بررسی تطبیقی آیه محبت از دیدگاه فریقین با تأکید بر معناشناسی آیه

فصلنامه مطالعات قرآنی

مقاله 12، دوره 10، شماره 38، شهریور 1398، صفحه 251-276   

نویسندگان

محمد جهادی¹؛ علیرضا صابریان²؛ حمید محمد قاسمی³

¹گروه علوم قرآنی و حدیث، دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث، واحد سمنان، دانشگاه آزاد اسلامی، سمنان، ایران

²گروه علوم قرآنی و حدیث، استادیار دانشگاه آزاد اسلامی سمنان، ایران

³گروه علوم قرآنی و حدیث، دانشیار دانشگاه آزاد اسلامی، ساری، ایران

چکیده

به اعتقاد امامیه، آیات بسیاری در قرآن کریم درباره امامت و ولایت و همچنین مقام و فضائل اهل بیت(ع) است که از جمله آیات در فضائل اهل بیت(ع)، آیه 54 سوره مائده یعنی آیه محبت است که در شأن نزول این آیه اقوال متعددی میان مفسران شیعه و سنی از قرن چهارم تا کنون وجود دارد که اکثریت اهل سنت آیه را در شأن ابوبکر و اکثر مفسران شیعه آن را در شأن امیر مؤمنان علی(ع) می‌دانند که در بررسی مصادیق این آیه دو راه وجود دارد:
الف) بررسی روایات مؤید شأن نزول
ب) بررسی صفات مذکور در آیه شریفه و مفهوم شناسی واژگان آن
مفسران در مفهوم شناسی صفات مذکور، تسامح کرده‌اند که این مقاله سعی دارد در رویکردی جدید با مفهوم شناسی واژگان آیه همچون ارتداد، محبت، نفاق، ولایت، مرض و سلامت قلب و با تکیه بر وحدت سیاق آیات 52 سوره مائده تا 55 سوره مائده، مصادیق مورد نظر آیه را متعیّن نماید.

کلیدواژه‌ها

آیه محبت؛ فریقین؛ معناشناسی؛ اهل بیت(ع)

مراجع

کتابنامه

قرآن کریم.

کتب عربی

ابن درید، محمد بن حسن. 1988م، جمهرةاللغة، بیروت: دار العلم للملایین.

ابن سیده، علی بن اسماعیل. 1998م، المحکم والمحیط الأعظم، بیروت: دار الکتب العلمیة.

ابن طریق، یحیی بن الحسن(الحلی). 1412ق، عمدة عیون صحاح الأخبار، الطبعة الثالثة، تهران: ممثلیة الامام القائد السید الخامنئی فی الحج.

ابن عاشور، محمد بن طاهر. بی تا، التحریر والتنویر، بیروت: مؤسسة التاریخ.

ابن عساکر، علی بن الحسن. 1417ق، تاریخ مدینة دمشق، بیروت: بی‌نا.

ابن فارس، احمد. 1378ش، ترتیب مقاییس اللغة، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.

ابن کثیر ، اسماعیل بن عمر. 1419ق، تفسیر القرآن العظیم، بیروت: دار الکتب العلمیه.

ابن منظور، محمد بن مکرم. 1414ق، لسان العرب، بیروت: دار صادر.

ابو نعیم الاصفهانی، احمد بن عبدلله. 1406ق، النور المشتعل، بی جا: منشورات مطبعة وزارة الارشاد الاسلامی.

ابوحیان، محمد بن یوسف. 1420ق، البحر المحیط فی التفسیر، بیروت: دار الفکر.

ابی عبدلله محمد بن نعمان. 1410ق، المقنعة، قم: نشر اسلامی.

الازدی، عبدلله بن محمد. 1378ش، الماء، تهران: مؤسسه مطالعات تاریخ پزشکی.

الازهری، محمد بن احمد. 1421ق، تهذیب اللغة، بیروت: دار احیاء التراث العربی.

الایجی، عضد الدین عبد الرحمن. بی‌تا، شرح المواقف، تحقیق علی بن محمد الجرجانی، الطبعة الاولی، قم: منشورات الشریف الرضی.

آلوسی، سید محمود. 1415ق، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، بیروت: دار الکتب العلمیه.

آیتی، محمدرضا. 1368ش، تحریر الروضة فی شرح اللمعة، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتاب علوم انسانی دانشگاه(سمت).

البحرانی، سید هاشم. 1422ق، غایة المرام وحجّة الخصام، بیروت: مؤسسة التاریخ العربی.

بحرانی، هاشم بن سلیمان. 1416ق، البرهان فی تفسیر القرآن، تهران: بنیاد بعثت.

بغوی، حسین بن مسعود. 1420ق، معالم التنزیل فی تفسیر القرآن، بیروت: دار احیاء التراث العربی.

بیضاوی، عبدلله بن عمر. 1418ق، انوار التنزیل واسرار التأویل، بیروت: دار احیاء التراث العربی.

التفتازانی، مسعود بن عمر. 1409ق، شرح المقاصد، تحقیق عبد الرحمن عمیره، الطبعة الاولی، بی‌جا: منشورات الشریف الرضی.

ثعلبی نیشابوری، ابو اسحاق احمد بن ابراهیم. 1422ق، الکشف والبیان عن تفسیر القرآن، بیروت: دار احیاء التراث العربی.

الجوینی الخراسانی، ابراهیم بن محمد. 1400ق، فرائد السمطین فی فضائل المرتضی والبتول والائمة من ذریتهم، بیروت: مؤسسة المحمودی.

الحاکم الحسکانی، عبدالله بن عبدالله. 1411ق، شواهد التنزیل فی قواعد التفصیل، طهران: مؤسسة الطبع والنشر التابعة لوزارة الثقافة والارشاد الاسلامی.

خطیب، عبد الکریم. بی‌تا، التفسیر القرآنی للقرآن، بیروت: دار الفکر العربی.

سید بن طاووس، علی بن موسی. 1412ق، سعد السعود، قم: انتشارات دلیل.

سید بن قطب، ابن ابراهیم مناذی. 1412ق، فی ظلال القرآن، چاپ هفدهم، بیروت: دار الشروق.

سیوطی، عبد الرحمن بن ابوبکر. 1404ق، الدر المنثور فی تفسیر المأثور، قم: کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی.

صادق تهرانی، محمد. 1365ش، الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن، چاپ دوم، قم: انتشارات فرهنگ اسلامی.

الصعیدی، عبد الفتاح وموسی، حسن یوسف. 1348ق، الافصاح فی فقه اللغة، قاهرة: دار الکتب المصریة.

طبرسی، فضل بن حسن. 1360ش، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران: انتشارات فراهانی.

طبری، ابو جعفر محمد بن جریر. 1412ق، جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار المعرفه.

طریحی، فخر الدین.1390ش، مجمع البحرین ومطلع النیرین، تهران: البعثه.

طوسی، محمد بن حسن. بی‌تا، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار احیاء التراث العربی.

العسکری، حسن بن عبدالله. 1400ق، الفروق فی اللغة، بیروت: دار الآفاق الجدیدة.

علامه امینی، عبدالحسین بن احمد. 1412ق، الغدیر فی الکتاب والسنة والأدب، الطبعة الاولی، قم: مرکز الغدیر للدراسات الاسلامیه.

فخر رازی، محمد بن عمر. 1420ق، مفاتیح الغیب، چاپ سوم، بیروت: دار احیاء التراث العربی.

فرات کوفی، فرات بن ابراهیم. 1410ق، تفسیر فرات الکوفی، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامی.

فراهیدی، خلیل ابن احمد. 1414ق، العین، قم: هجرت.

فضل الله، محمد حسین. 1419ق، تفسیر من وحی القرآن، چاپ دوم، بیروت: دار الملاک للطباعة والنشر.

فیض کاشانی، ملا حسن. 1415ق، تفسیر الصافی، چاپ دوم، تهران: انتشارات صدر.

قمی مشهدی، محمد بن محمد رضا. 1368ش، تفسیر کنز الدقایق وبحر الغرائب، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامی.

القوشجی، علی بن محمد. بی‌تا، شرح تجرید الاعتقاد، بی‌جا: منشورات الرضی.

کلینی، محمد بن یعقوب. 1407ق، الکافی، چاپ چهارم، تهران: دار الکتب الاسلامیه.

مجلسی، محمد باقر. 1403ق، بحار الأنوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار، بیروت: دار احیاء التراث العربی.

مدرسی، سید محمد تقی. 1419ق، من هدی القرآن، تهران: دار محبی الحسین.

مراغی، احمد بن مصطفی. بی‌تا، تفسیر المراغی، بیروت: دار احیاء التراث العربی.

مصطفوی، حسن. 1368ش، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

کتب فارسی

ابوالفتوح رازی، حسین بن علی. 1408ق، روض الجنان وروح الجنان فی تفسیر القرآن، مشهد: بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی.

بروجردی، محمد ابراهیم. 1366ش، تفسیر جامع، چاپ ششم، تهران: انتشارات صدر.

جوادی آملی، عبدالله. 1390ش، تفسیر تسنیم، جلد نهم و دهم، چاپ چهارم، قم: اسراء.

ساعدی، محمد. 1394ش، آیات امامت و ولایت در تفسیر المنار، قم: مرکز بین المللی ترجمه و نشر المصطفی(ع).

طباطبایی، محمد حسین. 1374ش، ترجمه تفسیر المیزان، محمد باقر موسوی همدانی، چاپ پنجم، قم: دفتر انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.

عاملی، ابراهیم. 1360ش، تفسیر عاملی، تهران: انتشارات صدوق.

مغنیه، محمد جواد و موسی دانش. 1378ش، ترجمه تفسیر کاشف، قم: بوستان کتاب.

مکارم شیرازی، ناصر و دیگران. 1374ش، تفسیر نمونه، تهران: دار الکتب الاسلامیه.

 

مقالات

آجیلیان مافوق، محمد مهدی. 1389ش، «پژوهشی در بازیابی مصادیق «الذین فی قلوبهم مرض» در قرآن کریم»، آموزه‌های قرآنی، ش 12.

عمادی، سمیه و پرچم، اعظم. 1395ش، «تحلیل لایه‌های معنایی- اخلاقی محبت در قرآن کریم با توجه به سیاق»، پژوهش‌های زبان‌شناختی قرآن، ش 2.

فتاحی زاده، فتحیه و همکاران. 1396ش، «معناشناسی اضلال الهی در قرآن کریم»، پژوهشگاه تفسیر.