نگاهی نو به عدالت شاهد مبتنی بر آیات و روایات

فصلنامه مطالعات قرآنی

مقاله 7، دوره 10، شماره 38، شهریور 1398، صفحه 121-157   

نویسندگان

محمدرضا کیخا¹؛ زهرا بیگ زاده²

¹استادیار گروه فقه دانشگاه سیستان و بلوچستان

²دبیر آموزش و پرورش شهرستان جیرفت

چکیده

در فقه شیعه برای مناصبی مانند امام جماعت، شهادت، قضاوت، مرجعیت و ولایت فقیه شرط عدالت لازم دانسته شده است. فقها برای عدالت معانی مختلفی بیان کرده‌اند و در این مقاله ثابت شده است که عدالت به معنای ملکه اتیان واجبات و ترک محرمات است و امری مشکک و دارای مراتب مختلف است. همچنین ثابت شده است که برای مناصب مختلفی که در آن‌ها عدالت لازم دانسته شده است، عدالت به یک میزان معتبر نیست بلکه در مناصبی مانند امام جماعت سطح پایین‌تری از عدالت و در شاهد و سپس قاضی و مرجع تقلید و نهایتاً در ولی فقیه بالاترین سطح عدالت نسبت به سایر مناصب مذکور معتبر است. بحث شهادت یکی از مهم‌ترین راه‌های اثبات حق در نزد قضات است. در حقوق اسلام در مورد شرایط شاهد سخت‌گیری‌های زیادی صورت می‌گیرد تا شاید برخی از ایرادها برطرف شود. قانونگذار ما قدرت اثباتی شهادت را بسیار گسترش داده است. به گونه‌ای که هیچ محدودیتی برای موضوع شهادت ندارد بر خلاف قوانین خارجی که فقط دعاوی خاصی را قابل اثبات با شهادت شهود می‌دانند. در این مقاله به شکل مبسوط به مبحث عدالت شاهد می‌پردازیم.

کلیدواژه‌ها

شهادت؛ احراز عدالت؛ فقه؛ حقوق؛ قوانین موضوعه

مراجع

کتابنامه

قرآن کریم.

ابن ادریس حلی، محمد بن منصور. بی‌تا، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، چاپ 2، قم: مؤسسه نشر اسلامی.

ابن براج، قاضی عبدالعزیز. 1406ق، المهذب، قم: مؤسسة النشر الإسلامی.

ابن حمزه، محمد بن علی. 1408ق، الوسیلة الی نیل الفضیلة، قم: مکتبة آیة الله المرعشی النجفی.

ابن فارس، احمد. 1404ق، معجم مقاییس اللغة، قم: مکتب الاعلام الاسلامی.

ابن منظور، جمال الدین محمد بن مکرم. بی‌تا، لسان العرب، بیروت: دار الکتب العلمیة.

امام خمینی، سید روح ‌الله موسوی. 1379ش، تحریر الوسیلة، قم: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.

انصاری، شیخ مرتضی. 1374ش، کتاب المکاسب، چاپ 3، قم: دهقانی.

بروجردی، سیدحسن. 1387ش، منابع فقه شیعه، ترجمه احمد اسماعیل تبار و همکاران، تهران: فرهنگ سبز.

تجلیل تبریزی، ابوطالب. 1363ش، معجم الثقات، قم: مؤسسه نشر اسلامی.

تفتازانی، سعد الدین. 1368ش، شرح المختصر، چاپ 2، قم: علامه.

جوهری، اسماعیل بن حماد. 1419ش، الصحاح، بیروت: دار احیاء التراث العربی.

حر عاملی، محمد بن حسن. 1432ق، وسائل الشیعة ومستدرکها، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.

حسینی عاملی، سید محمدجواد. 1422ق، مفتاح الکرامة، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.

خوانساری، احمد. بی‌تا، جامع ‌المدارک فی شرح المختصر النافع، ج6، چاپ 2، تهران: مکتبة الصدوق.

خوری شرتونی، سعید. 1385ش، اقرب الموارد، چاپ 2، تهران: دار الأسوه.

خویی، سید ابوالقاسم. 1296ق، مبانی تکملة المنهاج، کتاب القضاء والحدود، قم: المطبعة العلمیة. 

دسوقی، محمد بن محمد عرفه. بی‌تا، حاشیة الدسوقی، اصفهان: مکتبة الشفیعی.

راغب اصفهانی، حسین بن محمد. 1362ش، مفردات الفاظ القرآن، چاپ 2، بی‌جا: کتابفروشی مرتضوی.

زراعت، عباس. 1380ش، شرح قانون مجازات اسلامی، کتاب حدود، تهران: ققنوس.

سبزواری، سید عبدالأعلی موسوی. 1388ش، مهذّب الاحکام، قم: دار التفسیر.

صدوق، محمد بن علی بن حسین. 1404ق، من لا یحضره الفقیه، چاپ 2، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.

طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم. 1424ق، العروة الوثقی، چاپ 2، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.

طباطبایی، سید محمدحسین. 1392ق، المیزان فی تفسیر القرآن، چاپ 2، قم: مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان.

طریحی، فخر الدین. 1365ش، مجمع البحرین، چاپ 2، تهران: کتابفروشی مرتضوی.

طوسی، محمد بن حسن. بی‌تا، التهذیب، ج6، بیروت: دار الاضواء.

عاملی، زین ‌الدین بن علی. 1382ش، الروضة البهیة فی شرح اللعمة الدمشقیة، چاپ 4، قم: دار التفسیر.

عطاردی، عزیزالله. 1368ش، اخبار و آثار حضرت رضا(ع)، تهران: کتابخانه صدر.

فاضل لنکرانی، شیخ محمد. 1424ق، تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیلة، چاپ 4، قم: مرکز فقه الأئمة الأطهار.

فاضل هندی، محمد بن حسن اصفهانی. 1422ق، کشف اللثام، چاپ 2، قم: مؤسسة النشر الاسلامی،.

فراهیدی، خلیل بن احمد. 1425ق، کتاب العین، چاپ 2، قم: اسوه.

فیض کاشانی، محسن. 1410ق، مفاتیح ‌الاسلامیة، ج 3، قم: انتشارات خیام.

فیض کاشانی، محمد بن مرتضی. بی‌تا، مفاتیح الشرایع، ج 3، قم: کتابخانه آیة الله مرعشی.

فیض کاشانی، محمدمحسن. بی‌تا، تفسیر الصافی، مشهد: دار المرتضی.

فیومی، احمد بن محمد. 1405ق، المصباح المنیر، قم: دار الهجرة.

کرکی، علی بن حسین. 1415ق، جامع المقاصد، چاپ 2، قم: مؤسسه آل ‌البیت.

کلینی، ابوجعفر محمد بن یعقوب. 1420ق، الکافی، قم: دار الحدیث للطباعة والنشر.

مألوف، لوئیس. بی‌تا، المنجد، بیروت: دار المشرق.

محقق اردبیلی، احمد. 1418ق، مجمع الفائدة والبرهان، چاپ 3، بی‌جا: مؤسسة النشر الإسلامی.

محقق سبزواری، محمدباقر. 1423ق، کفایة الفقه، قم: مؤسسة النشر الإسلامی.

مطهری، مرتضی. 1358ش، بیست گفتار، چاپ پنجم، قم: صدرا.

مفید، محمد بن نعمان. 1410ق، المقنعة، چاپ 2، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.

مکارم شیرازی، ناصر. 1375ش، تفسیر نمونه، ج2، تهران: دار الکتب الاسلامیه.

موسوی خویی، سید ابوالقاسم. بی‌تا، التنقیح فی شرح العروة الوثقی، تقریر میرزا علی غروی تبریزی، چاپ 2، قم: مؤسسه آل‌ البیت.

موسوی عاملی، سید محمد. 1410ق، مدارک الاحکام، قم: مؤسسه آل ‌البیت.

نراقی، احمد. بی تا، معراج السعادة، تهران: انتشارات جاویدان.