت: مؤسسة الأعلمی.

عمری، احمد جمال. ۱۴۰۶ق، دراسات فی التفسیر الموضوعی للقصص القرآنی، قاهره: مکتبة الخانجی.

ناصری، محمدباقر. ۱۴۱۶ق، التفاسیر الإسلامیة المشهورة: التفسیر المقارن، قم: مجمع تقریب بین المذاهب الاسلامیه.

 

مقالات

جلیلی، هدایت و عسگری، انسیه. ۱۳۹۳ش، «تفسیر مقارن/تطبیقی؛ فرازبانی لغزان و لرزان»، پژوهشنامه تفسیر و زبان قرآن، دانشگاه پیام نور، سال دوم، ش۴، صص 67-84.

مشنی، مصطفی ابراهیم. ۱۴۲۷ق، «التفسیر المقارن؛ دراسة تأصیلیة»، الشریعة و القانون، ش26، صص 137-205.