واج آرایی و نغمه حروف در قرآن کریم

فصلنامه مطالعات قرآنی

مقاله 15، دوره 10، شماره 38، شهریور 1398، صفحه 323-339   

نویسندگان

غلامرضا معینی هادی زاده¹؛ محمد فاضلی²؛ رضا اشرف زاده³

¹دانشجوی دکترای زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشهد

²عضو هیأت علمی گروه زبان و ادبیات عرب، دانشگاه فردوسی، مشهد(استاد)

³عضو هیأت علمی گروه ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد مشهد، مشهد، ایران(استاد)

چکیده

یکی از زیباترین آرایه‌های بدیع لفظی، «واج آرایی» است که در قرآن کریم به وفور دیده می­شود و نقش مهمی در تقویت موسیقی کلام دارد. با این حال، هرچند تحقیقات زیادی پیرامون بلاغت قرآن انجام شده، تا کنون پژوهشی جدّی در جهت کشف این آرایه و تحلیل زیبایی­های آن در قرآن، صورت نگرفته است. از دیگر آرایه­های مبتنی بر تکرار واج، «نغمه حروف» را می‌توان نام برد که هرچند اهل بلاغت تا کنون به عنوان آرایه‌ای مستقل به آن نپرداخته­اند، اما از تأثیر شگرف آن در زیباسازی و تقویت موسیقی سخن نمی­توان چشم پوشید. این دو آرایه لفظی در قرآن کریم، ارتباط شگفت‌آوری هم با معنای کلام دارند و این ارتباط در موارد بسیاری قابل کشف و بررسی است. در این نوشتار که به روش تحقیقی- تحلیلی انجام گرفته، سعی شده تا تعریفی قابل قبول از «نغمه حروف»، درکنار «واج آرایی» ارائه شود. همچنین نمونه‌هایی زیبا از این دو فن بدیعی در قرآن کریم معرفی شده و به مواردی از تناسب دل انگیز این دو آرایه لفظی، با معنای کلام پرداخته شده و شاهد مثال­هایی از ادبیات فارسی نیز در این زمینه ارائه گردیده است.

کلیدواژه‌ها

قرآن؛ اعجاز ادبی؛ موسیقی؛ بدیع؛ تکرار

مراجع

کتابنامه

قرآن مجید.

حافظ، شمس الدین محمد. 1390ش، دیوان، از نسخه محمد قزوینی و دکتر قاسم غنی، تهران: نشر گنجینه.

حاکمی، اسماعیل. 1381ش، رودکی و منوچهری، چاپ پنجم، تهران: انتشارات دانشگاه پیام نور.

زرین‌کوب، عبد الحسین. 1355ش، کارنامه اسلام، تهران: انتشارات امیرکبیر.

سعدی، شیخ مصلح الدین محمد بن عبد الله. 1388ش، رباعیات و غزلیات الحاقی، چاپ سوم، تهران: انتشارات قدیانی.

سعدی، شیخ مصلح الدین محمد بن عبد الله. 1389ش، غزلیات، با مقدمه و شرح بهاء الدین اسکندری، چاپ هفتم، تهران: انتشارات قدیانی.

شمخی، مینا. 1387ش، آیین نیایش در قرآن، تهران: انتشارات هستی.

شمس العلمای گرگانی، حاج محمد حسین. 1377ش، ابدع البدایع، به اهتمام حسین جعفری و با مقدمه دکتر جلیل تجلیل، تبریز: انتشارات احرار.

شمیسا، سیروس. 1382ش، بدیع، چاپ سیزدهم، تهران: انتشارات دانشگاه پیام نور.

عقدایی، تورج. 1380ش، بدیع در شعر فارسی، زنجان: نشر نیکان.

علوی مقدم، محمد. 1372ش، در قلمرو بلاغت، مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی.

فضیلت، محمود. 1386ش، زیبایی شناسی قرآن، تهران: انتشارات سمت.

نکونام، جعفر. 1378ش، چکیده پایان­نامه­های علوم قرآنی، تهران: نشر رایزن.

وحیدیان کامیار، تقی. 1376ش، در قلمرو زبان و ادبیات فارسی، مشهد: انتشارات محقق.

وحیدیان کامیار، تقی. 1379ش، بدیع از دیدگاه زیبایی شناسی، تهران: انتشارات دوستان.

یاسوف، احمد. 1388ش، زیبایی شناسی واژگان قرآن، ترجمه دکتر سید حسین سیدی، تهران: انتشارات سخن.

یوسفی، غلامحسین. 1371ش، چشمه روشن، چاپ چهارم، تهران: انتشارات علمی.