دیالوگ یا جبروت متن؛ واکاوی برداشت جامی از باده‌سرایی ابن‌فارض

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 5، دوره 15، شماره 56، آذر 1398، صفحه 131-156   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

سیّد حسین سیّدی¹؛ سعیده ممیزی^{* 2}

¹استاد زبان و ادبیات عرب دانشگاه فردوسی مشهد

²دانشجوی دکتری زبان و ادبیات عرب دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

دیدگاه‌های مخاطب‌محور، رویکردهای جدیدی پیش‌ روی ما قرار داده است تا با استفاده از آن بتوانیم، ارتباط بهتری با متون ادبی ـ به‌ویژه متون قدیمی ـ برقرار کنیم. با توجه به تفاوت مقتضیات خواننده و یک متن قدیمی، ارتباط متن و خواننده، به کمال نمی‌رسد مگر آنکه از گذر تاریخ برداشت‌ها از یک متن، مقتضیات خاص متن را بازشناسی کنیم. هدف این پژوهش آن است که آیا فردیت می‌تواند تلقی افراد را از موضوع تحت تأثیر قرار دهد یا نه.این نوشتار با روش توصیفی ـ تحلیلی نشان‌دهندة آن است که جامی از جهت عاطفه و شور که اساس باده‌سرایی ابن‌فارض است با او یک‌دله شده و از همین رو توانسته تصویر روحی و کلی شعر ابن‌فارض را احیاء کند. انسجام شعری ابن‌فارض یک نمود اساسی از ماتریس متن اوست و ما را از تصاویر جزئی مشترک با باده‌سرایی مادی به تصویر کلی از متن می‌رساند تا جایی که به جای تصویرِ "لایعقلِ"(مستانگی در لحظه) باده‌سراییِ مادی، به تصویر لن‌یعقل "(مستانگی ابدی) می‌رسیم، و اگر در جزء به باده‌سرایی مادی نزدیک می‌شود نیک می‌داند که چگونه در سیاق و ساختار "یک چیز دیگر" باشد، اما جامی به دلیل پرداختن مفصل به هر بیت از انسجام سراسری، بازمانده و هر بیت برای او یک فصل جدا و یک شب شورانگیز است.

کلیدواژه‌ها

نقد مخاطب‌محور؛ باده‌سرایی؛ ابن‌فارض؛ جامی؛ ماتریس متن

مراجع

ابن‌فارض. بی‌تا. دیوان. شارح: ناصرالدین محمد مهدی. بیروت ـ لبنان: دارالکتب العلمیة. منشورات محمد علی بیضون.

أحمد، نوزاد حسن. 1996. «دلالات أصوات اللین فی‌القرآن الکریم». اللسان العربی. العدد42. صص130-109.

اسکندری، بهاءالدین. 1390. «جامی و مشکل عشق». مجله ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. ش7. ش24. صص68-37.

بارت، رولان و ریمون ماهیو و تزیفطان تودوروف. 2003. نظریات القراءة من البنیویة إلی‌جمالیة التلقی. ترجمه و تحقیق: عبدالرحمن بوعلی. الطبعة1. دارالحوار للنشر والتوزیع. 

بهشتی،‌ محمدرضا و‌ ‌زهرا داوری. 1388. «نقطة تلاقی هرمنوتیک فلسفی و نظریة ادبی (هرمنوتیک پدیدارشناسانة هانس ـ گئورک گادامر، پل ریکور و نظریة ادبی جدید)».‌ نقد ادبی. س2. ‌ش6. صص52-25.

جامی، عبدالرحمان. بی‌تا. لوامع؛ شرح خمریة ابن‌فارض. تصحیح حکمت آل آقا. تهران: بنیاد مهر.

جواری، محمد‌حسین و‌ احد حمیدی کندول. 1386. «سیر نظریه‌های ادبی معطوف به خواننده در قرن بیستم».‌ ادب پژوهی. ش3. صص176-143.

جودی نعمتی، اکرم. 1367. دائرةالمعارف بزرگ اسلامی. ج4. تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.

جهانبخش، جویا. 1377-1378. «ترجمه و تحریر جامی از خمریة ابن‌فارض». آینة میراث. ش 3و 4. صص28-18.

حسّان، عبدالحکیم. بی‌تا. التصوف فی‌الشعر العربی؛ نشأته و تطوره حتی آخر القرن الثالث الهجری. القاهره: مکتبة الآداب.

خاقانی اصفهانی، محمد و داود نجاتی و رضا جعفری ترکسلویه. 1392. «بررسی تطبیقی بادة عرفانی در شعر حافظ و ابن‌فارض». کاوش‌نامة ادبیات تطبیقی. س.3 ش9. صص28-1.

خانلری، جواد و سامان طاهرنژاد. 1396. «بررسی تطبیقی عشق و غنای عرفانی در خمریات ابن‌فارض مصری و عبدالقادر گیلانی». مطالعات تاریخ و تمدن ایران و اسلام. س2. ش2. صص82-94.

سعاد، حمیتی. 2010م/1431ه.ق. مسرحیة بلال‌بن رباح لمحمد العید آل خلیفة، مذکرة لنیل شهادة الماجستیر، اشراف: لمبارکیة صالح. جامعة الحاج لخضر(باتنة).

سلیمان‌العبد، محمد‌السید. 1989م. «من صور الإعجاز الصوتی فی‌القرآن الکریم». المجلة العربیة للعلوم الإنسانیة ـ اللغة العربیة وآداب‌ها. جامعة الکویت. العدد36.

صدقی، حسین. 1386. «تأثر عبدالرحمان جامی از جلال‌الدین مولوی». فصلنامه علمی –تخصصی علامه. ش16. صص70-47.

صدقی، حسین و نورالدین پیدا. 1396. «مقایسه تطبیقی خمریات ابن فارض و حافظ». نشریة مطالعات ادبیات تطبیقی. ش42. صص153-133.

صیادی نژاد، روح‌الله و محسن سیفی و منصوره طالبیان. 1391. «ناسازوارگی در سروده‌های عرفانی (مطالعة موردپژوهانه: دیوان کبیر «ابن‌عربی» و دیوان «ابن‌فارض»)». کاوش‌نامة ادبیات تطبیقی. ش6. صص90-61.

صیادی‌نژاد، روح‌الله و منصوره طالبیان. 1395. «بررسی تشبیهات هنجارگریخته در سروده‌های ابن‌فارض و مولوی». پژوهش‌های ادبیات تطبیقی. دوره 4. ش2. صص 108-75.

الفاخوری، حنا. 1386. تاریخ ادبیات زبان عربی. ترجمة عبدالمحمد آیتی. چ7. تهران: توس.

فضل، صلاح. 2002. مناهج‌النقد المعاصر. الطبعة الأولى. القاهرة: میریت للطباعة والنشر.

فقیه ملک مرزبان، نسرین و فرشته میلادی. 1392. «نقد و تحلیل گفتمان نقشبندیه در غزل جامی بر اساس نظریة زبان‌شناختی فرکلاف و هلیدی». مجلة مطالعات عرفان. ش18. صص 146-113.

مبلغ، محمد اسماعیل. 1343. جامی و ابن‌عربی. تهران: نشر انجمن جامی.

ــــــــــــــــــــ. 1343. نقد فلسفه از نگاه جامی. مجله آریانا. ش3و4. صص27-15.

محمود، عبدالخالق. 1984. شعر ابن‌الفارض فی‌ضوء النقد الأدبی الحدیث. الطبعة3. القاهرة: دارالمعارف.

ممیزی، سعیده. 1392. آیات الحجاب فی‌تفاسیر القرآن‌الکریم (دراسة أسلوبیة). پایان‌نامه کارشناسی ارشد دانشگاه تربیت مدرس.

ولد بیگی، مر ادعلی و جواد سعدون‌زاده. 1395. «نامه‌های شعری ابن‌فارض و کلیتی از عرفان وی». نشریة ادبیات پایداری. س7. ش ۱۴. صص 328 -307.

هولب، روبرت. 2000. نظریة التلقی. ترجمه و تحقیق: عزالدین اسماعیل. الطبعة1. المکتبة الآکادیمیة.