گونه‌شناسی منشاء مرگ در اساطیر جهان

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 7، دوره 15، شماره 56، آذر 1398، صفحه 183-216   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

سید سعید رضا منتظری؛ حسین صابری ورزنه^*

استادیار ادیان و عرفان دانشگاه تهران

چکیده

اسطوره‌ها که به نحوی حکایتِ ورود عناصر مینوی (خیر یا شرّ) به ساحت انسانی هستند، مضامین متفاوتی را به تصویر می‌کشند و سخنان بسیاری را می‌توان از آن‌ها استنباط کرد. در این میان، اسطوره‌هایی وجود دارد که به منشاء اموری همچون منشاء جهان، منشاء انسان، منشاء داروها، منشاء گیاهان و منشاء حیوانات و... می‌پردازند، مرگ نیز بخشی از این سنخ را به خود اختصاص می‌دهد. اسطوره‌های منشاء مرگ دارای انواع گوناگون و لایه‌های  متفاوتی هستند و در میان فرهنگ‌های مختلف می‌توان نشانه‌هایی از آن‌ها را یافت. از این جهت، تحقیق در گونه‌شناسی چنین اسطوره‌هایی می‌تواند راه را برای تحلیل دقیق‌تر اسطوره‌های ملل هموارتر سازد و هدف از این تحقیق نیز رسیدن به گونه‌شناسی اسطوره‌های منشاء مرگ در اساطیر اقوام و ملل مختلف است. پژوهش حاضر با روش توصیفی ـ تحلیلی و با رویکردی تطبیقی نشان دهندة آن است که این اسطوره‌ها به دو نوع انسان‌مدار (انسان آگاهانه یا ناآگاهانه موجب ورود مرگ به زندگی می‌شود) و غیرانسان‌مدار (موجودی غیرانسانی موجب چنین رخدادی می‌گردد) تقسیم می‌شوند که هر یک از این دو گونه نیز دارای تقسیمات متفاوتی هستند.

کلیدواژه‌ها

اسطوره؛ مرگ؛ انسان؛ خدا؛ گونه‌شناسی

مراجع

قرآن کریم.

عهد جدید. 1397. ترجمة پیروز سیّار. تهران: نی.

عهد عتیق. 1393. ترجمة پیروز سیّار. تهران: هرمس.

الیاده، میرچا. 1390. اسطورۀ بازگشت جاودانه. ترجمۀ بهمن سرکاراتی. تهران: طهوری.

امامی، خدیجه و دیگران. 1394. مرگ و زندگی از منظر زبان، اسطوره و تاریخ. تهران: پژوهشگاه سازمان میراث فرهنگی.

بزرگ بیگدلی، سعید و زهرا فتحی. 1396. «بررسی و تحلیل مرگ و زندگی انسان نخستین، حیوان (گاو) و گیاه در اساطیر ایران از منظر نمادگرایی با تکیه بر شاهنامة فردوسی». مجلۀ متن‌شناسی ادب فارسی. دورۀ 9. ش2. صص 37-48.

بورلند، کاتی آرتور. 1387. اسطوره‌های حیات و مرگ، ترجمۀ رقیه بهزادی. تهران: نشر علم.

بهار، مهرداد. 1381. پژوهشی در اساطیر ایران. چ4. تهران: نشر آگه. 

جعفری، اسدالله و یحیی طالبیان. 1388.«ساخت روایی مرگ و رستاخیز در آینه اساطیر». پژوهشنامه زبان و ادب فارسی. ش1. پیاپی 9. صص 32-11.

جعفری دهقی، محمود و مهتاب صالح. 1394. «مرگ و سرنوشت روان در باور ساکنان بین‌النهرین باستان». پژوهشنامه ادیان. دورۀ 9. ش1. صص 55-25.

حسین آبادی، زهرا. 1394. «بررسی اسطوره‌های مرگ در بینش هندی». فصلنامۀ مطالعات شبه قاره. دورۀ 7. ش23. صص 42-25.

حیدری، مریم. 1395. «نحلیل روان‌کاوانه از مرگ انسان کیهانی در اساطیر». فصلنامة پژوهش‌های ادبی و بلاغی. دورۀ 5. ش1. صص 64-55.

رضایی، مهدی. 1383. آفرینش و مرگ در اساطیر. تهران: اساطیر.

زمردی، حمیرا. 1382. «اسطورۀ حیات جاوید، مردن پیش از مرگ و نوزایی». مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران. ش167 و 166. صص 108-89.

کریستن‌سن، آرتور. 1377. نمونه نخستین انسان و نخستین شهریار در تاریخ افسانه ای ایران. ترجمه و تحقیق ژاله آموزگار و احمد تفضلی. تهران: چشمه.

مبیتی، جان اس. 1383. ادیان و فلسفۀ آفریقایی. ترجمۀ مرضیه شنکایی. چاپ اول. تهران: نشر ادیان.

مک‌کال، هنریتا. 1375. اسطوره‌های بین‌النهرینی. ترجمۀ عباس مخبر. چ2. تهران: نشر مرکز.

ناس، جان بی. 1380. تاریخ جامع ادیان. ترجمۀ علی‌اصغر حکمت. چ11. تهران: علمی و فرهنگی.

ناصرمقدسی، عبدالرضا. 1394. رستاخیز اسطوره. تهران: نشر فرهامه.

هینلز، جان. 1371. شناخت اساطیر ایران. ترجمة احمد تفضلی و ژاله آموزگار. تهران: چشمه.

 

English Souces

Boas, Frantz (1918): “Origin of Death: Notes and Queries”, Journal of American Folk-Lore, No 30, Pp. 486-491.

Codrington, R. H (1891): The Melanesians: Studies in Their Anthropology and Folk-Lore, Oxford:Clarendon Press.

Coleman, J.A (2007): The Dictionary of Mythology, Arcturus.

Cooper, Jerrold (1992): “The Fate of Mankind: Death and Afterlife in Ancient Mesopotamia”, in Death and Afterlife: perspectives of World Religions, edited by Obayashi, Hiroshi, London, pp 19-34.

Curtin, Jeremiah (2002): Creation Myths of Primitive America, ABC-CLIO.

Dixon, Roland (1916): Oceanic Mythology, Bost on:Marshal Jones.

Ebersole, Gary (2005): “Death”, in Encyclopedia of Religion, vol 4,edited by Lindsay Jones, 2^nd edition, pp. 2235-2245.

Hartland, E. S (1908): “Death and Disposal of the Dead”, in Encyclopedia of Religion and Ethics, vol 4, edited by James Hastings, pp. 411-444.

Lacocque, Andre (2005): “Sin and Guilt”, in Encyclopedia of Religion, vol 12,edited by Lindsay Jones, 2^nd edition, pp. 8402-8407.

Lang, Andrew (1897): Modern Mythology, London: Longman.

Leeming, David (2005): World Mythology, Oxford: Oxford University Press.

Leeming, David (2010): Creation Myths of the World, vol 2, ABC-CLIO.

Long, J.Bruce (2005): “Underworld”, Encyclopedia of Religion, 1^st edition,Edited By Lindsay Jones, vol 14, pp 9451-9458.

Lynch, P. A (2010): African Mythology A to Z, 2^nd edition, Chelsea House.

Mbari Hinga, Teresia (2005): “Afterlife: African Concepts”, Encyclopedia of Religion, 2^nd edition, Edited by Lindsay Jones, Vol 1, pp 139-144.

Middleton, John (1960): Lugbara Religion: Ritual and Authority among an East African People, Oxford: LIT Verlag Mnster.

Partin, Harry (1987): “Paradise”, in Encyclopedia of Religion, edited by Mircea Eliade, Vol 11, pp 184-189.

Pritchard, Evans (1956): Nuer Religion, Clarendon, Oxford.

Radin, Paul (1927): Primitive Man as Philosopher, New York and London.

Van Baaren. Th. P (1987): “DEATH”, in Encyclopedia of Religion, Edited by Mircea Eliade, Vol.4, pp 251 – 259.