ارزیابی ظرفیت تاب‌آوری شهری در برابر خطر زمین لرزه با تأکید بر ابعاد اقتصادی و کالبدی زیرساختی(مطالعه موردی: منطقه 12 تهران)

آمایش محیط

مقاله 9، دوره 12، شماره 45، شهریور 1398، صفحه 183-198   

نوع مقاله: پژوهشی

نویسندگان

الناز جزایری¹؛ رسول صمدزاده^{* 1}؛ حسین حاتمی نژاد²

¹(گروه جغرافیا، واحد اردبیل، دانشگاه آزاد اسلامی، اردبیل، ایران)

²دانشیار، جغرافیا و برنامه ریزی شهری، گروه جغرافیا، دانشگاه تهران، ایران

چکیده

 
هدف از پژوهش حاضر ارزیابی مقادیر شاخص‌های ابعاد اقتصادی و زیرساختی تاب‌آوری منطقه 12 تهران در برابر زمین‌لزره می‌باشد که بر اساس حد بهینه در سطح جهانی ارزیابی شده است. به منظور تعریف حد بهینه در پژوهش مقدار عددی هر شاخص در مناطقی در سطح جهان که تاکنون در آنها بحران‌های متعدد اتفاق افتاده که در برابر آن تاب‌آور بوده‌اند (مثل ژاپن و کالیفرنیا) به عنوان حد بهینه تاب‌آور بودن هر شاخص در نظر گرفته شده است. روش تحقیق در این پژوهش از نوع توصیفی- تحلیلی است. در این راستا، پس از مروری بر متون نظری و تجربی حاکم بر تاب‌آوری، به ارائه مدلی مفهومی برای ارزیابی میزان تاب‌آوری در سطح منطقه پرداخته شد. سپس با تعریف معیارها و شاخص‌ها در ابعاد اقتصادی، کالبدی-زیرساختی، میزان تاب‌آوری در منطقه 12 تهران در برابر زمین‌لرزه با حد بهینه آنها مقایسه شد که نتایج یافته‌ها حاکی از این است که در بین شاخص‌های اقتصادی، سه معیار نوع کسب و کار، مقیاس کسب و کار و سطح اشتغال مورد ارزیابی قرار گرفت که هر سه شاخص پایین‌تر از حد بهینه قرار دارند. در بین شاخص‌های کالبدی– زیرساختی همه شاخص‌ها پایین‌تر از حد بهینه قرار دارند و در بین آن‌ها شاخص تراکم ساخته شده با فاصله 94 درصدی از حد بهینه (1) بیشترین اختلاف را با حد بهینه دارد.
 

کلیدواژه‌ها

تاب‌آوری؛ منطقه 12؛ زمین لرزه؛ تهران

مراجع

 

1-     بربریان س، قریشی م، ارژنگ ر، اشجعی م، 1374-1364، پژوهش و بررسی ژرف زمین‌ساخت و خطر زمین‌لرزه در گستره تهران و پیرامون " گزارش شماره 56" سازمان زمین‌شناسی کشور، 26.

2-     پور طاهری، م، سجاسی قیلداری، ح، صادقلو، ط، 1390، ارزیابی تطبیقی روش‌های رتبه‌بندی تکنیک مخاطرات طبیعی در مناطق روستایی، (مطالعه موردی استان زنجان)، مجله پژوهش‌های روستایی، 2، 3: 60.

3-     خاک پور ب، حیاتی س، کاظمی بی نیاز م، ربانی ابوالفضلی غ، 1392، مقایسه تطبیقی/ تحلیلی میزان آسیب پذیری بافت‌های شهری در برابر زلزله با استفاده از مدل‌های تحلیل سلسله مراتبی و فازی (نمونه موردی شهر لامرد) فصلنامه آمایش محیط، شماره 22 ، 21.

4-     داداش پور، ه، عادلی ز، سنجش ظرفیت‌های تاب آوری در مجموعه شهری قزوین، مجله مدیریت بحران، 4، 8: 26.

5-     رحمتی ص، گندمکار الف، خوشکلام پور الف، 1393، ارزیابی متغیر‌های تأثیر گذار بر آسیب پذیری مساکن شهری در برابر زلزله (مطالعه موردی شهر بروجرد)، فصلنامه آمایش محیط، شماره 24، 85 .

6-      سرور ه، کاشانی اصل الف، 1395، ارزیابی آسیب پذیری شهر اهر در برابر بحران زلزله، فصلنامه آمایش محیط شماره 34، 87 .

7-     صالحی، الف، آقابابایی ،م ، سرمدی ه، 1390، بررسی میزان تاب آوری محیطی با استفاده از مدل شبکه علیت، مجله محیط شناشی شماره 59: 35.

8-     طرح تفصیلی منطقه 12 تهران، 1385، گزارش شماره 1 وضع موجود منطقه 12 تهران، مهندسین مشاور باوند، 35.

9-     ریز پهنه بندی شهر تهران، 2004 گزارش گروه مطالعاتی جایکا، ژاپن، 41.

10- گاسپارینی پ، مانفردی، گ، آسپرونه، د، 2016، تاب آوری و پایداری در مقابل بلایای طبیعی (چالشی برای شهرهای آینده) مترجم حسین حاتمی نژاد و مرتضی نصرتی هشی، انتشارات آراد، تهران: 16.

11- محمدی سرین دیزج، م ، احدنژاد روشتی م، 1395، ارزیابی میزان تاب آوری کالبدی شهری در برابر مخاطره زلزله مطالعه موردی شهر زنجان، مجله تحلیل فضایی مخاطرات محیطی، 3، 1: 3.

12- مرکز لرزه نگاری ژئوفیزیک دانشگاه تهران، 1393، 42.

13- مرکز آمار ایران، 1390، سرشماری نفوذ و مسکن.

14-  Ainuddin, S., Routray, J. (2012). Community resilience framework for an earthquake prone area in Baluchistan. International Journal of Disaster Risk Reduction, 2, 25-36.

15-  Godschalk, D. (2003). Urban Hazard Mitigation: Creating Resilient Cities. Natural Hazards Review, 4 (3), 136-143.

16-  Holling, C. S. (1973). Resilience and Stability of Ecological Systems. Annual Review of Ecology and Systematic, 4, 1-23.

17-  Mayunga, J.S‚ (2007) ‚ Understanding and Applying the Concept of Community Disaster Resilience: A Capital-based Approach, Draft paper prepared for the Summer Academy for Social Vulnerability and Resilience Building, July 22-28, Munich, Germany

18-  Maru, Y. T. (2010). Resilient Regions: Clarity of Concepts and Challenges to Systemic Measurement. CSIRO Sustainable Ecosystems, 4 (1), 26-40.

19-  Mileti, D. (1999). Disasters by Design: A Reassessment of Natural Hazards in the United States. National Academies Press

20-  Morrow-Howell, N.; O’Neill, G.; Greenfield, J. C. 2011. Civic Engagement: Policies and Programs to Support a Resilient Aging Society. Resilience in Aging, Springer New York,147-162.

21-  Norris, F. H. et al. (2008). Community Resilience as a Metaphor, Theory, Set of Capacities and Strategy for Disaster. American Journal of Community Psychology, 41 (1 & 2), 127-150

22-  United States Census Bureau (2013). “United States Census, Bureau. available at http://www.census.gov/. Accessed 23 August 2014

23-  Usamah‚ M., Handmer‚ J., Mitchell‚ D., Ahmed‚ I. (2014)‚ Can the vulnerable be resilient? Co-existence of vulnerability and disaster resilience: Informal settlements in the Philippines