مطالعه ی نگرش ها و رفتارهای اجتماعی– فرهنگی زنان حاشیه نشین (مورد مطالعه: شهرک سعدی شیراز)

مطالعات جامعه شناختی شهری

مقاله 4، دوره 3، شماره 9، اسفند 1392، صفحه 67-96   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

اسدالله نقدی¹؛ صادق زارع²

¹دانشیار گروه علوم اجتماعی دانشگاه بوعلی سینا

²کارشناس ارشد جامعه شناسی دانشگاه بوعلی سینا

چکیده

زنان به عنوان نیمی از جمعیت حاشیه­نشین از بسیاری جهات دچار محرومیت­های اجتماعی- اقتصادی و فرهنگی مضاعفی هستند و بر اساس بررسی­های محقق، مطالعه­ای که مشخصاً به بررسی وضعیت زنان حاشیه­نشین بخصوص نگرش­ها و رفتارهای اجتماعی این قشر پرداخته باشد، صورت نگرفته است؛ بنابراین هدف کلی این تحقیق مطالعه­ی رفتارها و نگرش­های اجتماعی و فرهنگی زنان حاشیه­نشین در یکی از بزرگترین محلات حاشیه­ی شهر شیراز یعنی شهرک سعدی می­باشد. روش تحقیق در این پژوهـش از نوع پیمایشی و تکنیک جمع­آوری داده­ها، «پرسشنامه­ی محقق­ساخته» بوده است. جامعه­ی آماری کلیه­ی زنان حاشیه­نشین شهرک سعدی شیراز یعنی 25542 نفر می­باشد که با استفاده از جدول مورگان و روش نمونه­گیری خوشه­ای با 348 نفر از آنان مصاحبه گردید. یافته­های این پژوهش در دو بخش توصیفی و استنباطی ارائه شده است که در بخش توصیفی، یافته­ها نشان می­دهد که مشارکت زنان در حد متوسط می­باشد. در زمینه­ی تعلق شهروندی یافته­ها حاکی از تعلق زیاد (53 درصد) زنان به شهر شیراز می­باشد. همچنین بیشتر زنان تقدیرگرا بوده­اند و شیوع فرهنگ فقر در محله در حد متوسط (7/80 درصد) می­باشد. روابط بسیار ضعیف همسایگان با یکدیگر (77 درصد)، اعتقاد به زیاد بودن آسیب­های اجتماعی و سبک زندگی فقیرانه­تر از جمله دیگر نتایج به دست آمده در بخش توصیفی تحقیق می­باشد. در بخش استنباطی نیز یافته­ها نشان می­دهد همبستگی به دست آمده بین سابقه­ی سکونت و نگرش به وجود آسیب­های اجتماعی و سابقه­ی سکونت و تمایلات فرزندآوری، از آنجا که سطح معنا­داری محاسبه شده به ترتیب (Sig=0.34) و (Sig=0.20) بزرگتر از آلفای تحقیق (=0.05α) است، معنا­دار نمی­باشد؛ اما همبستگی بین باورهای فرهنگی زنان و تمایل به مشارکت و بین سابقه­ی سکونت و رفتار فرزندآوری، از آنجا که سطح معناداری محاسبه شده (Sig=0.02) و (Sig=0.00) کوچکتر از آلفای تحقیق (= 0.05α) است، بنابراین همبستگی بین متغیرها معنا­دار می­باشد. نتایج حاصله از تحلیل واریانس (آزمون F) نیز نشان می­دهد در نگرش به وجود آسیب اجتماعی بر حسب سطح سواد تفاوت معنادار وجود دارد. در آزمون رگرسیونی تحقیق نیز 8 متغیر سن، سن ازدواج، درآمد، طول مدت ازدواج، سابقه­ی زندگی در شهر، تعداد نوزاد فوت شده، تعداد مطلوب فرزند و شاخص تقدیرگرایی وارد رگرسیون گام به گام گردید که در مرحله­ی اول، 59 درصد تغییرات متغیر وابسته (59/0R2= ) توسط متغیر طول مدت ازدواج تبیین شده و در مرحله­ی دوم شاخص تقدیرگرایی وارد معادله رگرسیونی گردید که این متغیر با متغیر طول مدت ازدواج دارای همبستگی قوی با متغیر فرزندآوری می­باشد (788/0R= ) و 62 درصد تغییرات متغیر وابسته را تبیین می­کنند (620/0R2= ).

کلیدواژه‌ها

زنان حاشیه نشین؛ فرهنگ فقر؛ نگرش اجتماعی- فرهنگی

اصل مقاله

.

مراجع

 

-          احمدی، حبیب و محمدتقی ایمان. (1384). «فرهنگ فقر، حاشیه‏نشینی و گرایش به رفتار بزهکارانه در میان‏ جوانان حاشیه‏نشین ده­پیاله شیراز در سال 1383»، مجله­ی پژوهشی علوم انسانی دانشگاه اصفهان. شماره­ی 19، صص99-118.

-   ازکیا، مصطفی و غلامرضا غفاری. (1384). جامعه­شناسی توسعه. تهران: انتشارات کیهان.

-          انصاری، عبدالمعبود. (1355). «نظریه­ی انسان حاشیه­نشین در جامعه­شناسی»، نامه­ی علوم اجتماعی. دوره­ی 2، شماره­ی 1.

-   جارالهی، عذرا. (1383). «سنجش نگرش زنان خانواده­های کارگری به مشارکت­های اقتصادی-اجتماعی». مجموعه مقالات اولین همایش ملی طرح مسائل جامعه شناسی ایران. دانشگاه علامه طباطبایی.

-          ربانی، رسول و جواد افشارکهن. (1381). «حاشیه­نشینی، مشارکت و مسائل اجتماعی شهری؛ مطالعه­ی موردی: منطقه ارزنان اصفهان در سال 1380»، فرهنگ اصفهان. شماره­ی 23 و 24، صص 101-89.

-   زاهد زاهدانی، سید سعید. (1369). حاشیه­نشینی. شیراز: انتشارات دانشگاه شیراز.

-          زاهد زاهدانی، سید سعید و زهره آذرگون. (1387). «بررسـی تطبیقـی تفاوت فرهنگ حاشیه­نشین و غیر­حاشیه­نشین و عوامل مؤثر بر آن؛ مطالعه­ی موردی: جوانان 18 تا 30 سال مناطق یک و پنج شهر شیـراز»، نامه­ی انجمن جمعیت­شناسی ایران، سال سوم، شماره­ی 5، صص 5-26.

-   زنجانی، حبیب­اله. (1371). مهاجرت. تهران: انتشارات سمت.

-   سرمد، زهره، عباس بازرگان و الهه حجازی. (1378). روش­های تحقیق در علوم رفتاری. تهران: انتشارات آگاه.

-          شیخی، محمد. (1381). «روند گذار و ویژگی­های اجتماعی- اقتصادی کانون­های جمعیتی خودرو با تکیه بر مورد ­پژوهشی اسلام­شهر، اکبرآباد (نسیم شهر) سلطان­آباد (گلستان)»، فصلنامه­ی رفاه. سال دوم، شماره­ی 6، صص 199-221.

-   صدیق سروستانی، رحمت­اله. (1376). «حاشیه­نشینی و امنیت»، مجموعه مقالات ارائه شده در همایش توسعه و امنیت عمومی، جلد دوم، وزارت کشور.

-          صفری شالی، رضا. (1387). «عوامل فرهنگی و اجتماعی مرتبط با میزان مشارکت زنان روستایی در امور و مسائل خانوادگی و اجتماعی (مطالعه­ی موردی: زنان روستایی استان زنجان)»، مجله­ی پژوهش زنان. دوره­ی 6، شماره­ی 1، صص 159-137.

-          عباسی­شوازی، محمدجلال، پیتر مکدونالد، میمنت حسینی چاوشی و زینب کاوه فیروز. (1381). «بررسی دیدگاه زنان در مورد رفتارهـای باروری در استان یزد با استفاده از روش­های کیفی»، نامه­ی علوم اجتماعی. شماره­ی 20، صص 169- 203.

-          عریضی، فروغ، رسول ربانی و فاطمه کریمی. (1383). «بررسی مسائل حاشیه­نشینی با تأکید بر جنبه­های اجتماعی فرهنگی (مطالعه­ی موردی: مناطق ارزنان و دارک اصفهان)»، فصلنامه­ی علوم اجتماعی. شماره­ی 24، صص 101-128.

-   گزارش طرح سازماندهی و توانمندسازی سکونتگاه­های غیررسمی شهر شیراز، (1385).

-          محمودیان، حسین و حجیه بی­بی رازقی نصرآباد و محمدرضا کارگر شورکی. (1388). «زنان مهاجر تحصیل­کرده در تهران»، فصلنامه­ی پژوهش زنان. دوره­ی 7، شماره­ی 4، صص 51-74.

-   نقدی، اسداله. (1384). بررسی وضعیت حاشیه­نشینی و مسائل آن در شهر همدان، استانداری همدان.

-          ــــــــ و رسول صادقی. (1385). «حاشیه­نشینی چالشی فراروی توسعه پایدار شهری (با تأکید بر شهر همدان)»، فصلنامه­ی رفاه اجتماعی. سال پنجم، شماره­ی 20، صص 213-233.

-   ــــــــ . (1388). «مهاجرت و حاشیه­نشینی»، مجموعه مقالات پنجمین همایش انجمن جمعیت­شناسی ایران، انجمن جمعیت­شناسی و مرکز آمار ایران.

-          هرینگتون، مایکل. (2536). آمریکای دیگر (فقر در ایالات متحده). ترجمه­ی ابراهیم یونسی، تهران: نشر شرکت سهامی انتشارات خوارزمی.

-     Eldering, L. Knorth, J. E. (2007). Marginalization of Immigrant Youth and Risk Factor in Their Everyday Lives: The European Experience. Journal of Child and Youth Car Forum, Vol. 27: No. 3, pp. 153-169. 

-     Hazarika, Indrajit. (2010). Women’s Reproductive Health in Slum Populations In India: Evidence from NFHS-3, Journal of Urban Health: Bulletin of the New York Academy of Medicine.

-     Izutsu T and A. Tsutsumi. (2009). Handbook of Disease Burdens and Quality of Life Measures (Quality of Life of Urban Slum Residents). Springer. New York.

-     Magar, Veronica. (2003). Empowerment approaches to gender-based violence: women's courts in Delhi slums. Women’s Studies International Forum,Volume 26, Issue 6, Pages 509-523.

-     Sanghera, J. (2003). The New Borderlanders: Enabling Mobile Women and Girls for safe Migration and Citizenship Rights, Consultative Meeting on Migration and Mobility and how this movement affects women.