چالش‌های برگردان «قد» در ترجمه‌های فارسی قرآن کریم و راهکارهای آن

فصلنامه مطالعات قرآنی

مقاله 9، دوره 10، شماره 38، شهریور 1398، صفحه 189-212   

نویسندگان

زهرا اسماعیلی¹؛ علی صابری²

¹دانشجوی دکتری ادبیات عرب دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز

²دانشیار و هیأت علمی زبان و ادبیات عرب دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز

چکیده

از ابزار شناخت علوم قرآنی، برای غیر عرب‌زبانان دانش ترجمه است و از همین رو می‌توان به اهمیت ترجمه و نقش مترجمان در انتقال مفاهیم این کتاب آسمانی پی برد. البته چون برخی مترجمان در برگردان آیات قرآنی به دیگر زبان‌ها گاهی دچار لغزش یا دشواری ترجمه می‌شوند، از این رو در ترجمه‌های قرآن کریم نارسایی‌هایی به چشم می‌خورد که مترجمان فارسی‌زبان قرآن تلاش دارند تا به‌ گونه‌ای ابتکاری این ساختار‌ها را به فارسی برگردانند، که گاهی متن‌های زبان مقصد نه‌تنها بیان‌کننده هدف‌های اصلی قرآن نیست، بلکه از شیوایی زبان فارسی نیز می‌کاهد. در این پژوهش به روش توصیفی- تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای(ترجمه و تفسیرهای فارسی قرآن کریم) و کمک گرفتن از دیدگاه مفسران و نحویان، یکی از موارد چالش برانگیز ترجمه قرآن کریم یعنی ترجمه کلمه «قد»(از ادوات غیرکنایی) را با عنایت به ترجمه‌های خرمشاهی، رازی، فولادوند، قمشه‌ای، مکارم شیرازی بررسی نموده و ضمن بیان ترجمه هر یک از مترجمان فوق الذکر و بیان شباهت‌ها و تفاوت‌های ترجمه‌های ایشان، در پایان مشخص می‌نماید، که عدم توجه مترجمان به ادوات تقلیل و تکثیر و چشم‌پوشی از تفاوت میان معنای تقلیل و تحقیق موجب شده است که ترجمه‌های مورد اشاره در برخی آیات از دقت لازم برخوردار نباشند.

کلیدواژه‌ها

ترجمه قرآن؛ برگردان قد؛ وجوه قد؛ ادوات کنایی

مراجع

کتابنامه

ابن عاشور، محمد الطاهر. ۱۹۸۴م، التحریر والتنویر، بی‌جا: الدار التونسیة للنشر.

ابن مالک، محمّد. ۱۹۷۹م، شرح التسهیل، تحقیق عبدالرّحمن السّیّد و محمّد بدوی، ریاض: دار هجر.

ابن منظور، محمّد بن مـکرّم. ۱۹۸۸م، لسـان العرب، تحقیق علی شیری، بیروت: دار إحیاء التّراث العربی.

ابن هشام، جمال الدّین. مغنی اللبیب. ۱۹۷۹م، به کوشـش مـازن مبـارک، چـاپ پـنجم، دار الفکر: بیروت.

ابوحیّان اندلسی، محمّد بن یوسف. 1993م، البحر المـحیط، تحقیق عادل‌ احمد‌ عبد الموجود، بیروت: دار الکتب العلمیة.

خرمشاهی، بهاء الدین. ۱۳۷۵ش، ترجمه قرآن کریم، بی جا: کتابخانه دیجیتالی قائمیه.

درویش‌، محی الدّین. ۱۹۹۲م، إعراب القرآن الکریم‌ وبیانه‌، حمص: الیمامـۀ ودار ابن کـثیر.

رازی، فخر الدین محمد بن عمر. ۱۳۷9ش، ترجمه قرآن کریم، کتابخانه دیجیتالی.

رازی، فخر الدین محمد بن عمر. 1981م، التفسیر الکبیر ومفاتح الغیب، بیروت: دار الفکر.

رضـی الدین استرآبادی، محمّد بن حسن. ۱۹۹۳م، شرح الرضی لکافیۀ ابن الحاجب، تحقیق حسـن بن محمّد حفظی، عربستان: جامعۀ الإمام محمّد بن سعود‌ الإسلامیّۀ.

زجاجی، ابوالقاسم عبد الرّحمن. ۱۹۸۶م، حروف المعانی، علی تـوفیق حـمد، اردن: مؤسّسۀ الرّسالۀ.

زرکشی، بدر الدین. ۱۹۹۰م، البرهان فی علوم القرآن، تحقیق محمد أبوالفضل إبراهیم، القاهرة: بی‌نا.

زمخشری، أبو القاسم محمود. 1988م، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، الریاض: مکتبة العبیکان.

سامرائی، فاضل. ۲۰۰۰م، معانی النحو، بغداد: بی‌نا.

سیبویه، عمرو بن عثمان. 1408ق، الکتاب، تحقیق و شرح عبد السلام محمد هارون، قاهره: مکتبة الخانجی.

سیوطی‌، ‌جلال‌ الدّین. ۱۴۳۲ق، الإتـقان فـی عـلوم القـرآن، تحقیق محمّـد أبوالفضـل إبـراهیم، بی‌جا: جامعة الکویت.

طباطبایی، محمدحسین. ۱۳۷۴ش، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: جامعه مدرسین.

فراهیدی، خلیل بن احمد. ۲۰۰۳م، کتاب العـین، تحقیق عبد الحمیـد هنـداوی، بیروت: دار الکتب العلمیّۀ.

فولادوند، محمدمهدی. ۱۳۸۸ش، ترجمه قرآن کریم، بی‌جا: کتابخانه دیجیتالی قائمیه.

مرادی، حسن بن قاسم. ۱۹۹۲م، الجنی الدّانـی فـی حروف المعانی، تحقیق فخر الدّین قباوه و محمّد ندیم فاضل، بیروت: دار الکتب‌ العلمیّۀ.

ناظر الجیش، محب الدین محمد. ۲۰۰۷م، شرح التسهیل المسمی تمهید القواعد، بیروت: دار السلام.

الوسی، ابوالفضل و شهاب‌ الدین. بی‌تا، روح المعانی فی تفسیر القرآن، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.

الهی قمشه‌ای، مهدی. ۱۳۷۸ش، ترجمه قرآن کریم، کتابخانه دیجیتالی.

 

مقالات

ستوده، محمدرضا و آخوندی یزدی، سعید و سلطانی رنانی، سیدمهدی. 1392ش، «بررسی تطبیقی سیاق از دیدگاه قرآن پژوهان معاصر»، مجله مطالعات قرآنی جیرفت، شماره 15، سال چهارم.