تحلیل زیبایی‌پرستی عرفانی بر اساس فلسفه زیبایی‌شناسی (با تأکید بر آراء هگل)

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 1، دوره 15، شماره 56، آذر 1398، صفحه 13-42   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

نرجس توحیدی فر^{* 1}؛ سعید اسدی²

¹دانشجوی دکتری زبان و ادبیات عرب دانشگاه علامه طباطبایی

²مربی زبان و ادبیات انگلیسی دانشگاه آزاد اسلامی ایلام واحد دره‌شهر

چکیده

تطبیق پدیده‌ها راهی برای شناخت بهتر لایه‌های مختلف آن‌ها و نیز دریچه‌ای به سوی کشف لایه‌های جدید و پنهان آن‌هاست. پژوهش پیش رو با روش تحلیلی ـ تطبیقی به بررسی و تطبیق عرفان و زیبایی می‌پردازد؛ در ابتدا به تحلیل زیبایی، سپس به تحلیل خَلق و درک آن و در آخر به بیان نمونه‌هایش در عرفان پرداخته‌ است؛ البته مقصود از عرفان، همان عرفان ایرانی ـ اسلامی است. در این جستار جنبة منطقی زیبایی‌شناسی، کمرنگ‌تر و جنبة شهودی آن (که بیش‌تر با عرفان مرتبط است) پررنگ‌تر نشان داده شده و در آخر نتایج زیر حاصل آمده است: از منظر هگل، هنر، ثبت گذراترین لحظه‌هاست، که در لحظه‌ای امپرسیونیستی برای هنرمند رخ می‌دهد و آن گذرای ناپایدار را که در جزئیات جهان جاری است، به پایداری هنرمندانه می‌رساند؛ در عرفان اسلامی نیز عارف به علت توجه و التفات دائم به جمال حقّ، زیبایی هندسة آسمانی را در لحظه‌ای شهودی (که همان امپرسیونیسم در فلسفة زیبایی‌شناسانه هگلی است) در مظاهر خَلقیه یا هندسة زمینی مشاهده می‌نماید که شامل همه جزئیات از زیبایی صورت انسان در عشق مجازی تا کوچک‌ترین کائنات می‌باشد.

کلیدواژه‌ها

عشق مجازی؛ شهود؛ سماع؛ هگل؛ احسان

مراجع

ابن‌عربی. بی‌تا. ‌الفتوحات‌المکیة. بیروت: دار صادر.

آملی، سیّدحیدر. 1367. المقدمات من کتاب نص‌النصوص. با مقدمة هنری کربن. تهران: توس.

اسفندیاری،‌ سیمین. 1392. «تطبیق زیبایی‌شناسی در فلسفة افلاطون و دکارت». نشریة فلسفه. س41. ش1. صص84-67.

افراسیاب‌پور، علی‌اکبر. 1386. عرفان جمالی؛ زیبایی‌پرستی ایرانی در اندیشه‌های عین‌القضات، روزبهان، ‌ابن‌عربی و حافظ. تهران: ترفند.

اکبری،‌ رضا. 1384. «ارتباط وجودشناسی و زیبایی‌شناسی در فلسفه ملاصدرا». فصلنامة علمی ـ پژوهشی پژوهش‌های فلسفی کلامی. س7. ش25. صص102-88.

انجیل. عهد جدید. 1904. ‌انجمن پخش کتب مقدّسه در میان ملل.

انوشه، حسن (به سرپرستی). ۱۳۷۶. فرهنگ‌نامه ادبی فارسی (دانش‌نامه ادب فارسی ۲). چ1. تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

ایران‌دوست، محمدحسین و ملیحه آدینه‌فر. 1391. «پیشگامان مکتب جمال در عرفان و فلسفة اسلامی». مطالعات فقهی و فلسفی. س3. ش11. صص95- 57.

براتی،‌ فرج‌الله و سالم عبادی. 1395. «جایگاه مکتب زیباپرستی در عرفان سهروردی». فصلنامة تحقیقات جدید در علوم انسانی. ش7. صص 106-95.

بقلی، روزبهان. 1366. عبهر‌العاشقین. به اهتمام محمدمعین و هنری کربن. چ3. تهران: منوچهری.

بووی، اندرو. 1385. زیبایی‌شناسی و ذهنیت از کانت تا نیچه. ‌ترجمة فریبرز مجیدی. تهران: فرهنگستان هنر.

پاپکین، ریچارد و آوروم استرول. 1392. کلیات فلسفه. ترجمة سیّدجلال‌الدین مجتبوی. چ29. تهران: حکمت.

پرایس، جون آ. 1393.  فهم فلسفه؛ اندیشه در روزگار باستان و دورة یونانی مآبی. ترجمة رضا علی‌زاده. چ2. تهران: روزنه.

تانسند، دابنی و کارولین کورسمایر. 1394. مقالة درآمدی بر تاریخ مفهوم ذوق (از مجموعه جستارهایی در زیبایی‌شناسی). ‌ترجمة مشیت علایی. چ2. تهران: اختران.

تفضلی، ‌ابوالقاسم. 1375. سماع درویشان در تربت مولانا. تهران: فاخته.

توحیدی‌فر، ‌نرجس. 1396. خوانشی نو از مناقب‌العارفین. تهران: شفیعی.

حاجی محمدی، محمود و قدمعلی سرّامی. 1394. «کارکرد زیبایی در عشق مجازی و شاهدبازی عرفا». فصلنامة عرفانیات در ادب فارسی. س6. ش24. صص116-9.

ریتر، ‌یوآخیم و دیگران. 1389. فرهنگنامه تاریخی مفاهیم فلسفه. ویراسته و ترجمة محمدرضا حسینی بهشتی و دیگران. ‌تهران: مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران.

زرّین‌کوب، عبدالحسین. 1380. دنبالة جست‌وجو در تصوف ایران. ‌تهران: امیرکبیر.

شوالیه، ژان و ‌آلن گربران. 1385. فرهنگ نمادها. ترجمة سودابه تفاضلی. تهران: جیحون.

فنایی اشکوری، محمد و ‌علی کریمیان صیقلانی. 1391. «تأملی در مبانی هستی‌شناختی زیبایی‌شناسی در مکتب عرفانی ابن‌عربی». حکمت و فلسفه. س8. ش31. صص40-29.

کروچه، بندتو. 1386. کلیات زیباشناسی. ترجمة فؤاد روحانی. چ7. تهران: علمی و فرهنگی.

مایل هروی، نجیب. 1372. اندر غزل خویشتن نهان خواهیم گشتن (سماع‌نامه‌های فارسی). تهران: نی.

موسوی سیرجانی، سهیلا. 1386 «از سماع تا وجد». فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س3. ش7. صص83-72.

ملاصدرا. 1368. الحکمة المتعالیة فی‌الأسفار العقلیة الأربعة. قم: مکتبة‌ المصطفوی.

مولوی، ‌جلال‌الدین. 1374. کلیات دیوان شمس تبریزی. به اهتمام منصور شفق. چ11. تهران:‌ صفی‌علیشاه.

نیکلسون، رینولد آلن. 1341. اسلام و تصوف. ترجمة مدرس نهاوندی. تهران: زوّار.

وکیلی، هادی و‌ سیّد مرتضی مبلغ. 1390. «تبیین جهان‌شناختی سماع». دو فصلنامة پژوهش‌نامة عرفان. س2. ش4. صص142- 119.

ویول، دیوید. 1394. مقاله ذوق (از مجموعه جستارهایی در زیبایی‌شناسی). ‌ترجمة مشیت علایی. چ2. تهران: اختران.

هگل، گئورگ ویلهلم فریدریش. 1385. ‌درس‌گفتارهایی پیرامون زیبایی‌شناسی. ‌ترجمة زیبا جبلی. 4 جلدی. ‌تهران: شفیعی.

یانگ، جولیان. 1384. فلسفة هنر هایدگر. ترجمة امیر مازیار. چ1. تهران: گام نو.

یوسفیان،‌ جواد. 1379. «نگاهی به مفهوم زیبایی شناسی».‌ نشریة دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز. س43. ش177. صص172-135.  

 

English Sources

Hegel, G. W. F, Aesthetics: Lectures on Fine Art, 2 volumes, trans. T. M. Knox, Oxford, University Press, 1975, p: 7-8